WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA
TOWARZYSTWA WIEDZY POWSZECHNEJ
W WARSZAWIE
WYDZIAŁ ZAMIEJSCOWY W CZŁUCHOWIE
KIERUNEK: POLITOLOGIA
SPECJALNOŚĆ: INTEGRACJA EUROPEJSKA
DAMIAN WTULICHNUMER ALBUMU 35442/C
POWSTANIE EURO - WSPÓLNEJ WALUTY EUROPEJSKIEJ
Praca dyplomowa
napisana pod kierunkiem
prof. dr hab. Albina Bilińskiego
Człuchów 2004
Mojej matce
Wstęp 3
Rozdział I. Założenia metodologiczne. 7
I.1. Początki integracji państw Europy Zachodniej 7
I.2. Definicja pojęcia Euro 11
Rozdział II. Początki współpracy walutowej państw Wspólnot Europejskiej 18
II.1. Powstanie EWG 18
II.2. Plan Wernera 22
II.3. Europejski System Walutowy 24
II.4. Raport Delorsa 33
Rozdział III. Etapy dochodzenia do unii walutowej 39
III.1. Etap pierwszy 1990 - 1993 39
III.1.1. Swoboda przepływu kapitału pomiędzy państwami Wspólnoty 39
III.1.2. Swoboda świadczenia usług finansowych i osiedlania się 45
III.1.3. Podpisanie Traktatu o Unii Europejskiej 49
III.2. Etap drugi 1994 - 1998 57
III.2.1. Rozpoczęcie funkcjonowania Europejskiego Instytutu Walutowego 57
III.2.2. Przyjęcie Paktu Stabilności i Wzrostu przez Rade Europejską 60
III.2.3. Zakwalifikowanie krajów członkowskich UE do uczestnictwa w unii walutowej 65
III.3. Etap trzeci 1999 - 2002 69
III.3.1. Rozpoczęcie pełnego funkcjonowania przez ESBC i EBC 69
III.3.2. Ustanowienie Kursów konwersji 74
III.3.3. Finalny proces wprowadzania jednej waluty europejskiej 76
Rozdział IV Makroekonomiczne efekty oraz korzyści unii gospodarczej i walutowej 85
IV.1. Gospodarka strefy euro na tle innych gospodarek 85
IV.2. Korzyści wynikające z unii walutowej 88
Zakończenie 90
Bibliografia 91
Spis Tabel 93
Aneks Banknoty i monety euro 94
112
Próby integracji gospodarczo walutowej starego kontynentu sięgają czasów starożytnych. Jednakże zawsze miały one charakter odgórny, czyli podboju militarnego europy i narzucenie jej jednego systemu gospodarczo-walutowego. Historia pokazała, że ten rodzaj integracji okazuje się krótkotrwały, widać to na przykładzie Imperium Rzymskiego poprzez Cesarstwo Napoleońskie, a skończywszy na upadku Trzeciej Rzeszy. Dopiero integracja oddolna państw Europy doprowadziła do ukształtowania się organizacji państw pod nazwą Wspólnoty Europejskiej, w której wykształcił się jednolity system gospodarczo-walutowy.
Wybór tematu pracy nie jest przypadkowy. Decydując się na napisanie pracy na temat euro, kierowano się poza osobistym zainteresowaniem, kilkoma ważnymi przesłankami. Oto najważniejsze z nich.
Po pierwsze, wybór tego tematu wynika z ogromnego znaczenia euro, na gospodarkę nie tylko naszego kraju, ale także całego globu. Ma to dla nas szczególne znaczenie, ponieważ Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii.
Po drugie brak jest znaczącej ilości literatury, poza nielicznymi przypadkami, dotyczącej powstania nowej waluty europy. Stąd niemniejsza praca ma na celu, przynajmniej w skromnym zakresie, wypełnić tą lukę.
Zadaniem autora było ukazanie wysiłków państw Europy Zachodniej, których ostatecznym celem była nie tylko integracja gospodarcza ale także walutowa. Praca poszukuje odpowiedzi na następujące pytania badawcze: Co skłoniło i jaka była geneza integracji państw Europy Zachodniej? Dlaczego powstała Europejska Wspólnota Gospodarcza? Co wniosły do idei integracji walutowej plany Wernera i Delorsa? Co wniosły do procesu integracji walutowej poszczególne traktaty i organizacje? Jakie były warunki uczestnictwa w obszarze euro? Jak wyglądał proces wprowadzania euro? Jakie były efekty powstania unii walutowej?
W pracy starano się opisać kolejne etapy integracji gospodarczo-walutowej. A więc początki tego procesu sięgające Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, która była pierwszym krokiem w kierunku Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Następnie ukazujemy pierwsze wysiłki państw Zachodnich, mających na celu zbudowanie systemu walutowego, który stałby się początkowym etapem integracji walutowej. Niestety Europejski System Walutowy nie spełnił pokładanych w nim nadziei, można przyjąć nawet, że zniechęcił państwa europejskie do idei integracji walutowej. Autor opisuje także, ożywienie procesu integracji walutowej związanego z Planem Delorsa, który naświetlił drogę wiodącą do jednej waluty wszystkich państw Wspólnoty. Kolejnym wydarzeniem z tym związanym było podpisanie Traktatu z Maastricht, który określił poszczególne etapy wiodące do wspólnej waluty. W pracy przedstawiony jest także proces wprowadzanie euro do obiegu w formie bezgotówkowej jak i gotówkowej, a także korzyści związane z powstaniem jednej waluty obejmującej swoim zasięgiem większość państw Unii.
Powyższa praca opisuje powstanie euro, w ujęciu chronologiczno - problemowym. Praca swoim zasięgiem obejmuje ostanie półwiecze historii gospodarczo-walutowej Europy Zachodniej. Rozpoczynamy od omówienia sytuacji geopolitycznej europy, po zakończeniu drugiej wojny światowej, aby zakończyć prace na roku 2002, czyli na ostatecznym wprowadzeniu nowej waluty i wycofaniu walut narodowych poszczególnych państw Wspólnoty.
Praca ma charakter opisowy. W badaniach zastosowano następujące metody badawcze: analizy komparatywnej literatury źródłowej i monograficznej. Dla lepszej prezentacji wywodów posłużono się pewną liczbą tablic statystycznych.
W rozdziale pierwszym autor nakreśla skutki drugiej wojny światowej w wymiarze politycznym, demograficznym oraz gospodarczym. Omówiono także pierwsze próby integracji. Starano się także z zdefiniować pojęcie ECU, przedstawić przyczyny szerszego nie przyjęcia tej waluty przez państwa Wspólnoty. Przybliżamy też czytelnikowi pojęcie Euro.
W rozdziale drugim opisano powstanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, ze wszystkimi jej konsekwencjami. Scharakteryzowano pierwsze próby integracji walutowej związanej z planem Wernera i utworzeniem Europejskiego Systemu Walutowego. Wskazano na przełomowe znaczenie planu Delorsa dla przyszłej pełnej integracji walutowej państw Europy Zachodniej.
W rozdziale trzecim, najobszerniejszym, przedstawiono etapy dochodzenia do unii walutowej. Uwidoczniono potrzebę stworzenia wspólnego rynku, jako niezbędnego warunku funkcjonowania jednej waluty w ramach Wspólnoty, a także znaczenie Traktatu z Maastricht, który określał harmonogram wprowadzania jednej waluty, oraz warunki uczestnictwa w tym przedsięwzięciu. Scharakteryzowano wszystkie najważniejsze instytucje odpowiedzialne za przygotowanie do wprowadzenia nowej waluty, jaki te, które były odpowiedzialne za jej emisje i wprowadzanie na rynek europejski. Ostatnim elementem rozdziału jest przedstawienie czytelnikowi, ostatniego etapu wprowadzania euro, czyli pełne zastąpienie poszczególnych walut narodowych państw Unii Europejskiej, przez nową walutę.
Rozdział czwarty przedstawia gospodarkę państw strefy euro na tle największych potęg gospodarczych świata czyli Stanów Zjednoczonych i Japonii. Przedstawiono także korzyści wynikające z powstania unii walutowej.
Uzupełnieniem niemniejszej pracy stanowi aneks, który prezentuje wygląd banknotów i monet euro.
Pracę zamyka bibliografia wykorzystana w pracy, która umożliwi zainteresowanym osobom samodzielne zgłębianie złożonej problematyki integracji walutowej państw Unii Europejskiej.
Autor korzystał wyłącznie z opracowań wdanych w języku polskim. Obejmują one problematykę integracji gospodarczo - walutowej, a także historie integracji państw Zachodniej Europy. Wykorzystano także publikacje Narodowego Banku Polskiego między innymi miesięcznik „Bank i kredyt”, a także publikacje elektroniczne pochodzące ze strony internetowej NBP. Źródła, czyli treść traktatów europejskich takich jak Traktaty Rzymskie, Traktat z Maastricht itd. pochodzą z strony internetowej Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej.
Autor zdaje sobie sprawę, że powyższa praca, nie rozwiązuje wszystkich problemów związanych z powstaniem nowej waluty europejskiej. Złożoność procesu integracji walutowej wymaga dalszych, bardziej wnikliwych badań.
Autor składa serdeczne podziękowania prof. dr hab. Albinowi Bilińskiemu za uwagi i propozycje, które znacznie wzbogaciły powyższą rozprawę.
