Kamila Bożek Reso 5, mgr.,  Rok II,  DSW Wroc                                                                                    28.10.2010 r

Antonina Gurycka „ Błąd w wychowaniu”

Identyfikacja błędów wychowawczych poprzez obserwację zachowań wychowawców

Gurycka opracowała klucz do obserwacji zachowań wychowawcy, w sytuacjach symulowanych lub naturalnych, a jego podstawę stanowi klasyfikacja błędów wychowawczych. Klucz służy do ujawnienia błędów w sytuacjach wychowawczych, na podstawie zachwiań równowagi pomiędzy koncentracją wych. na dziecku, samym siebie a zadaniach dziecka. Po drugie przydatny jest do oceny zachowań sytuacyjnych na podstawie protokołu wykreślającego profil błędnego zachowania i jego częstotliwości. Klucz zawiera 27 zachowań wychowawcy i 9 błędów. Po zakończeniu obserwacji wylicza się sumę zachowań dla każdego błędu a błąd identyfikuje poprzez przekraczającą medianę dominanty.

Ponadto błędy można łączyć ze sobą np. pod kątem silnej koncentracji na dziecku

( Id. I Ryg. ) . Wyróżnia się też częstotliwość stosunków do dziecka : „ciepły” ( Id. , Ul. , Zast.), „zimny” ( Ryg., Agr., Ham., Ob. ).

              A. Gurycka wyróżnia dziewięć rodzajów błędów wychowawczych. Są to błędy :

·          Rygoryzmu, czyli bezwzględne egzekwowanie wykonywania poleceń, sztywność ocen, stawianie dokładnie określonych wymagań, brak swobody, ścisłe kontrolowanie postępowania dziecka (posłuszeństwo).

Skutek :

Rygoryzm wyzwala lęk i opór, dlatego dziecko może reagować gniewem i wściekłością. Dziecko pod wpływem takiej postawy nauczyciela staje się bierne, podporządkowane, mało spontaniczne, nie potrafi samodzielnie działać.

·          Agresji, czyli  atak słowny, fizyczny lub symboliczny, zagrażający lub poniżający dziecko.

Skutek:

„Ucieczka, izolacja, agresja wobec wychowawcy”[1]. U dziecka obniża się samoocena. Ma poczucie wstydu, staje się lękliwe, nieśmiałe, zamknięte. Lęk przed wychowawcą może wywołać niechęć do kolegów, innych nauczycieli oraz szkoły jako instytucji. Przestaje reagować na inne zabiegi wychowawcze.

·          Hamowania aktywności, czyli  przerywanie, zakazywanie aktywności dziecka poprzez fizyczne lub symboliczne zachowanie własne dziecka, tj. innymi poleceniami, zadaniami, inicjatywami. „Wychowawca włącza się w aktywność dziecka, przeszkadza, odbiera odwagę, krytykuje, wprowadza modyfikacje nie licząc się ze zdaniem dziecka, przejmuje jego czynności bez uzasadnień. Zakazanie aktywności uprawianej przez dziecko bez uzasadnień lub z uzasadnieniami ograniczającymi prawa dziecka do własnej aktywności”[2].

Skutek :

„Podporządkowanie z lęku przed wychowawcą, zaniżenie samooceny, spadek nastroju (…)Łamanie zakazu (bunt), agresja, obrażanie się – izolacja od wychowawcy”[3]

·          Obojętności, który zachodzi wtedy gdy wychowawca  nie chce nawiązać kontaktu z dzieckiem , okazuje całkowity brak zainteresowania dzieckiem. Nie reaguje na próby nawiązania kontaktu przez dziecko, czyli  nie odpowiada na pytania, nie słucha, zajmuje się czymś innym w czasie przeznaczonym na kontakt z dzieckiem. Rozmowę  z wychowankiem  nawiązuje tylko wtedy gdy to jest konieczne i na temat jaki wymaga sytuacja. Pozostaje bierny wobec próśb i potrzeb dziecka.

Skutek:

„ Brak wiary w siebie ( zaniżanie samooceny), „żebranie o uczucie” ( formy destrukcji zachowania) (…) Izolacja od wychowawcy”[4].

·          Eksponowania siebie, tzn. koncentrowanie uwagi dziecka na walorach wychowawcy, potrzebach, odczuciach wtórnych do aktualnych potrzeb i odczuć dziecka, chęć imponowania, wyróżniania się, obrażanie się.

Skutek:

Dziecko może czuć się zmęczone takim zachowaniem, chce przypodobać się nauczycielowi, aby sprostać jego ideałowi, nie jest, więc autentyczne, lecz odgrywa rolę. Nie uczy się trafnego odczuwania, lecz przystosowuje się do sytuacji, blokowane są jego doznania.

·          Ulegania, czyli „ reprezentacja sytuacji wychowawczej jako nadmiernie trudnej dla siebie, zagrażającej, której trzeba unikać, od której trzeba uciec”[5], jawiącej się spełnianiem zachcianek dziecka, rezygnowaniem ze stawianych wymagań, okazywaniem bezradności wobec dziecka.

Skutek:

Może wystąpić zanik krytycyzmu u dziecka, ponieważ ma świadomość, iż jest traktowane nadzwyczajnie. Prawdopodobnie zacznie wykorzystywać korzystną dla niego sytuację i będzie oczekiwał coraz większej uległości. Zachowania te nie tylko będą skierowane na nauczyciela, ale również kolegów. Może skutkować to wymuszeniami i utratą przyjaciół.

·          Zastępowania, „ Spostrzeganie dziecka jako wymagającego szczególnej troski, a zarazem słabego : zmęczonego , niezdolnego, „biednego”. Równocześnie spostrzeganie zadania, które dziecko realizuje, jako ważniejszego od innych spraw”[6].

Skutek:

Dziecko traci kontrolę nad sobą, staje się niezaradne i mało samodzielne. Nie potrafi radzić sobie w różnych sytuacjach, nie jest w stanie ponosić konsekwencji własnego postępowania, (nieodpowiedzialne), nie umie decydować o sobie i dokonywać samodzielnego wyboru. Ciągłe wyręczanie powoduje, że dziecko czuje się nieudolne, niepewne swoich możliwości, w końcu staje się bierne, oczekujące pomocy i zainteresowania ze strony innych.

·          Idealizacji dziecka, czyli przeciwstawienie dla zachowania właściwego polegającego na pozytywnym i adekwatnym wzmacnianiu zachowań dziecka, krytycyzmu połączonego z akceptacją. Wychowawca „podkreśla w słowach i zachowaniu przekonanie o szczególnych walorach i możliwościach dziecka. Przejawia afektację w kontakcie z dzieckiem: wnika w sposób narzucający się w szczegóły różnych poczynań dziecka, jego sytuacji”[7]. Występuje brak krytycyzmu, co rzutuje na maksymalizację ocen pozytywnych.

Skutek:

Dziecko może czuć się faworyzowane, zwłaszcza, gdy traci kolegów – wówczas wywołuje to wrogość. Jeśli zaś zyskuje przyjaciół, zdobywa bezkrytyczne przekonane o swej wyjątkowości, powoduje to zaburzenie kontaktów z rówieśnikami, wywyższanie się. U takiego dziecka brak pochwały jest równoznaczny z karą.

·          Niekonsekwencji. Charakteryzuje się ona występowaniem własności różnych błędów nie pokrewnych wobec siebie w czasie trwania jednej sytuacji. Występuje zmienność wymagań jakie stawia się dziecku, oraz zmienność zachowań wychowawcy wobec dziecka, nieadekwatna do jego postępowania. Te same zachowania dziecka są różnie traktowane przez wychowawcę i w podobnych sytuacjach są dziecku stawiane różne wymagania i różnie jest oceniane jego postępowanie.

Skutek:

Niekorzystny obraz wychowawcy powstający w umyśle dziecka. Błąd niekonsekwencji utrudnia i opóźnia przebieg uczenia się, obniża nastrój uczniów, wytwarza poczucie winy i zagrożenia spowodowane brakiem orientacji i niemożnością ukształtowania się właściwych oczekiwań. Niekorzystnie wpływa na stopień i przebieg przyswajania norm społecznych i moralnych. Wywołuje niepewność wobec trudności, lęki, zaburzenie własnej perspektywy, zniekształcony obraz świata. U wychowanków o słabym typie nerwowym i niższej inteligencji powoduje obniżenie poziomu ich wykonania. Może również spowodować wzrost kontroli osobistej ucznia nad sytuacją, w której się znajduje. Uczniowie mają poczucie, że lepiej panują nad sytuacją niż nauczyciel.

Technika klucza do Identyfikacji Błędnych Zachowań Wychowawcy została sprawdzona i uznana za diagnostyczną przez wielu badaczy i została uznana za obiektywną. Technika ta nie może podlegać subiektywnym uprzedzeniom obserwatora, dlatego też musi on się trzymać ściśle określonym założeniom i instrukcją. Obserwacja powinna trwać  30 – 45 minut. Często brakuje czasu na pełną obserwację dlatego też należy stosować inne metody badawcze .

Identyfikacja błędów wychowawczych poprzez autopercepcję własnego postępowania przez wychowawcę

„Każdy działający człowiek na jakąś reprezentacje zdarzeń, w których uczestniczy, i swojej osoby jako sprawcy czy uczestnika tych zdarzeń. Tak samo jest z wychowawcą.”[8] By zidentyfikować błąd wychowawczy należało by dotrzeć właśnie do tej autopercepcji . Jest to jednak możliwe do wykonania tylko przez samego wychowawcę . Należy jednak zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa i motywację do współpracy. Kwestionariusz Autopercepcji Wychowawcy,  Guryckiej  służy do ujawniania błędów wychowawczych i zapewnia takie warunki podczas badania. Zawiera 33 pytania, twierdzenia, wobec których rodzice ustosunkowują się, wyróżniając swoją opinie na temat rozwijania konkretnych problemów dotyczących praktyki wychowawczej. W kwestionariuszu są różne możliwości wypowiedzi zarówno w skali określającej dane zachowania jak w możliwości wyboru jednej z wielu podanej odpowiedzi. Twierdzenie odpowiadają określonym błędom wychowawczym.

Uzyskanie odpowiedzi nie rzadko jednak jest niemożliwe , ponieważ wychowawcy unikają odpowiedzi na tego typu pytania , ponieważ  się boją. Chętniej godzą się np. pedagodzy szkolni, lecz wtedy istnieje możliwość uzyskania nie wiarygodnych odpowiedzi.