Sens Zycia - Profesor Jozef Maria Bocheński.pdf - antonif

SENS ŻYCIA

I INNE ESEJE

Profesor Jozef Maria Bocheński, O.P., czolowy polski filozof,

logik, wielki Polak

PHILED

Skład i korekta: Ewa Rosicka

Redaktor tomu: Wacław Rosicki

ISBN 83-86238-05-4

PRINTED IN POLANO

Wydawnictwo Philed sp. z o.o.

druk: Oficyna Wydawnicza Dajwór" Kraków 1993

SPIS RZECZY

I. O sensie życia

............................... 7

II. Przeciw humanizmowi

................... 23

III. Duchowa sytuacja czasu

.............. 40

IV. Pięć myśli

.................................. 51

V. Autonomia uniwersytetu

................ 60

VI. Filozofia przedsiębiorstwa

............. 72

VII. Co to znaczy być

Polakiem? ......... 93

VIII. Problem katolicyzmu w

Polsce .... 110

IX. O dialogu filozoficznym

............... 125

X. Filozofia analityczna

.................... 136

XI. O nawrocie w filozofii

................. 148

XII. W sprawie bożycy

.................... 153

XIII. O światopoglądzie

................... 163

XIV. Światopogląd a filozofia

............ 172

I. O SENSIE ŻYCIA

Co to jest sens życia?

Można by odpowiedzieć na to pytanie zestawiając zwroty, w

których wyrażenie sens życia" występuje, czyli stosując

dobrą analityczną metodę. Chcę jednak tutaj użyć innego

sposobu a mianowicie podejść do sprawy od konkretnego

przykładu utraty tego sensu, bo z nim jest podobnie jak ze

zdrowiem: czym jest i jak jest ważne odkrywamy dopiero,

gdyśmy je stracili.

Oto więc mój przykład, nie wymyślony, ale rzeczywiście

przeżyty. Mój dawny student i przyjaciel, nazwijmy go

Andrzejem, ma lat dwadzieścia pięć, jest zdrowy,

przystojny, bardzo inteligentny - czytałem jego rozprawę

doktorską, jest pierwszej klasy. Jest sportowcem - uważam

go za doskonałego pilota i spadochroniarza. W dodatku jest

bardzo bogaty. Jeśli mnie intuicja nie myli, gdziekolwiek on

się pojawi, serduszka panienek zaczynają bić szybciej. I nic

dziwnego: jeśli o kim, to o nim można powiedzieć, że się w

czepku urodził. Otóż parę miesięcy temu spotkałem go w

barze, w opłakanym stanie. Siedział sam, skurczony, oczy

podbite, obraz fizycznej ruiny. Wyglądał tak, jakby sobie

jakieś trutki wstrzykiwał. Pytam się go co się dzieje. Moje

życie sensu nie ma ". A dlaczego? Zawód miłosny? Nawet

nie. Po prostu to wszystko sensu nie ma."

Oczywiście zacząłem się zastanawiać, jakby mu pomóc w

odnalezieniu tego sensu. A że się niemało logiką parałem,

pokusa była znaczna, aby mu przedłożyć taki oto sylogizm:

Życie człowieka młodego, zdrowego itd. ma sens; otóż ty

jesteś człowiekiem młodym, zdrowym itd.; a więc twoje

życie ma sens". Tylko, że to by się na nic nie zdało.

Stosowanie takiego rozumowania do jego położenia, do

sprawy sensu jego życia, sensu nie ma - jest bezcelowe.

Dlaczego? Dlatego że mamy tu do czynienia z czymś, co z

ogólnikami (w rodzaju mojego każdy człowiek") nie ma nic

wspólnego. Dlatego, że sprawa sensu życia jest sprawą w

najwyższym stopniu indywidualną, osobistą, prywatną. Jest

nawet, jeśli się nie mylę, podwójnie prywatną. W wypadku

Andrzeja chodzi o sens jego życia i o sens tego życia dla

niego. Andrzejowi jest najzupełniej obojętne czy i o ile jego

życie ma sens dla mnie czy dla ciebie, dla Społeczeństwa,

Proletariatu, Sprawy i tym podobnych. Rzecz w tym, że ono

dla niego sensu nie ma. Mówienie o sensie życia w ogóle" i

wszelka próba przekonywania takiego Andrzeja z ogólnego

stanowiska są skazane na niepowodzenie.

Piszę więc moje pierwsze twierdzenie:

1.1. Sprawa sensu życia jest sprawą

prywatną .