Po zakończeniu działań wojennych Europa leżała w gruzach. Europa straciła co najmniej 36 mln ludzi z czego ponad 20 mln ZSRR, Polska 6 mln, Jugosławia 1,7 mln, Francja 0,4 mln, Anglia 0,4 mln oraz 6 mln. Niemców. W latach 1936 - 45 ponad 60 mln. Europejczyków (nie licząc żołnierzy i jeńców) straciło swoje domostwa[1]. Druga Wojna Światowa dokonała spustoszenia w gospodarce europejskiej, produkcja przemysłowa Europy spadła o ponad 30%, w porównaniu z rokiem 1938[2]. Pozycja międzynarodowa Europy uległa degradacji. Rozpoczął się blokowy podział świata, Europa została zdominowana przez USA i ZSRR. Jak zważył Winston Churchill " Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem opuściła się żelazna kurtyna w poprzek kontynentu”[3]. Około 1/3 kontynentu znalazło się pod kontrolą Sowietów co równało się narzuceniem tam komunistycznych ustrojów. Od momentu zdobycia broni atomowej przez Amerykanów i objęcia stanowiska prezydenta przez Harry Trumana rozpoczyna się Amerykańska "dyplomacja atomowa". Oba rywalizujące ze sobą bloki popierają dekolonizacje, co uderza w gospodarcze podstawy Anglii i Francji. Na upadek pozycji kontynentu nałożyło się wiele czynników, do głównych należą:
- kryzys demograficzny i gospodarczy;
- podział kontynentu na dwa rywalizujące ze sobą bloki;
- uzależnienie Europy Zachodniej od Waszyngtonu;
- dominacja ZSRR w Europie Wschodniej;
- spadek udziału państw europejskich w gospodarce światowej.
Tak trudna sytuacja Europy spowodowała zmianę, nastawienia głównych polityków państw zachodnioeuropejskich co do integracji Europy. Jedyną radą dla odzyskania utraconej pozycji międzynarodowej była integracja. Eksponowano takie zalety integracji, jak:
- polepszenie sytuacji gospodarczej;
- zwiększenie poziomu życia ludności;
- przeciwstawienie się ekspansji ZSRR;
- możliwość włączenia Niemiec do współpracy europejskiej;
- zmniejszenie dystansu dzielącego Europę a USA[4].
Na przyśpieszenie procesów integracyjnych wpłynęła amerykańska pomoc gospodarcza, a w szczególności tzw. Plan Marshalla. Kongres USA uchwalił kredyty w wysokości 6,8 mld $ oraz wyraził zgodę na dodatkową pomoc. Plan Marshalla był realizowany w ramach Europejskiego Programu Odbudowy. Ogółem w ciągu 4 czterech lat państwa Europy zachodniej otrzymały 13,2 mld $. Plan Marshalla przyczynił się do ożywienia gospodarczego Europy, produkcja przemysłowa 16 państw uczestniczących w EPO przekroczyła o 35% poziom przedwojenny, produkcja rolna o 10%, produkt narodowy o 15%[5]. W Europie EPO wzmógł tendencje do współpracy politycznej i ekonomicznej. Zaczęto wspominać o zjednoczeniu Europy Zachodniej.
Europa rozpoczęła integracje polityczną. Krok milowy w procesie integracji miało powołanie Rady Europy 5 maja 1949 roku na konferencji Londyńskiej. Memorandum w sprawie powołania Rady Europy przygotował Duncan Sandys przewodniczący Ruchu Zjednoczenia Europy. Radę Europy tworzyło dziesięć państw: Francja, Wielka Brytania, Irlandia, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Szwecja i Norwegia. Na siedzibę Rady Europy wybrano Strasburg. Rada była poprzedniczką dzisiejszej Unii Europejskiej[6]. Główna zasługą Rady Europy było zawarcie wielu porozumień i konwencji międzynarodowych w tym najważniejszej; Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności[7]. Rada Europejska w ocenie Roberta Schumana pełniła "role światła" oświecającego drogę zjednoczenia Europy[8].
Zapoczątkowanie integracji gospodarczej wiąże się z powstaniem Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Za twórcę EWWiS uważa się Roberta Schumana, który na konferencji prasowej 9 maja 1950 zaproponował aby francuska i niemiecka produkcja węgla i stali znalazła się pod kontrolą ponadnarodowej Wysokiej Władzy. Sam Schuman przewidywał w swojej Deklaracji wprost, że powoływana do życia organizacja „byłaby pierwszą konkretną podstawą (...) do stworzenia federacji europejskiej, jaka jest potrzebna dla ochrony pokoju". Plan został przyjęty przez sześć krajów Europejskich takich jak: Francja, RFN, Włochy, Holandia, Belgia, Luksemburg. Później do EWWiS dołączyły następne państwa Europejskie czyli Dania, Irlandia, Wielka Brytania, Grecja, Hiszpania i Portugalia. Główne cele działalności EWWiS to:
- zapewnić najniższe ceny na węgiel i stal;
- zapewnić wszystkim nabywcom ze wspólnego rynku EWWiS jednakowe warunki dostępu do węgla i stali;
- popierać rozwój wymian międzynarodowej, rozwój i modernizacje produkcji;
- zapewnić lepsze warunki życia i pracy sile roboczej[9].
Utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali miało ogromne znaczenie dla procesów integracyjnych Europy Zachodniej. Cytując z Antonim Marszałkiem możemy wymienić trzy podstawowe zalety utworzenia EWWIS:
- przełamanie wiekowej nieufności pomiędzy Francją a Niemcami, a także między Niemcami a innymi narodami Europy Zachodniej;
- stworzenie infrastruktury ekonomicznej dla zachowania pokoju w Europie;
- stworzenie bazy i mechanizmu do poszerzenia i pogłębienia integracji na inne dziedziny gospodarki[10].
...
apd61