DZIAŁ 1.3-1.72
Pojecie zachowania się.
Funkcje organizmu dzielimy na wegetatywne (utrzymanie homeostazy wewnątrzustrojowej) i animalne( na te czynności składają się reakcje ruchowe). Czynnosci animalne sa podstawa zachowania się osobnika. Przez zachowanie rozumiemy krotkotrwale i skoordynowane bezpośrednio dostrzegane przejawy organizmu. Zachowanie sluzy ochronie organizmu, ulatwia poznanie otoczenia, umozliwia rozrod itd.
Analizujac zrodla i mechanizmy zachowania musimy zaznajomic się z pojeciem mechanicyzmu, redukcjonizmu, witalizmu i holizmu.
Mechanicyzm zakładał, ze cala przyroda zbudowana jest z jednej materii , zarówno ozywiona jak i nieozywiona podlega takim samym prawom fizykochemicznym. U podstawy mechanicyzmu lezal redukcjonizm. Mowil on, ze prawa rządzące zjawiskami zycia dadza się razem z rozwojem nauki sprowadzic do wszechobejmujących praw fizyki i chemii. Witalisci uwazali , ze wszystkie organizmy zywe sa „ożywione” i posiadaja niematerialna sile zyciową. Miala ona decydowac o przebiegu procesów zyciowych(teleologia). Holizm zakładał, ze organizm jest zlozony z calosci niższego rzedu, z których kazda jest aktywna i nieredukowalna do sumy swych czesci – cechy tych czesci wynikają z wlasciwiosci całości.
Ogolna teoria układów opiera się na cybernetyce i z drugiej strony na osiągnięciu termodynamiki i układow otwartych. Teoria ta stosowana jest przez zwolennikow kierunku organizmalizmu. W tej koncepcji glowne zalozenie jest takie ,ze układy sa zorganizowane hierarchicznie i składają się z produktow o niższym poziomie organizacji np. Ziemia sklada się ze sfer , ale w hierarchii organizacji sklada się w istocie tylko ze skal , one z minerałów, te z czasteczek itd…zwolennicy organizmalizmu uważają, ze zjawiska biologiczne na roznych poziomach nigdy nie przebiegaja w sposób odizolowany tylko wzajemnie na siebie oddzialywuja.. Wazna teza dla organizmalizmu jest to , ze w układzie obok praw rządzących nizszymi poziomami, wylaniają się nowe prawa, właściwe dla niższych poziomow. Podejscie organizmalne stosowane jest również w praktyce np.leczenie roznych chorob psychicznych.
Mechanizmy zachowania sliscle lacza się z psychika. W najstarszych koncepcjach zakladano, ze czynności ruchowe z których sklada się zachowanie biorą poczatek w duszy. Były to poglady witalistyczne (greccy filozofowie) można je okreslic mianem ontologicznej koncepcji psychiki.Platon i Arystoteles przypisywali duszy odmienne wartości niż rodzaj delikatnej materii Mianowice problem śmiertelności i nieśmiertelności. Arystoteles przypisywal zwierzetom (duszy) zdolność zapoczatkowania ruchow, wrażliwość. Przy tym uważał, ze ich dusza jest śmiertelna- nieśmiertelna to dusza rozumna. W satozytnej Grecji koncepcje mechanistyczna do skrajności doprowadzil Descartes. Traktowal on zwierzeta jak automaty i odmawial im psychiki. Dopiero w XVII zaczeto interesowac się psychika zwierzat i Burton zaczal przypisywac zwierzetom uczucia , pamiec itp. W wieku XIX zaczteto wykonywac doświadczenia i eksperymenty. Psychofizycy podjeli badania nad wrażliwością zmysłów ( Muller, Weber, Fechner).
Ksiazka Darwina „O wyrazie uczuc u człowieka i zwierzat” rozpoczęła okres kiedy zaczeto interpretowac zachowania. Powstawaly mechanizmy i kierunki badawcze , które zadecydowaly o rozumieniu mechanizmow sterujących reakcjami behawioralnymi. Psychologia Wundta wywarla wpływ na „uczłowieczenie” zwierzat (antropomorfizm). Powstalo zoopsychologia- psychologia zwierzat. Przedstawiciele tej dziedziny zebrali wartościowy material mówiący o zdolnościach zwierzat ich zmysłach. Badania przeprowadzali w środowisku naturalnym zwierzat. Mechanisci oczywiście nie byli zwolennikami tego pogladu- zachowanie zwierzat to przeciez same bodzce wewnętrzne. Walke z ich pogladami podejmowal Jennings, który zostawal przy swoim twierdzac ze zwierze to nie maszyna i jak człowiek ma specyficzna psychike, umozliwiacaca mu przystosowanie się do zmiennych warunkow.
Biologiczne podloza zachowania możemy rozpatrywac w kilku aspektach:
-w związku z procesem ewolucji gatunkow
-ustalajac prawidłowości wystepowania określonych form behawioralnych, reagowania na bodziec itp.
-poszukujac zaleznaosci zachowania od czynności ośrodkowego układu nerwowego.
Badania nad ewolucją zachowania prowadza etolodzy, zas behawioryści w kregu zainteresowania maja tylko zachowanie . Neurobiolodzy interesują się relacja zachowanie –mozg.
Schematyczne przedstawienie poglądów na relacje miedzy mózgiem a psychiką
Monizm psychofizyczny(czynnościami psychicznymi i somatycznymi kieruje jeden system)
Dualizm psychofizyczny(czynnościami psychicznymi i somatycznymi steruja dwa rozne systemy: dusza i mozg)
Kierunki idealistyczne
Spirytualizm-zjawiska psychiczne i somatyczne sa przejawem dzialania duszy
Autonomizm-mozg i dusza działają niezaleznie od siebie.
Paralelizm psychofizyczny-czynnosci psychiczne i somatyczne sa zsynchronizowane w czasie, lecz nie współzależne.
Animizm-dusza ozywia cialo i kieruje nim.
Interakcjonizm-mozg jest podstawa duszy, ale jest przez nia sterowany.
Kierunki materialistyczne
Behawioryzm-brak zainteresowania czynnościami psychicznymi, istnieje tylko cialo.
Materializm redukcjonistyczny-prawa rządzące czynnościami mozgu daja się zredukowac do praw fizykochemicznych, stad i czynności psychiczne można tymi prawami wyjaśnić.
Podejscie kompozycjonistyczne-zjawiska psychiczne sa funkcja mozgu- szczegolnego biosystemu, w którym prawa ogólnobiologiczne nałożone sa specyficznie dla nigo właściwości, bedace podlozem psychiki
Epifenomenalizm-dusza jest produktem mozgu
Behawiorym neguje zjawiska psychiczne w badaniach nad zachowaniem . Behawiorysci neguja zachowanie metodami bardzo obiektywnymi- laboratoria. J.Watson był pionierem w badaniach behawiorystycznych. Odrzucal on wszelkie procesy fizjologiczne by wyjaśnić zachowanie. Przedmiotem behawiorystow stalo się zachowanie i to ograniczone do sztucznych form wytworzonych przez nich samych (szczur naciskajacy na dzwignie, aly otrzymac jedzenie).
Podejscie behawiorystow nazywa się często badaniem czynności „czarnej skrzynki”- nie interesuje się procesami zachodzącymi w organizmie.
Zasluga behawiorystow jest udoskonalenie badan laboratoryjnych nad zachowaniem.
Etologia to obiektywistyczna nauka biologiczna o zachowaniu się i jego korelatach. Interesuje się nie tylko zachowaniem, ale również jego aspektem przyczynowym. Etologia wyrosla z badan terenowych wykonywanych na zwierzetach w ich środowisku naturalnym (program etologii sformułowali Lorenz i Timbergen). Kolejno rozwijaly się wszelaki teorie : instynktu, uczenia się, motywacji. Kolejne rozwoje tej nauki doprowadzily do wykszatlcenia się nauki zwanej zoosemiotyka- zajmuje sie sygnalami komunikacyjnymi u zwierzat. Powstala socjobiologia, ktorej podstawowym zalozeniem jest teza, ze zachowanie społeczne, tak zwierzat jak i ludzi jest uwarunkowane czynnikami dziedzicznymi.
Etologia zajmuje się metodami badawczymi opartymi glownie na obserwowaniu zachowania zwierzat w ich środowisku naturalnym.
DZIAŁ 9.1-9.3
Dzialania zwierzat i ludzi sa zwykle ukierunkowane na realizacje określonych zadan. Nazywamy te zadania celowymi tzn. ze ich mechanizm biologiczny ukształtował się w procesie ewolucji tak, ze sluza zachowaniu wlasnego zycia-sa w normalnych warunkach przystosowawcze. Dzialanie ukierunkowane na cel dzielimy na dwa trypy zachowań : dziedzicznych(wrodzone)-np. cofniecie konczyny pod wpływem szkodliwego bodzca. Zachowania popędowe sa również czynnościami odruchowymi, ale zwieksza się ich rola wewnętrznego zrodla dzialania. Zrodlem tym jest poped. Wplywa on na realizacje odruchow za pośrednictwem funkcjonalnie rozumianego osrodka popedu. Caloksztalt mechanizmow sterujących zachowaniem popędowym nazywamy motywacja, bodzce ja uruchamiajce to popędy- czynniki motywujące. Problematyka motywacji dotyczy czterech rodzajow zjawisk:
-stanu fizjologicznego organizmu
-stanu funkcjonalnego ośrodków mozgowych kierujących zachowaniem popędowym
-przejawow behawioralno-fizjologicznych dzialania tych ośrodków
-komponentu psychicznego.
Poped jako wewnętrzne źródło dzialania jest wynikiem pobudzenia pewnych zespołów struktur morgowych. Uruchamiaja one aktywność organizmu na zaspokojenie jakiejs potrzeby biologicznej lub na usuniecie się spod dzialania szkodliwego czynnika. Pod pojeciem biologicznego stanu mam na mysli fizjologiczny stan organizmu bedacy odchyleniem od homeostazy organizmu. Wynika on z braku lub nadmiaru jakiegos czynnika i umozliwia mu rozwoj , zachowanie gatunku itp. Np.potrzeba organiczna-woda, jony.
Oprocz potrzeb biologicznych sa również potrzeby społeczne. U zwierzat prowadza do tworzenia grup itp.
Jeśli chcielibyśmy podzielic popedy to opiera się to na roznych kryteriach. Rozroznia się popedy atrakcyjne o pozytywnej walencji tj. partner seksualny, składniki potrzebne do zycia; i awersyjne negatywnej walencji...
WSFiZ-Psychologia