20a.docx

W historii muzyki okres obejmujący lata ok. 1760–1820 nazywamy muzyką klasycyzmu. Klasycyzm rozwinął się we Francji (reforma operowa Ch.W. Glucka, działalność kompozytorów francuskich czasów rewolucji), a zwłaszcza w Wiedniu — działalność tzw. klasyków wiedeńskich: J. Haydna, W.A. Mozarta, L. van Beethovena, w muzyce instrumentalnej przygotowana była przez szkołę mannheimską i starowiedeńską, w dziedzinie opery zaś (Mozart) przez ośrodki francuskie, włoskie (późna szkoła neapolitańska) i niemieckie (singspiel). W klasycyzmie skrystalizował się ostatecznie funkcyjny system dur-moll, nastąpiło rozwinięcie faktury instrumentalnej, zwłaszcza orkiestrowej (sprecyzowanie składu orkiestry symfonicznej), ściśle związanej z formą dzieła. Wprowadzono nowe środki harmoniczne i fakturalne, a także zasady budowy okresowej (okres muzyczny) i pracy tematycznej, które doprowadziły do wykształcenia głównej formy klasycyzmu — cyklu sonatowego, który był podstawą wszystkich zasadniczych gatunków klasycystycznej muzyki instrumentalnej (sonata, symfonia, koncert, kwartet smyczkowy). Nastąpił także bujny rozwój formy wariacyjnej. Niekiedy klasycyzm w muzyce rozumie się szerzej jako okres ok. 1720–1820 — obejmujący również szkoły przedklasycystyczne (berlińską, mannheimską, starowiedeńską, a także późnych klawesynistów francuskich i D. Scarlattiego).


WOLFGANG AMADEUS MOZART wielki kompozytor austriacki, jeden z klasyków wiedeńskich, żył w latach 1756–91. Występował od 6 roku życia z ojcem Leopoldem i siostrą Anną Marią, grał na klawikordzie, klawesynie, fortepianie, organach i skrzypcach na dworach cesarskich, królewskich i w salonach arystokracji w całej Europie. W latach 1769–77 i 1779–81 był koncertmistrzem kapeli arcybiskupa w Salzburgu. Wyjeżdżał w tym czasie do Włoch, Wiednia, Monachium, Mannheimu i Paryża. Od 1781 przebywał stale w Wiedniu, mianowany tamże 1787 kompozytorem cesarskim. Twórczość Mozarta stanowi syntezę tradycji niemieckich i włoskich i obejmuje wszystkie ważniejsze ówczesne formy muzyczne. W muzyce dramatycznej nawiązał Mozart do zdobyczy szkoły neapolitańskiej (opery serio: Idomeneo 1781, La clemenza di Tito 1791, wł. opery buffo: La finta giardiniera 1775, Wesele Figara 1786, Cosí fan tutte 1790) oraz niemieckiego singspielu (Bastien und Bastienne 1768, Uprowadzenie z seraju 1782 oraz Czarodziejski flet 1791, którego tematyka stała się punktem wyjścia romantycznej opery niemieckiej); w dramma giocoso Don Giovanni (1787) zespolił elementy komiczne i poważne. W twórczości instrumentalnej Mozarta na pierwszy plan wysuwają się formy cykliczne, głównie symfonie (49), m.in. D-dur zw. Paryską, C-dur zw. Linzką, D-dur zw. Haffnerowską, D-dur zw. Praską, a zwłaszcza 3 ostatnie z 1788: Es-dur, g-moll, C-dur zw. Jowiszową. W sonatach (19) i koncertach fortepianowych (28) oraz w sonatach skrzypcowych (33) i w kilkunastu koncertach na skrzypce, flet, klarnet, fagot, róg, 2 i 3 fortepiany, 2 pary skrzypiec, skrzypce i altówkę, flet i harfę — przyjął Mozart 3-częściowy cykl sonatowy, natomiast w kwartetach smyczkowych (23), zwłaszcza późniejszych, cykl 4-częściowy (z menuetem). Nadto skomponował 4 fantazje, ronda, wariacje na fortepian, 6 kwintetów smyczkowych, 8 triów fortepianowych, ponad 30 divertimenti i serenad na orkiestrę (m.in. popularna Eine kleine Nachtmusik), 18 mszy, Requiem (dokończone przez F.X. Süssmayra), motety, pieśni.

[edytuj]

W 1767 roku Mozart skomponował swoją pierwszą operę, jeśli można jej mianem określić scholastyczny dramat muzyczny Apollo et Hyacinthus (KV 38). Zachowując należny szacunek dla tej pierwszej próby, Bastien i Bastienne (1768, KV 50=46b) dała już całkiem inny rezultat. Młody muzyk był już zdolny do panowania nad tematem, a jego muzyka emanowała sielankową radością i urokiem spontaniczności. La finta semplice (1768, KV 51) jest pierwszym podejściem Mozarta do gatunku określanego opera buffa (opera komiczna).

Później, na zlecenia otrzymane w Mediolanie i Salzburgu, powstały pierwsze włoskie opery (opera seria i serenata teatrale: Mitridate re di Ponto (1770, KV 87), Ascanio in Alba (1771, KV 111), Il sogno di Scipione (1771, KV 126), Lucio Silla (1772, KV 135). Pierwszym operom seria brakuje formalnej perfekcji starszego Mozarta. Librettasą nieprzekonujące i nieprawdopodobne, był to jednak powszechny mankament ówczesnych oper.

W La finta giardiniera (1774-1775, KV 196), Mozart wraca do opera buffa, przewyższając wszystkie poprzednie wzory tego gatunku. Mimo wad libretta, postacie nie są już schematyczne, lecz stają się autentycznymi osobowościami, zaś muzyka dobitnie przyczynia się do ich podkreślenia.

Wesele Figara, pierwsze z trzech wielkich dzieł operowych należących do gatunku opera buffa (chociaż Don Giovanni zawiera w oczywisty sposób elementy tragiczne), które Mozart skomponował na podstawie libretta Lorenza da Ponte, zostało poprzedzone pewnymi niedokończonymi utworami (Zaide (1779, KV 344), L'oca del Cairo (1783, KV 422) i dramatem muzycznym Il re pastore (1775, KV 208) oraz komedią Der Schauspieldirektor (1786, KV 486).

Wesele Figara (1786, KV 492) zostało oparte na Le marriage de Figaro Pierre'a Beaumarchais, dziele, które było źle przyjęte i rzadko wykonywane we Francji przez swą krytykę wad dominujących klas społecznych (duchowieństwa i arystokracji), przeciwstawionych zdrowemu duchowi Trzeciego Stanu. W Austrii opera Mozarta także spotkała się ze sprzeciwem ze strony dworu cesarskiego, chociaż Da Ponte usunął z oryginalnego tekstu najbardziej szokujące fragmenty. Opera została po raz pierwszy wykonana wiosną 1786 roku w wiedeńskim Burgtheater, odnosząc ogromny sukces.

Trylogia librett Da Ponte była kontynuowana w operach Don Giovanni (1787, KV 527) i Cosi fan tutte (1789, KV 588), obu dotykających, chociaż w bardzo różny sposób, tematu miłości między kobietą i mężczyzną.

W swych dojrzałych latach Mozart skomponował dwa istotne dzieła należące do gatunku operowego: Idomeneo re di Creta (1780, KV 366) i La clemenza di Tito, (1791, KV 621).

Po wielu latach od swego debiutu w niemieckim dramacie muzycznym, Mozart powrócił do tego gatunku w Uprowadzeniu z Seraju (1782, KV 384) i Czarodziejskim flecie (1791, KV 620). Czarodziejski flet był krytykowany za niedorzeczności libretta Emanuela Schikanedera, które było wielokrotnie przerabiane - pierwsze wykonanie nie odniosło zresztą sukcesu. Tym niemniej muzyka przedstawia elementy o wielkiej jasności i uduchowieniu, łącząc w unikatowy sposób sacrum i profanum.

Mozart napisał około 60 pełnych symfonii (a więc znacznie więcej niż przytaczanych 41 symfonii w tradycyjnych wydaniach); Symfonia No.37 KV 444 została właściwie skomponowana przez Michaela Haydna, zaś Mozart napisał jedynie powolny wstęp. Niektóre z symfonii (KV 297, KV 385, KV 550) zostały zrewidowane przez autora po ukazaniu się pierwszych wersji. Twórczość symfoniczna Mozarta obejmuje okres 24 lat, od 1764 do 1788 roku.

Tzw. wczesne symfonie (1764-1771), napisane w stylu włoskich uwertur, zbudowane są z następujących części: Allegro-Andante-Allegro; tylko w niektórych z nich pojawił się menuet jako część trzecia (charakterystyczna dla późniejszej w pełni ukształtowanej formy symfonicznej) - Symfonia No 1, Symfonia No 2. Warto jest więc zauważyć, że niewłaściwe i bardzo mylące jest porównywanie symfonicznego dorobku kompozytorskiego Mozarta z dziełami późniejszych twórców - na imponującą liczbę symfonii Mozarta wpływ miało inne pojmowanie formy kompozycji.
Wyróżnia się trzy cykle Symfonii Salzburskich:

·         Symfonie Salzburskie 1772-73 - 11 symfonii z tego cyklu napisanych przed trzecią podróżą do Włoch może być podzielonych na dwie grupy: 5 germańskich symfonii koncertowych z menuetami (KV 161a, KV 161b, KV 162, KV 162b, KV 173dA), każda trwająca ok. 20-25 minut; 6 włoskich symfonii w stylu uwertury bez menueta (KV 135, KV 141a, KV 161a, KV 162, KV 162b, KV 173dA), każda trwająca ok. 8-9 minut. Żadna z tych symfonii nie została opublikowana drukiem za życia Mozarta.

·         Symfonie Salzburskie 1773-75- ten cykl symfoniczny także może być podzielony na dwie grupy, z których bardziej znacząca zawiera 7 germańskich symfonii koncertowych z menuetem (KV 183, KV 185, KV 200-204), a druga tylko jedną symfonię we włoskim stylu (KV 121), napisaną na podstawie uwertury operowej. Także i żadna z tych z tych symfonii nie ukazała się drukiem za życia Mozarta.

·         Symfonie Salzburskie 1775-1783 - podczas gdy w okresie od 1770 do 1775 Mozart stworzył nie mniej niż 36 symfonii, w następnych ośmiu latach powstało ich jedynie 9. Można to tłumaczyć rozczarowaniem kompozytora w stosunku do salzburskiego establishmentu, jak również miernego poziomu zespołów muzycznych, jakie istniały w mieście. Ten okres może być też uznany za przejściowy ku okresowi ostatnich największych symfonii.

Symfonie postsalzburskie [edytuj]

W 1778 roku Mozart przybył do Paryża w poszukiwaniu posady godnej jego talentu, ale takiej właściwie nie znalazł. Niemniej jednak to w czasie tej wizyty napisał tak zwaną Symfonię Paryską (KV 297) która jest szczególnie interesująca z racji bogatej i nowoczesnej instrumentacji.

Symfonia No.35 Haffnerowska (KV 385) została skomponowana w 1782 roku na zamówienie z Salzburga, po ostatecznym przeniesieniu się kompozytora do Wiednia. Pierwotnie zawierała wprowadzający marsz, który później został usunięty, i dwa menuety, z których tylko jeden pozostał w końcowej wersji.

Symfonia No.36 Linzka (KV 425) została napisana w 1783 roku, gdy Mozart przejeżdżał przez to miasto w drodze powrotnej z Salzburga.

Symfonia No.38 Praska (KV 504) powstała w Wiedniu pod koniec 1786 roku, z myślą o wyjeździe kompozytora do Pragi w styczniu 1787. Jest ona znacznie trudniejsza do wykonania i bardziej zaawansowana konceptualnie niż jakakolwiek z poprzednich symfonii Mozarta.

Joseph HAYDN żył w latach 1732–1809, był kompozytorem austriackim, najstarszym z tzw. klasyków wiedeńskich. W latach 1761–90 pracował jako kapelmistrz na dworze książąt P.A. i M. Esterházych w Eisenstadt. W 1790 osiadł w ...