Wyjaśniam. Chodzi najpierw o to, że nie ma sensu mówić o

sensie życia zbiorowości, na przykład narodu. Chodzi zawsze

o życie jednostki. Następnie mamy do czynienia ze sprawą o

tyle prywatną, że zbiorowość (to jest inni ludzie) są wobec

niej bezsilni. Naturalnie, że utrata sensu życia może być w

pewnych warunkach skutkiem pewnych układów

społecznych, ale bezpośredniego wpływu na ten sens inni

ludzie, a więc i zbiorowość, nie mają. Mamy do czynienia ze

sprawą prywatną.

Wydaje mi się, że należy na to położyć nacisk, bo żyjemy w

okresie rozpasanej propagandy społecznej". Jesteśmy

wszyscy tak strasznie uspołecznieni, że nawet istnienia

spraw prywatnych nie dostrzegamy. A tymczasem właśnie

najważniejsze sprawy człowieka są czysto prywatne; tak,

obok sensu życia, cierpienie, miłość, śmierć i tym podobne.

O tym jednak jeszcze później.

Moje twierdzenie daje, przy całej swojej banalności, pewien

- jak mówią Francuzi - bouquet spirituel - obrok duchowy, a

mianowicie regułę postępowania. Sformułował ją, znacznie

lepiej niżbym ja potrafił, poeta (poeci są moim zdaniem

mistrzami w takich sprawach), a mianowicie Kipling, w

pierwszych wierszach Do mojego syna ":

If you can keep your head when all around you

Are losing theirs and blaming it on you

If you can trust yourself, when all men doubt you...

Ja to rozumiem tak: sensu życia nikt mi nie da. Muszę go

znaleźć i zachować sam. Bo keep my head znaczy między

innymi to właśnie. Nikt mi tu nie pomoże.

Stwierdzenie prywatności sensu życia jest pierwszym

krokiem w jego analizie. Posiada on wprawdzie pewne

znaczenie, ale jest małym, powiedziałbym formalnym,

krokiem. Trzeba nam dalej pytać: Co to jest sens życia? Co

znaczy tutaj sens "?

Mówimy o sensie i bezsensie przede wszystkim gdy chodzi

o słowa, znaki, mowę. Dane wyrażenie ma sens dla mnie,

jeśli ja jego znaczenie rozumiem, a jest bezsensowne, gdy

tak nie jest. Na przykład wyrażenie krowa" ma sens dla

mnie, natomiast wokra" go nie ma (dla Chińczyka zapewne

i krowa" i wokra" są równie bezsensowne). Takie jest

pierwsze, najpospolitsze znaczenie słowa sens". Jednak w

tym znaczeniu na pewno go nie używamy, gdy mówimy o

sensie życia. Życie nie może przecież mieć znaczenia,

przynajmniej w tym słowa znaczeniu, w którym wyrażenie je

posiada. Ma natomiast, albo przynajmniej może mieć,

wartość. (Nawiasem mówiąc wartość ma coś, co jest dla

mnie znaczne, z czego wynika, że jakieś pokrewieństwo

między sensem życia a sensem wyrażenia przecież istnieje -

choć go wytłumaczyć nie potrafię).

Powiedzmy więc, że moje życie ma sens kiedy ja uważam,

sądzę, czuję itd., że ono ma wartość dla mnie, czyli

prostszymi słowami, kiedy uważam, czuję itd., że warto żyć.

To jest, zdaje mi się, jasne.

Nieco ściślej:

1.2. Życie danego człowieka ma dla niego w

danej chwili sens, kiedy on w tej chwili sądzi,

czuje itd., że warto mu żyć .

Ale kiedy tak jest? W jakich okolicznościach i pod jakimi

warunkami? Istnieje jeden wypadek, w którym o sensie

życia nie można wątpić, a mianowicie wtedy, kiedy istnieje

jakiś cel do którego się dąży, który chciałoby się osiągnąć.

Oto ilustracja na tym samym naszym Andrzeju. Odbyłem

kiedyś z nim lot wysokogórski w złej pogodzie. Andrzej był

kopilotem, z obowiązkiem, jak zwykle w lotach na

widoczność, dbania o mechanikę. Nawalił nam silnik,

oblodzenie gaźnika. Trzeba było widzieć mojego Andrzeja w

tym impasie. Przez dobrych dziesięć minut był całkowicie

pochłonięty przez swoje zadanie, skoncentrowany, z wolą

napiętą w jednym kierunku tylko, aby doprowadzić maszynę

do porządku. Ja pilotowałem, więc to do mnie nie należało,

ale mogłem go z ukosa obserwować. Był wspaniały i udało

mu się dokonać tego, czego chciał, a mianowicie przywrócić

normalne obroty silnika.

O sensie życia Andrzeja w czasie tych minut nie można było

rozsądnie wątpić, bo on miał cel - uruchomienie maszyny, to

jest uratowanie samolotu i naszej skóry. Kiedy taki cel

komuś jasno przyświeca, sens życia, że tak powiem, pojawia

się.

1.3. Jeśli w danej chwili istnieje cel do

którego dany człowiek dąży, jego życie ma w

tej chwili sens .

I znowu obrok duchowy czyli regułka moralna. Kiedy twój

sens życia jest zagrożony, staraj sobie znaleźć cel, do

którego mógłbyś intensywnie dążyć. To jest rada, którą

dałem niedawno na pół sparaliżowanemu przyjacielowi,

zagrożonemu próżnią, jaką za sobą pociąga utrata sensu

życia. Powiedziałem mu: dyktuj twoje pamiętniki. A kiedy mi

jego żona powiedziała, że to będzie dla niego miłą rozrywką,

zaprzeczyłem gwałtownie, on potrzebuje nie rozrywki, ale

poważnego celu. Niech więc myśli o tych pamiętnikach jako

o ważnej rzeczy, która ma się ukazać drukiem. Sens życia

zaraz się znajdzie.

Jak dotąd rozważania moje poruszały się na płaszczyźnie

spraw prostych, żeby nie powiedzieć banalnych. Może

niejeden czytelnik oburzy się nawet, że cenny papier na

takie banały marnuję. Odpowiedziałbym mu, że mam do

banałów, jako logik, bardzo wielki szacunek, bo ostatecznie

cała logika jest zbiorem banalności. Można się z niej np.

dowiedzieć, że deszcz pada albo nie pada i że jeśli krowa

ryczy, to krowa ryczy. Na to, powie mi ktoś, wielkiej

mądrości nie potrzeba. Tylko, że w logice z tych banałów

wyszło coś, co znowu tak bez znaczenia nie jest:

cybernetyka, a więc ta ogromna rzecz, która w tej chwili

nasz sposób życia gruntownie przemienia, a w której nikt

poza logikami niczego nie rozumie. No ale o tym później. Na

razie chciałbym tylko powiedzieć, że wypada nam teraz

wyjść z banalności, że tak powiem łatwych, do nieco

trudniejszych. Tak to zawsze w logice się dzieje. Trzeba więc

będzie trochę wysiłku.

Idzie o takie oto zagadnienie: czy nasze twierdzenie l .3 da

się odwrócić? Czy skoro ono jest prawdziwe, prawdziwe jest

także twierdzenie odwrotne:

(F 1.1) Jeśli życie danego człowieka ma sens w

danej chwili, to on dąży w tej chwili do jakiegoś

celu .

Możemy sobie w stosunku do tego zdania postawić dwa

pytania. Po pierwsze, czy ono z poprzedniego twierdzenia

(1.3) wynika?, Po drugie, czy niezależnie od tego jest

prawdziwe? Odpowiedź na pierwsze pytanie jest łatwa,

przynajmniej dla logika. F 1.1 z 1.3 nie wynika. To dlatego,

że całkiem ogólnie z jeśli A to B" nie wynika jeśli B to A".

Na przykład, z tego że, jeśli jestem słoniem, to jestem

zwierzęciem, wcale nie wynika, że jeśli jestem zwierzęciem,

to jestem słoniem. Bo ja wprawdzie jestem na pewno

zwierzęciem, ale jako żywo nie słoniem, przynajmniej w

dosłownym słonia" znaczeniu. A więc, kto przyjmuje

pierwsze nasze twierdzenie (1.3) nie musi, logicznie, przyjąć

także jego odwrócenia (F 1.1).

Teraz uwaga. Z tego, że tak jest, wcale jeszcze nie wynika,

aby drugie twierdzenie musiało być fałszywe. Bo nieraz coś z

jakichś prawdziwych przesłanek nie wynika, a przecież jest

prawdziwe. Na przykład, to że dziś deszcz pada, nie wynika

z tego, że istnieje księżyc, ale to nie przeszkadza, że dziś

rzeczywiście deszcz pada. Nasze twierdzenie (F 1.1)

mogłoby więc być mimo wszystko prawdziwe.

W rzeczy samej widzę, że wielu znacznych myślicieli

uważało je za takie, to jest sądziło, że istnienie celu jest co

najmniej koniecznym warunkiem istnienia sensu życia. Tak,

Sens Zycia - Profesor Jozef Maria Bocheński.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: