Wypalenie zawodowe a poczucie sensu życia lekarzy internistów.pdf

Wstęp

Choroba i zdrowotne niedomagania dotykają każdego. W takich momentach często udajemy się po

fachową pomoc. Siadając naprzeciw lekarza oczekujemy zainteresowania naszą osobą i

życzliwości. Wielu jednak zostaje potraktowanych przedmiotowo i machinalnie. Warto zastanowić

się nad problemem, dlaczego osoba, lekarz, który ma nam pomóc, który powinien być nastawiony

do nas życzliwie traktuje nas jak zło konieczne, dlaczego nie traktuje nas jak człowieka...?

W tej pracy poruszone są dwie kwestie: wypalenia zawodowego oraz poczucia sensu życia.

Zarówno obniżone poczucie sensu własnego życia, swoich działań jak i istniejący syndrom

wypalenia zawodowego może być odpowiedzialny za tak nieprzystające do zawodu lekarza

traktowanie pacjentów.

W przeprowadzonych badaniach ważnym celem było sprawdzić czy zachodzi związek i jak

kształtuje się związek między syndromem wypalenia zawodowego a poczuciem sensu życia wśród

badanych lekarzy internistów. Wyniki badań dadzą nam odpowiedź również jaki typ zachowań i

przeżyć związanych z praca charakteryzuje badanych lekarzy oraz jaki poziom poczucia sensu

życia posiadają badani interniści.

Sens życia w literaturze przedmiotu

Sens powszechnie oznacza, czy też wyraża właściwe znaczenie, logiczność, rozsądek, rozum. (W.

Kopaliński, 1989). Sensu dopatrujemy się tam gdzie znajdujemy treść, wymowę, wartość,

logiczność a także możliwości istotnych przeżyć i doświadczeń. Jest to odwołanie się do znaczenia

łacińskiego „sensu”.

W języku angielskim mówi się, że coś jest sensowne, ma sens, gdy pracuje, funkcjonuje, działa

prawidłowo, bez zakłóceń. Określenie „sens” używane przez logików odnosi się do tego, co

możliwe jest do zakwalifikowania jako prawidłowe lub fałszywe (S. Sarnowski, 2001).

W psychologii „sens” zawsze kojarzy się z życiem (egzystencją). Na tej płaszczyźnie jest on

rozważany jako potrzeba, doznanie, poczucie itd. W kontekście poczucia termin „sens” poszerza

swoje znaczenie. Kiedy przyznajemy się do posiadania lub braku poczucia sensu to odnosimy go do

siebie, do własnego życia, własnych refleksji, decyzji własnego działania. Jednostka ma poczucie

sensu, jeżeli żywi przekonanie, że dany aspekt rzeczywistości ma dla niej jakiekolwiek znaczenie.

Poczucie sensu to fakt realnego, podmiotowego doświadczenia i przeżywania. Termin „poczucie” –

pisze T. Jaworska (2000) – to miara doznawania i doświadczenia; to wyraz akceptacji, siły i

nastawienia. Źródłem poczucia jest osobiste doświadczenie w konkretnych sytuacjach, w

perspektywie oceny, wyborów, decyzji, działań .”

Poczucie występuje wówczas, gdy jednostka opiera się na mało sprecyzowanych,

nieuporządkowanych przekonaniach, nie mających jeszcze postaci twierdzeń. Jest rodzajem

uczucia, wrażenia, przeświadczenia, które w określony sposób generuje ludzkie zachowanie i

kieruje nimi.

Problematyka sensu życia, na grunt psychologii dostała się z teorii filozofii egzystencjonalnej, a

określając dokładniej z jej „pozytywnego” prądu zwanego filozofią nadziei. Psycholodzy

humanistyczni (a także psychiatrzy) za ojca chrzestnego swojego kierunku uważają (chociaż

niejednomyślnie) Kirkegaarda (B. Pilecka, 1986).

W wielu koncepcjach psychologicznych problem sensu życia, jako dająca się wyodrębnić

właściwość człowieka, był często niedostrzegany. Tak ma się rzecz w koncepcjach, w których

naturę ludzką upatrywano w biologii (behawioryzm, psychoanaliza).

W przeciwieństwie do behawioryzmu i psychoanalizy szerzej problemem sensu życia zajmuje się

psychologia humanistyczna, dla której człowiek jest istotą poszukującą sensu życia, twórczą,

dążącą do samorealizacji (J. Mariański, 1990).

Psychologia humanistyczna ujmuje człowieka w jedność bio–psycho–duchową. Człowieka w tak

ujętej jedności ożywia dążenie do sensu (A. Szymanowska, 1996). Głównym przedstawicielem tego

nurtu jest V. E. Frankl – neuropsycholog wiedeński, twórca logoterapii, czyli terapii związanej z

tworzeniem sensu życia. Logoterapia nie narzuca określonego sensu, lecz zmierza do tego, aby

człowiek sam odkrył sens swojego życia. Logoterapia znalazła licznych zwolenników. Jednym z

nich jest K. Popielski, który na niej opiera swoje dociekania i rozważania o sensie życia człowieka.

Dopełnieniem psychologicznego postrzegania sensu życia jest postrzeganie socjologiczne, w

którym do indywidualnego wymiaru sensu życia dodaje się wymiar społeczno – kulturowy. Nie

sposób z życia człowieka wyeliminować czynniki makrospołeczne – ważne źródło sensu życia i

pozytywnego doświadczania wartości. Sens życia konstytuuje się w komunikacji społecznej, w

relacjach z innymi ludźmi. Jednostka przeżywa go, gdy wychodzi poza siebie, poświęca się dla

innych, daje swoje dobro i prawdę innym. Nie powinno to oznaczać zaprzestania bycia sobą (J.

Mariański, 1990).

Sens życia - wg V.E. Frankla – „stan podmiotowej satysfakcji jednostki związany z działaniem

celowym i ukierunkowanym na wartości” (za K. Popielisk, 1996). A. Schaff (1986) natomiast

definiuje „sens życia” jako „treści, które motywują działania człowieka, dając mu poczucie

zadowolenia ze spełnionego zadania, jeśli wynik działań jest pozytywny (…) a posiadane przez

człowieka zinternalizowanego przezeń sensu życia jest wartością pozytywną”.

Sens życia jest ściśle powiązany z wartością a raczej wartościami najważniejszymi dla danego

człowieka. Zgodnych co do istnienia tego związku jest wielu autorów podejmujących się próby

zdefiniowania pojęcia „sens życia”. Oprócz cytowanych powyżej K. Popielskiego oraz A. Schaffa

można tu wymienić takich badaczy: K. Obuchowski (1983, 1995), M. Bocheński (1993), I.

Jazukiewicz (2001), Z. Ziembiński (1981), R. Jadczak (2001), T.Czeżowski (1989), K. Kmiecik-

Baran (1995), B. Mróz (1993).

Określenie „sens życia” – wg Z. Ziembińskiego (1981) – używa się w następujących kontekstach:

• indywidualistyczno – egzystencjonalnym: ocena wartości życia jako życia,

• indywidualistyczno – psychologicznym: wyszukiwanie wartości, dla których warto znosić

życie,

• w ocenie innych ludzi,

• w świetle społecznie uznanych wartości,

• społeczno – instrumentalnym: ocena czyjegoś życia w aspekcie przydatności dla innych,

• ponadscjentystycznym,

• eschatologicznym,

• ontologicznym.

R. Jadczak (2001, ss. 74-75) wyróżnia dwa stanowiska, dwie drogi kształtowania się sensu życia:

1. Sns życia odkrywa się w już danych przedmiotach mających wartość dodatnią.

2. Żciu nadaje się sens kreując przedmioty wartościowe.

Oba te stanowiska mogą być i bywają nierozdzielne, nie wykluczają się wzajemnie lecz przenikają

przez siebie kształtując sens życia i zarazem przeciwdziałając bezsensowi egzystencji każdego

człowieka.

Z. Zaborowski (1997, s. 140 – 142) wyróżnił rodzaje sensu życia z punktu widzenia jego treści:

• sens życia jako utrzymywanie się przy życiu i jego przedłużenie,

• sens życia polegający na pełnieniu określonych ról i coraz lepszym „urządzaniu się”,

• sens życia związany z realizacją wartości moralnych, społecznych, religijnych,

wychowawczych,

• sens życia jako transgresja aktualnej sytuacji życiowej,

• sens życia jako użycie życia tzn. konsumpcja, rozrywka, przygoda w myśl zasady: carpe

diem,

• sens życia połączony z twórczością i samorealizacją.

Wymienione typy sensów życia nie są rozłączne. Najczęściej ludzie afirmują różne sensy życia.

Autor zaznacza, że rodzaje te mają charakter empiryczny, a nie normatywny.

Koncepcja sensu życia – proponowana przez K. Obuchowskiego (1983) to układ przekonań, sądów

jednostki mniej lub bardziej świadomych dotyczących jej perspektywistycznych zadań życiowych.

Zawiera odpowiedź na pytanie, jakie stawia sobie podmiot – człowiek, po co żyć, dlaczego i w jaki

sposób postępować w swym życiu, stanowi plan działalności życiowej jednostki, który zawiera cel i

program działania nastawiony na realizację.

Opiera się ona na założeniu, że „jest to nasz własny wytwór intelektualny, odpowiada on treści

wiedzy podstawowej, a więc tej, w której zawarta jest odpowiedź na pytanie o to, czym jest świat,

czym jest człowiek i kim jestem jako człowiek w tym świecie. (…) Sens życia jest powiązany

wiedzą podstawową oraz zakorzeniony w biografii „jednostki” (K. Obuchowski, 2001). Wybór

koncepcji sensu życia i jego zgodność z wybraną drogą życia może mieć związek z instynktem

człowieka bądź jego sytuacją życiową. Oba te czynniki mogą pomóc w odkryciu własnej koncepcji

sensu życia lub blokować odkrycie tejże koncepcji.

Zdaniem Obuchowskiego , mając sens życia zrozumiały przez nas i dobrze ulokowany w

zrozumiałym świecie wiemy, po co podejmujemy działania, co jest dla nas ważne ostatecznie, a z

czego łatwo możemy zrezygnować. To zapewnia niezwykłą siłę motywacji i skuteczność, bo nie

chodzi tylko o upór, ale o sensowny upór”. edług autora „Rozumiejąc swój sens możemy go w

wypadku konieczności modyfikować nie rezygnując z tego co istotne lub nawet wymienić, ale

świadomie wiedząc dlaczego to czynimy” (Ibidem).

J. Mariański (1990, s. 96 – 97) wyróżnia trzy drogi odnajdywania sensu życia:

1. Emocjonalne odczuwanie radości życia.

2. Umiłowanie celu i zadania, które mamy wykonać w życiu.

3. Postawienie sobie celów pozaegoistycznych i transcendentalnych.

Treść koncepcji sensu życia wynika z hierarchii wartości, a wartość jest przecież „odpowiednia na

potrzebę”, dlatego należałoby analizować sens życia jako potrzebę człowieka. Współcześni polscy

badacze psychologowie i socjologowie między innymi K. Obuchowski i K. Popielski (zwolennik

logoterapii) zajmujący się zagadnieniem sensu życia wychodzą w swych teoriach odmiennych

założeń filozoficznych, antropologicznych. Różne jest ich podejście do problematyki sensu życia.

Jednakże, zarówno K. Obuchowski, jak i K. Popielski ujmują sens życia jako potrzebę człowieka.

Potrzebę typową tylko i wyłącznie dla ludzi.

Obecność poczucia sensu życia w życiu człowiek przejawia się w formie „posiadania” lub „braku”,

czyli bezsensu. Bezsens jest pozornym brakiem sensu. Sprowadza się do trudności w zakresie

odnalezienia sensu własnego, bo doświadczający bezsensu człowiek nie może orzekać o bezsensie

życia innych ludzi. Poczucie bezsensu może mieć różne uwarunkowania. Może być spowodowane

zarówno czynnikami obiektywnymi (sytuacyjne trudności w realizacji uznanych wartości), jak i

wewnętrznymi (podmiotowymi) wiążącymi się z napięciami subiektywnymi o różnej treści. Może

pojawić się ono zarówno wtedy, gdy człowiek nie ma wartości nadrzędnych, stanowiących linię

przewodnią jego życia, jak i wtedy, gdy mając koncepcję życia nie może jej zrealizować z przyczyn

obiektywnych, lub subiektywnych (J. Mariański, 1990).

Wypalenie zawodowe

Terminem „wypalenie” posługujemy się, gdy jest mowa o zjawisku, o koncepcji, o konstrukcie

teoretycznym. Określenie „wypalanie się” stosujemy, kiedy kontekst znaczeniowy wyraźnie

wskazuje na proces psychologiczny, na mechanizmy poddane dynamice zmian. W kontekście pracy

zawodowej zawsze mówimy o wypaleniu.

Wypalenie zawodowe dotyczy osób pracujących na rzecz innych ludzi, u których bliska współpraca

z ludźmi stanowi istotę profesjonalnego działania. Do grupy zawodów narażonych na wypalenie

zawodowe zaliczamy między innymi: lekarzy, pielęgniarki, nauczycieli, policjantów, psychologów

(H. Sęk, 2000).

Zarówno definicje wypalenia jak i teorie dotyczące wypalenia zawodowego są różnorodne. A. Pines

i E. Aronson (2000, s.32-57), są autorami jednej z definicji ich zdaniem wypalenie zawodowe jest

stanem fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania spowodowanym przez długotrwałe

zaangażowanie w sytuacje, które są obciążające pod względem emocjonalnym. H. Sęk (2000),

natomiast, wypalenie zawodowe definiuje jako: „zespół objawów pojawiających się u osób

wykonujących zawody, w których bliski kontakt interpersonalny i cechy osobowości

profesjonalisty stanowią podstawowy instrument czynności zawodowych decydujących o poziomie

wykonywania zawodu, o sukcesach i niepowodzeniach zawodowych”.

Kluczowym czynnikiem dla rozwoju wypalenia jest, na co wskazują wszystkie definicje,

doświadczanie niepowodzenia w zmaganiu się ze stresem i powstanie przekonania o niemożności

skutecznego radzenia sobie z trudnościami, uciążliwościami, konfliktami, frustracjami w życiu

zawodowym. Podobnym przeżyciem jest doświadczanie niezgodności pomiędzy oczekiwaniami

zawodowymi a realiami zawodu. Konfrontacja marzeń z rzeczywistością może doprowadzić do

rozczarowania, frustracji, utraty złudzeń.

Nie należy zakładać, że wypalenie zawodowe uzależnione jest tylko od wyczerpania

emocjonalnego, które jest niczym innym jak stresem. Musielibyśmy wtedy postawić znak równości

pomiędzy wypaleniem zawodowym i stresem, a wszelkie badania nad wypaleniem zawodowym

stanowiłyby tylko i wyłącznie replikę tego, co od dawna było definiowane i badane pod pojęciem

stresu. A, jak wiadomo, stres nie musi powodować wypalenia.

Doświadczane przez człowieka zjawisko wypalenia zawodowego jest indywidualnym doznaniem

stresu osadzonego w kontekście złożonych relacji społecznych.

Specyfika pracy lekarza internisty

Lekarz to mówiąc najogólniej osoba zajmująca się profesjonalnym leczeniem chorych i

zapobieganiem chorobom, posiadająca odpowiednie wykształcenie. W Polsce wykonywanie

zawodu lekarza reguluje ustawa o zawodzie lekarza z dnia 5 grudnia 1996 roku. Art.1 mówi o

zakresie świadczeń zdrowotnych, jakie leżą w kompetencji lekarza, są to:

• badanie stanu zdrowia,

• rozpoznawanie chorób i zapobieganie im,

• leczenie i rehabilitacja chorych,

• udzielanie porad lekarskich,

• wydawanie opinii i orzeczeń lekarskich,

• prowadzenie prac badawczych w dziedzinie nauk medycznych lub promocji zdrowia,

nauczanie zawodu lekarza (www.nil.org.pl/prawo/ustawzl1.htm).

Tytuł lekarza uzyskuje się po ukończeniu studiów w akademii medycznej lub na wydziale

lekarskim uniwersytetu. Jednakże samo ukończenia studiów lekarskich nie zezwala na

podejmowanie zawodu lekarza. Konieczne jest odbycie minimum rocznego stażu podyplomowego.

Do obowiązku każdego z lekarzy należy ciągłe podnoszenie kwalifikacji. Podstawowym tokiem

podnoszenia kwalifikacji jest zdobywanie specjalizacji. Wyróżnia się lekarzy specjalizacji

podstawowych, są to miedzy innymi: pediatrzy, interniści, chirurdzy, ginekolodzy, neurolodzy oraz

lekarzy specjalizacji szczegółowych. Specjalizacje szczegółowe są to specjalizacje, które zdobywa

się na bazie niektórych specjalizacji podstawowych, np. na bazie specjalizacji z interny można

specjalizować się w nefrologii, endokrynologii, kardiologii, geriatrii, gastrologii i innych.

Interna - zwana inaczej „chorobami wewnętrznymi” - uznawana jest za królową nauk medycznych.

Zajmuje się ona chorobami niewymagającymi zabiegów chirurgicznych, a wymagającymi

farmakoterapii, czy też terapii dietą. Od niej swój początek biorą inne specjalizacje wymienione

wyżej jako specjalizacje szczegółowe. Interna sprowadza do myślenia o człowieku – pacjencie jako

o całości, a nie wyselekcjonowanym układzie anatomicznym czy tez jednostce chorobowej.

Lekarze chorób wewnętrznych, czyli interniści pracują w zamkniętej opiece zdrowotnej, czyli w

szpitalach zarówno dużych klinicznych, gdzie mają dostęp do najbardziej nowoczesnych rozwiązań

techniki analityczno-laboratoryjnej jak i w małych szpitalach powiatowych, gdzie dostęp do

nowoczesnej diagnostyki i techniki leczniczej jest bardzo utrudniony. Miejscem pracy internistów

jest również otwarta opieka zdrowotna, czyli zakłady opieki zdrowotnej zwane przychodniami

rejonowymi.

Od czasu transformacji ustrojowej w Polsce, to znaczy od roku 1989 doszło do wielu zmian.

Zmiany te nie ominęły również systemu opieki zdrowotnej czy też zawodów medycznych.

W tym miejscu trzeba wspomnieć o sytuacji przed rokiem 1989. Służba zdrowia w całości była

refundowana przez skarb państwa. Każdy lekarz miał możliwość nieodpłatnego kierowania swoich

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: