200003_zanik_pokrywy_lodowej.pdf

WIADOMOåCI I OPINIE

8 W SKRîCIE

NAUKA

I LUDZIE

SYLWETKA

Harold E. Varmus

TECHNIKA

I BIZNES

CYBERåWIAT

POD LUP

Zanik

pokrywy lodowej

Kurczenie si« zamarzni«tej otuliny

Antarktydy grozi podniesieniem

poziomu oceanu

coraz cieplejszy klimat Ziemi

spowoduje topnienie lodu po-

larnego, a nast«pnie zalanie wielu tere-

nw nadbrzeýnych, niejednokrotnie g«-

sto zaludnionych, jak na przyk¸ad Nowy

Jork. Szczeglny niepokj budzi sytu-

acja na obszarze zachodniej Antarkty-

dy, gdzie w pokrywie lodowej nagro-

madzi¸a si« taka iloæ wody, ýe po jej

stopnieniu poziom oceanu æwiatowego

moýe si« podnieæ na wysokoæ pi«-

trowego budynku.

Ostatnie odkrycia geologiczne oraz

obrazy satelitarne rzucaj nowe æwiat¸o

na proces zanikania lodu na zachodniej

Antarktydzie. Prognozy s z¸e: pokry-

wa lodowa prawdopodobnie nadal b«-

dzie si« kurczy. Proces ten jest jednak niezaleýny od ograni-

czenia emisji gazw cieplarnianych. Na szcz«æcie mamy

rwnieý dobr wiadomoæ: potencjalny zanik pokrywy lo-

dowej odbywa si« tak wolno, ýe zdýymy przenieæ zagro-

ýone miasta w bezpieczne miejsca.

Naukowcy obawiaj si« o wiele bardziej skutkw rozto-

pw na zachodniej Antarktydzie niý na wschodniej czy teý

na Grenlandii, gdzie warstwa lodu zalega na pod¸oýu skal-

nym, wypi«trzonym znacznie ponad powierzchni« oceanu.

W zachodniej cz«æci Antarktydy natomiast pokrywa lodowa

zag¸«bia si« pod powierzchni« oceanu, si«gajc nawet do

2500 m p.p.m. Istnieje niebezpieczeÄstwo, ýe poziom oceanu

b«dzie wyýszy od obecnego, a wi«c szelf lodowy rozcigaj-

STRUMIENIE LODU drenujce wn«trze zachodniej Antarktydy

zosta¸y ostatnio zobrazowane przez radary satelitarne. Bia¸e smugi ods¸aniaj

obszary zarysowane przez ruch przylegajcego lodu.

cy si« od kontynentu w stron« oceanu teý b«dzie wyýej i mo-

ýe unieæ ze sob ld osadzony na pod¸oýu skalnym. Spowo-

duje to od¸amywanie si« duýych fragmentw lodu, tworzenie

gr lodowych i w rezultacie ich topnienie. Ca¸kowite od¸a-

manie lodowca, ktry zajmuje obszar rwny powierzchni

Meksyku, przyczyni si« do podniesienia poziomu morza o

5Ð6 m. Naukowcom po raz pierwszy uda¸o si« ustali, kiedy

pokrywa lodowa straci¸a kontakt z pod¸oýem skalnym. Dzi«-

ki temu moýna okreæli, jak szybko zanika. Z wczeæniejszych

badaÄ Brendy L. Hall i jej zespo¸u z University of Maine wy-

nika, ýe w apogeum ostatniego zlodowacenia, czyli 20 tys.

lat temu, lodowiec w Zatoce Morza Rossa si«ga¸ 1300 km da-

lej w stron« oceanu niý obecnie.

4å WIAT N AUKI Marzec 2000

O d lat naukowcy obawiaj si«, ýe

Podczas ocieplania si« naszej planety ldold, ktry skuwa¸

znaczn cz«æ Ameryki P¸nocnej, taja¸, podnoszc poziom

oceanu æwiatowego, a takýe lodowiec osadzony na ska¸ach

zachodniej Antarktydy. Aby stwierdzi, jak szybko zachodzi

proces odrywania lodu od pod¸oýa, Hall oraz jej zesp¸ mu-

sieli okreæli wiek plaý tworzonych wzd¸uý czo¸a lodowca

od momentu, gdy zacz¸ cofa si« w g¸b kontynentu. Drobi-

ny materii organicznej, niezb«dne do datowania metod ra-

diow«glow, s trudne do znalezienia w ja¸owym krajobra-

zie antarktycznym. Z rade¸kiem i p«set

w r«ce Hall i jej zesp¸ przemierzali cz«-

sto 30 km dziennie, przetrzsajc ska-

list gleb« w poszukiwaniu muszli mi«-

czakw i fragmentw foczych skr,

ktrych obecnoæ dowodzi¸aby, iý w

przesz¸oæci istnia¸ tu sezonowo otwar-

ty brzeg morski.

Datowanie metod radiow«glow

muszli znalezionych na najstarszej

dawnej plaýy w Morzu Rossa w po-

bliýu Cieæniny McMurdo wykaza¸o, ýe

region ten by¸ wolny od lodu oko¸o

7600 lat temu. Na podstawie analizy

materii organicznej materia¸u zebrane-

go na plaýy i obrazw satelitarnych

podpowierzchniowych warstw lodu

wykonanych w dwch punktach w

g¸«bi kontynentu ustalono, ýe od tam-

tego czasu ld wycofywa¸ si« ze æred-

ni pr«dkoæci 120 m na rok.

Podczas gdy zesp¸ Hall okreæla¸,

jak szybko cofa si« kraw«d lodow-

ca, inna grupa badaczy szuka¸a od-

powiedzi na pytanie, kiedy rozpocz¸

si« proces zanikania pokrywy lodo-

wej. Wykorzystano w tym celu ska¸y

wyrzucone wzd¸uý stokw wulkanu

Mount Waesche leýcego w ærodku

lodowca, tam gdzie pokrywa lodowa

jest najgrubsza. ãUýyliæmy wulkanu

jako wskanikaÓ Ð powiedzia¸ Robert

P. Ackert, Jr., z Woods Hole Oceano-

graphic Institution. Wraz z kolegami

bada¸ akumulacj« czstek pocho-

dzenia kosmicznego nagromadzo-

nych w ska¸ach w okresie, gdy lodo-

wiec zacz¸ zanika. Czas, ktry

up¸yn¸ od momentu ekspozycji ska¸

na promieniowanie kosmiczne, wskazuje, ýe proces ten roz-

pocz¸ si« 10 tys. lat temu, czyli co najmniej 3 tys. lat po pod-

niesieniu si« poziomu wody w oceanie.

Oba te odkrycia æwiadcz, ýe reakcja lodu nagromadzone-

go na zachodniej Antarktydzie jest bardzo powolna i moýe

trwa d¸ugo po tym, jak czynniki zewn«trzne, na przyk¸ad

podniesienie poziomu oceanu, przestan oddzia¸ywa. Co

wi«cej, lodowiec nie zatrzymuje si« w swoim marszu w g¸b

kontynentu Ð twierdzi Hall. W obecnym tempie ld b«dzie

zanika¸ jeszcze przez co najmniej 7 tys. lat niezaleýnie od glo-

balnego ocieplenia. Jednakýe prognoz« otrzymano drog eks-

trapolacji na podstawie tylko czterech wczeæniejszych za-

si«gw lodowca. ãNie mamy wystarczajcych danych, by

stwierdzi, czy zanika skokowoÓ Ð zauwaýa Hall.

Skoki lub zrywy s wyjtkowo trudne do prognozowa-

nia ze wzgl«du na sposb, w jaki kontynent traci swj lodo-

wy ¸adunek. Ldold kurczy si«, ale nie wskutek topnie-

nia, przynajmniej nie bezpoærednio. Woda pochodzca

OCEAN ATLANTYCKI

z roztopw sp¸ywa z pokrywy lodowej Grenlandii, ale w da-

leko zimniejszej Antarktydzie kurczenie powoduj ãstrumie-

nieÓ szybko sp¸ywajcego lodu. ånieg, ktry spada w g¸«bi

kontynentu, jest transportowany strumieniami lodowymi do

morza. Tam wielkie bloki od¸amujce si« od tych strumieni

tworz gry lodowe.

Dotd nie wiadomo, co dzieje si« u rde¸ strumieni, ale

badacze s znacznie bliýej poznania, jak dzia¸aj strumienie

lodowe. Pomog¸y w tym obrazy uzyskane za pomoc kana-

dyjskiego satelity Radarsat. Jesieni 1997

roku satelita ten dwukrotnie zmierzy¸ od-

bicia sygna¸u od radaru penetrujcego

chmury nad rozleg¸ powierzchni grubej

pokrywy lodowej kontynentu powyýej Lo-

dowca Szelfowego Rossa. Wykorzystujc

technik« zwan satelitarn interferometri

radarow, Ian R. Joughin z Jet Propulsion

Laboratory w Pasadenie w Kalifornii i jego

BIEGUN

POüUDNIOWY

MORZE ROSSA

100 km

DOPüYWY

STRUMIENIE LODU

LODOWIEC

SZELFOWY ROSSA

Pr«dkoæ

(m/rok)

>250

DüUGIE DOPüYWY kieruj ld z wn«trza zachodniej Antarktydy do strumieni lodu,

ktre szybciej sp¸ywaj z Lodowca Szelfowego Rossa. Naukowcy wykreælili

trajektorie ruchu, porwnujc odbicia sygna¸w radaru z satelity przemieszczajcego si«

800 km nad powierzchni lodu (rzeba terenu jest przewyýszona).

wsp¸pracownicy matematycznie porwnali dwa zbiory od-

bi, by okreæli pr«dkoæ i kierunek ruchu lodu w kaýdym

punkcie [ ilustracja powyýej ].

ãRuch widoczny jest dopiero po po¸czeniu wszystkich

punktw Ð mwi Joughin. Ð To w¸aænie daje nam taki obraz.Ó

Jeszcze niedawno, aby dokona pojedynczego pomiaru pr«d-

koæci, naleýa¸o w punkcie pomiarowym umieæci w lodzie

palik z odbiornikiem Globalnego Systemu Lokalizacji (GPS).

Po pewnym czasie trzeba by¸o uda si« tam powtrnie

i sprawdzi, jak daleko si« przesun¸. Na zimnym pustkowiu

Antarktydy nie jest to ¸atwe zadanie. ãPost«p jest wyrany Ð

mwi glacjolog Richard B. Alley z Pennsylvania State Uni-

versity. Ð W przesz¸oæci niewiele wiedzieliæmy o tym, jak wy-

glda i jak zmienia si« lodowiec.Ó

Zanim zacz«to wykorzystywa obrazy satelitarne z Radar-

satu, niektrzy naukowcy podejrzewali, ýe trwa¸e ãjezioroÓ

nagromadzonego æniegu moýe by rd¸em tych wartkich

strumieni. Okaza¸o si« jednak, ýe s one zasilane d¸ugimi

å WIAT N AUKI Marzec 2000 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: