OSOBOWOŚĆ
1. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi czym jest osobowość. Część psychologów nie zgadza się nawet że istnieje coś takiego jak osobowość.
2. Osobowość jako zespół cech:
Według Eysencka osobowość jest to: „względnie stała organizacja charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości fizycznych, które determinują specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia” (Eysenck, 1970). Co ciekawe dla Eysencka osobowość jest wyrazem bliskoznacznym do temperamentu. W swoich badaniach, prowadzonych przez wiele lat, wyróżnił on trzy superczynniki, nazywanymi wymiarami osobowości: psychotyczność (P), ekstrawersja (E) i neurtyczność (N). Te czynniki są wzajemnie niezależne i mają strukturę hierarchiczną. W swoich pracach Eysenck „definiuje je w kategoriach wzajemnych korelacji między cechami”( Eysenck, 1990).
Według niego ekstrawersja znajduje się na tym samym kontinuum co introwersja, obrazowo mówiąc „to dwa końce tego samego kija”. Nie można powiedzieć, że ktoś jest introwertykiem, albo ekstrawertykiem a jedynie, ze ma przewagę zachowań introwertywnych nad ekstrawertywnymi lub na odwrót.
Na ekstrawersje składają się następujące zachowania: towarzyskość, aktywność, asertywność, żywość, i poszukiwanie doznań. W przypadku neurotyczności są to: lęk, przygnębienie, niska samoocena, napięcie i poczucie winy. Warto wspomnieć, że przeciwieństwem neurotyczności jest równowaga emocjonalna. Ostatnim super czynnikiem, powiązanym bezpośrednio z patologią i której przeciwieństwem jest kontrola impulsów, jest psychotyczność. Składają się na nią: agresja, egocentryzm, chłód emocjonalny, impulsywność i bezosobowy stosunek do ludzi.
3. Pięcioczynnikowy model osobowości PMO
Podejście psychometryczne. Costa i McCrae.
a. Neurotyczność (lęk, agresywność, depresja, impulsywność, nadwrażliwość, nieśmiałość)
b. Ekstrawersja (towarzyskość, asertywność, aktywność, poszukiwanie doznań, emocjonalność pozytywna)
c. Otwartość na doświadczenia (wyobrażenia, estetyka, uczucia, działanie)
d. Ugodowość (zaufanie, prostolinijność, altruizm, ustępliwość, skłonność do rozczulania się) Czynnik A
e. Sumienność (kompetencja, skłonność do porządku, rozwaga, samodyscyplina) Czynnik C
4. Podejście poznawcze.
a. Modelowanie
b. Higgins
1. Ja realne - zbiór atrybutów o których jednostka mysli że je posiada
2. Ja idealne – zbiór atrybutów, które jednostka chciałaby mieć
3. Ja powinnościowe – zbiór atrybutów, które powinny charakteryzować jednostkę.
Jedną z najpopularniejszych teorii temperamentu, nawiązującą do tego nurtu, jest RTT (Regulacyjna Teoria Temperamentu). Bazuje ona na stwierdzeniu, że temperament odnosi się do: „...podstawowych względnie stałych czasowo cech osobowości, które manifestują się w formalnych cechach zachowania (parametrach energetycznych i czasowych). Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych czynników środowiskowych” (Strelau, 1997, str. 12).
Wynika z tego, że temperament jest częścią złożonej struktury nazywanej osobowością. Co więcej, cechy temperamentu są uznawane za podstawowe właściwości osobowości. Można więc powiedzieć, że na fundamencie jakim jest temperament zbudowana jest osobowość. Ludzie różnią się między sobą temperamentem, ale temperament każdego człowieka jest czymś względnie stałym (stałość intraindywidualna).
Można również zapytać czym są wymienione wcześniej cechy? Strelau definiuje je dwojako. Po pierwsze jako cechy osobowości nie należące do temperamentu .W ten sposób podlegają one większym zmianom i większym wpływom otoczenia.
Po drugie, jako cechy temperamentu, które są bardziej stabilne i mimo, że podlegają ontogenezie związanej z dojrzewaniem, starzeniem się i specyficzną dla jednostki interakcji genotypu ze środowiskiem.
Temperament jest uwarunkowany biologicznie, jest wspólny dla ludzi i zwierząt. Występuje on od chwili narodzin. Co ciekawe cechy temperamentu mogą ulegać zmianom pod wpływem środowiska, chociaż nie tak mocnym jak cechy osobowości. Zmiany temperamentu „mogą być kształtowane pod wpływam określonych czynników środowiskowych, ale muszą one oddziaływać szczególnie długo lub ze szczególna intensywnością. Do czynników tych (pomijając tu czynnościowe i anatomiczne zmiany organizmu w efekcie choroby) zalicza się zwłaszcza trwałe występowanie takich warunków otoczenia jak temperatura, sposób odżywiania się, warunki pracy (jej intensywność i tło stymulacyjne)”
Sześć cech temperamentalnych wg Strelaua (FCZ-KT):
1) Żwawość (ŻW) – tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany z jednego zachowania (reakcji) w inne, odpowiednio do zmian w otoczeniu.
2) Perseweratywność (PE) – tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), który to zachowanie wywołał
3) Wrażliwość sensoryczna (WS) – zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej
4) Reaktywność emocjonalne (RE) – tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej.
5) Wytrzymałość (WT) – zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności i/lub w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej
6) Aktywność (AK) – tendencja do podejmowania zachowań o dużej
wartości stymulacyjnej lub do zachowań dostarczających silnej stymulacji zewnętrznej (z otoczenia).
Biorąc pod uwagę temperament i jego wpływ na zachowanie, można przedstawić następujące wnioski. Trzeba powiedzieć, że osoby określane jako wysokoreaktywne posiadają mechanizmy fizjologiczne i biochemiczne, które wzmacniają stymulację w ten sposób prowadzą do optymalnego poziomu aktywacji. Istnienie tego mechanizmu u osoby powoduje, że potrzebuje ona niewiele stymulacji i dlatego unika silnych bodźców, oraz mocno stymulujących form aktywności. Przeciwnie osoba niskoreaktywna, której mechanizmy fizjologiczne i biologiczne mają tendencje tłumiące stymulację. Dlatego osoba ta do osiągnięcia optymalnego poziomu stymulacji potrzebuje silnej stymulacji, czyli poszukuje zajęć, które „niosą” ze sobą silne bodźce.
1
Wstęp do Psychologii 2005/ 2006
mgr Katarzyna Trawka i mgr Tomasz Wirga
zuza_k5