Prawo wyznaniowe

Dziedzina prawa zajmująca się ustawodawstwem dotyczącym relacji państwa i kościołów, ewentualnie związków wyznaniowych.

Prawo wyznaniowe.

Oznacza całokształt ustawodawstwa w którym państwo określa swoje stanowisko, swoje relacje, z kościołami i związkami wyznaniowymi.

Kościoły takich wspólnoty religijne, które posiadają wewnętrzną organizację o charakterze hierarchicznym i z reguły odnosi się do wyznań chrześcijańskich.

Wspólnota wyznaniowa zwana związkiem wyznaniowym to jest wspólnota religijna nieposiadająca wewnętrznej struktury opartej na zasadzie hierarchiczności.

Dwie kategorie norm:

·         normy indywidualne w których państwo określa miejsce i pozycję prawną konkretnego kościoła względnie konkretnej wspólnoty wyznaniowej, jak również poszczególnych członków. Czyli  z jednej strony dotyczą statusu jak również odniesienia do dni wolnych w ciągu roku jakie przysługują tej wspólnocie. Tworzone dla konkretnego wyznawcy. Dla członka danej wspólnoty.

·         normy generalne prawa wyznaniowego – normy generalne prawa wyznaniowego odnoszą się do wszystkich wyznających określone religie będących członkami kościołów i związków wyznaniowych, odnoszące się do nich jako obywateli.

Podział norm:

1.      Normy ustanowione przez władzę państwową. Przez ustanowienie tych norm państwo wyraża wolę uregulowania statusu określonego wyznania, względnie uregulowania stosunków z jakimś kościołem

2.      Normy nie pochodzące od władzy państwowej, ale takie, które państwo stara się szanować, względnie zobowiązuje się do ich przestrzegania. Chodzi przede wszystkim o normy wewnętrzne kościołów i wspólnot religijnych, jak również (choć jest to dyskusyjne) o normy tzw. prawa naturalnego.

Źródła prawa wyznaniowego, dzieli się na:

·         źródła poznania prawa – wszelkiego rodzaju publikatory, materialne wydawnictwa z których można poznawać treść prawa;

·         źródła istnienia prawa – to są wszystkie obiektywne czynniki, które mają wpływ na to, mówiąc wprost, że prawo jest takie a nie inne, mają wpływ na kształtowanie prawa;

Źródła prawa:

·         formalne – to jest organ, wyposażony w kompetencje legislacyjną (jedną z kompetencji jest stanowienie prawa), na kontynencie przyjmuje się akty jednostronne władzy państwowej (ustawa, akty wykonawczy, etc.),  umowy z konkretnymi związkami wyznaniowymi;

·         materialne – to te okoliczności i te czynniki, które powodują że określona norma prawna, ma taką a nie inną treść (charakter);

Normy o charakterze:

·         generalnym (tzw. leges generalis), które odnoszą się do wszystkich kościołów i związków wyznaniowych

·         specjalne (tzw. leges specialis) – normy syngularne – będące charakterystycznym, indywidualne, dla poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych;

W razie konfliktów między tymi dwoma normami (specjalnymi a generalnymi) obowiązuje zasada iż normy specjalne uchylają normy generalne (lex specialis derogat legi generali)

Źródła prawa wyznaniowego mają różny zakres regulacji, można to uszeregować w dwa takie obszary, tj. zakres regulacji przedmiotowy oraz zakres formalny.

Ø      Zakres przedmiotowy – to takie normy, w których państwo wskazuje swój stosunek do zjawiska religijności a w szczególności określa granicę gwarancji wolności sumienia i wyznania.

Ø      Zakres formalny – to tryb stanowienia i publikowania aktu normatywnego, który określa (czy zawiera) wskazane powyżej kwestie.

W Polskim systemie prawa wyznaniowego nie ma jednolitego aktu prawnego!

Normy prawa wyznaniowego są rozproszone pomiędzy różne systemy prawa polskiego. Aktami normatywnymi które zawierają normy prawa wyznaniowego są akty powszechnie obowiązujące i akty prawa miejscowego.

Zasadnicze znaczenie posiadają akty prawa powszechnie obowiązującego, zawierające elementy prawa wyznaniowego. Wyróżniamy tutaj akty:

§         Pochodzące od władzy państwowej, w których rozróżniamy dwa rodzaje :

ü      Ustawy pochodzące od władzy wykonawczej

ü      Akty wykonawcze (pochodzące od władzy wykonawczej) – należą tutaj: rozporządzenia Rady Ministrów, rozporządzenia Premiera, akty wykonawcze poszczególnych ministerstw – akty resortowe

§         Umowy – formalnie istnieje tylko jedna umowa o charakterze międzynarodowym, a mianowicie konkordat.

System regulacji stosunków między państwem a związkami wyznaniowymi. Ten system jest wynikiem przede wszystkim określonych warunków historycznych, społecznych. Generalnie przyjmuje się kilka modeli w których ten stosunek jest realizowany. Jeżeli:

a)      Państwo faworyzuje określoną religię (względnie kościół lub związek wyznaniowy)
i nadaje mu status specjalny, bądź też wprost czyni taki kościół albo taka religię kościołem i religią państwową (oficjalną), wtedy mamy do czynienia z państwem wyznaniowym;

b)     Jeżeli państwo odnosi się do kościołów i religii w sposób wrogi mamy do czynienia
z państwem areligijnym. Jeżeli za to państwo zwalcza kościoły i religie i w ogóle zwalcza zjawisko religijności to wtedy mamy do czynienia z państwem ateistycznym;

c)      Są państwa, które odnoszą się do religii w sposób obojętny, gwarantując wolność sumienia i wyznania tylko w sensie negatywnym, jednocześnie traktując wszystkie uznane przez państwo kościoły i religie w sposób równy i neutralny. Wówczas mamy do czynienia z państwem indyferentnym, albo świeckim negatywnie (np. Francja).

d)     Jeżeli państwo traktuje wszystkie związki wyznaniowe na zasadach wolności i sprawiedliwości, równości a jednocześnie regulacje prawne wyrażają poszanowanie dla specyfiki, tradycji historycznej i odrębności poszczególnych kościołów
i związków wyznaniowych, wtedy mamy do czynienie z państwem świeckim pozytywnym.

W zależności od tego jaki model będziemy realizować to jest on charakterystyczny dla określonego typu państwa:

a)      W państwie demokratycznym jest istotny dialog pomiędzy poszczególnymi wyznaniami i państwem, a także zasada kompromisu. Państwo bowiem uznaje, iż religia jest istotnym elementem, w życiu społecznym państwa i ma wartościowy wpływ na kształtowanie się pożądanych postaw obywatelskich. W państwie demokratycznym rządzący starają się uregulować stosunki miedzy władzą a kościołami przede wszystkim w drodze umowy. Z kościołem katolickim będzie to zawsze konkordat, z pozostałym kościołami – umowy z zachowanie analogii.

b)     W państwie totalitarnym mamy do czynienia z takim modelem, w którym państwo zwalcza religię, jest państwem ateistycznym (ZSRR). Model hitlerowski – podporządkowanie kościoła katolickiego i kościołów protestanckich władzy hitlerowskiej. Kościoły te formalnie cieszyły się w III Rzeszy uznaniem i wolnością, a w rzeczywistości poprzez odpowiedni dobór kadr na biskupów kształtowano właściwą postawę kościoła katolickiego wobec reżimu.

c)      Państwo autorytarne (model włoski) – były to państwa wyznaniowego „sojusz tronu z ołtarzem”, były to państwa o uprzywilejowanej pozycji kościoła katolickiego, wynikało to z tego, że w krajach tych kościół obok armii ziemiaństwa był filarem kontrrewolucji prawicowej.

Klasyfikacja państw ze względu na stosunek do kościołów:

1.      Ze względu na zasady ustrojowe państwa (tzw. kryterium merytoryczne):

·         Wyznaniowe – występowało we wszystkich kręgach kulturowych, związane jest ono z tzw. monizmie (ujednolicenie władzy państwowej i religijnej). Monizm jest elementem despotii (taki system, w którym władca jest jednocześnie głową religii państwowej). W państwie wyznaniowym oficjalnie uznaje się jedna jedyna religię za religię państwową. Państwo wyznaniowe w tej formie może mieć charakter państwa wyznaniowego tradycyjnego (wyznaniowość zamknięta), bądź państwa wyznaniowego otwartego. Pomiędzy tymi dwoma formami państwa tradycyjnego a otwartego istnieje wiele elementów wspólnych. Te elementy wspólne to: subwencjonowanie określonej religii z funduszy państwowych, co w przypadku państwa wyznaniowego tradycyjnego, prowadzi do dominacji i uprzywilejowania jednej religii. Drugim elementem wspólnym jest podniesienie (czy też uznanie) jednego z kościołów (czyli konkretnych obrządków) za kościół państwowy, oficjalny (w niektórych przypadkach, np. monarchii – za kościół dynastyczny). W państwie wyznaniowym tradycyjnym uznanie jednego z kościołów w drodze jednostronnej decyzji panującego. Czasami też jak w państwach katolickich (konfesyjnych) w drodze konkordatu. W przypadku państw wyznaniowych otwartych uznanie kościoła za oficjalny następuje z przyczyn historycznych, czasem społecznych, ale zawsze jest wynikiem uznania przez władzę szczególnej roli tego właśnie kościoła w systemie władzy  państwowej.

·         Świeckie

2.      Ze względu na zasady formalne

·         Konkordatowe

·         Bez konkordatowe

Prawo wyznaniowe otwarte i zamknięte

Państwo zamknięte – określa dogmaty jaka religia jest słuszną religią;

·         Inne są prześladowane lub traktowane w sposób niesprawiedliwy;

·         Przejście na inne wyznanie z oficjalnego jest niemożliwe lub utrudnione;

·         Na straży jedności wyznaniowej stoi prawo karne;

·         Za konwersje wyznaniową grożą duże kary łącznie z karą śmierci

Państwo otwarte – państwo nie rości sobie kompetencji do określania zasad (dogmatyki) wiary, przeciwnie – gwarantuje poszanowanie wolności wszystkich wyznań, oparte na zasadach równości;

·         Ze względów historycznych lub społecznych uznaje, że kościół/wyznanie w sposób najbardziej optymalny kształtuje lub realizuje pewien zespół postaw obywatelskich, które są ważne dla tego państwa;

·         W ramach jednego wyznania występuje wyłącznie w islamie i to zarówno w wydaniu arabskim jak i niearabskim;

Islam

                                          Arabski                                                                      niearabski

·         Arabia Saudyjska                                                             - Iran

·         Zjednoczone Emiraty Arabskie                                 - Afganistan

·         Niemen                                                                           - Pakistan

·         Tatar                                                                                         - Sudan

Islamskie modele państwa świeckiego: Turcja, Egipt, Maroko

                            Irak

Socjalizm arabski przedstawiciel Naser, grupa polityczna Baas’y.

                            Egipt             

                            Syria

                            Libia

Islamskie państwo nacjonalistyczne – Turcja, odrzuciła tradycyjny model islamu już po I wojnie światowej – Ataturk Pasta

W Europie nie występują państwa wyznaniowe zamknięte, istnieją otwarte:

1.      Grupa à  oficjalne wyznanie – protestanckie obrządku luterańskiego:

Ø      Dania              1530 r.

Ø      Szwecja              1538 r.

Ø      Norwegia              1905 r.

2.      Grupa à kościoła narodowego – istnieje kościół narodowy

Ø      Zjednoczone Królestwo              1534 r. (Anglia)   1706 r.

Ø      Grecja                                          kościół prawosławny à państwowy,         wyznanie wpisane do dowodu osobistego

Państwo świeckie powstało w opozycji, nie ma jednego modelu państwa świeckiego. Model relacji w każdym z tych państw między państwem a kościołem a związkami wyznaniowymi może być kształtowany w 2 sposoby:

·         Negatywny – to taki model, w którym żaden z kościołów ani wyznań nie cieszy się szczególną pozycją i nie odgrywa specjalnej roli. Nie ma kościoła i religii państwowej, oficjalnej.

·         Pozytywny – to taki model, w którym istnieje oficjalnie przyjęta zasada równości wszystkich wyznań i kościołów wobec prawa.

Najbardziej powszechnymi, występującymi systemami regulacji stosunków państwo-kościół związki wyznaniowe jest model separacji, czyli oddzielenia państwa od kościoła. W zależności model:

Ø      Negatywny

Ø      Pozytywny

System spotykany w trzech wydaniach:

1.      Jako system separacji koordynowanej, występujący np. w Niemczech;

2.      System separacji czystej, występujący w USA;

3.      System separacji wrogiej, występujący w 2 ujęciach:

·         Model francuski

·         Model sowiecki

Geneza separacji (separatyzmu)

Idea oddzielenia kościoła od państwa wywodzi się z odrodzenia przede wszystkim jako postulat:

·         Oddzielenie władzy świeckiej od kościelnej

·         Ochrony religii przed przemocą władzy świeckiej

...