Model_diagnozowania.pdf

Diagnoza dysleksji

Marta Bogdanowicz

M odel diagnozowania

Złe tra dy cje w dia gno zo wa niu

dys lek sji roz wo jo wej

Dys lek sja roz wo jo wa naj czę ściej jest roz po zna -

wa na u uczniów koń czą cych szko łę pod sta wo wą. Ta

zła tra dy cja prze trwa ła, co gor sze, utrwa li ła się jesz -

cze po 2002 ro ku, od kąd w Pol sce po ja wi ły się eg za -

mi ny ze wnętrz ne. Od te go cza su har mo no gra mem

ba dań dia gno stycz nych rzą dzi ka len darz pro ce dur

zwią za nych ze spraw dzia nem, eg -

za mi nem gim na zjal nym i ma tu rą,

a nie roz sąd na stra te gia zmie rza -

ją ca do wcze sne go roz po zna nia

pro ble mu i sku tecz nej in ter wen -

cji. Nie kie dy pro wa dzi to do ab -

sur dów. Tak by ło w przy pad ku

ko niecz no ści dwu krot ne go ba da -

nia ucznia w szkole średniej ze

wzglę du na wy ma ga nia Cen tral -

nej Ko mi sji Eg za mi na cyj nej,

uzna ją cej waż ność opi nii wy da nej na eg za min ma tu -

ral ny tyl ko przez dwa la ta. Ka len darz eg za mi nów ze -

wnętrz nych wy mu sza okre sy na si lo nych ba dań. I tak

ze wzglę du na po trze bę po sia da nia opi nii we wrze -

śniu w szóstej klasie, należy się o nią praktycznie po-

sta rać do koń ca kla sy pią tej. Dla te go też po rad nie

kon cen tru ją się na ba da niach uczniów klas pią tych.

... do stęp do ba da nia

dia gno stycz ne go w po -

rad niach psy cho lo gicz -

no -pe da go gicz nych jest

i po wi nien być otwar ty

dla dziecka w każdym

wie ku.

A co dzieje się z uczniami młodszymi? Ich rodzice

nie jed no krot nie są od sy ła ni przez pra cow ni ków po -

radni, słysząc, że jeszcze nie pora.

A prze cież do stęp do ba da nia dia gno stycz ne go

w po rad niach psy cho lo gicz no -pe da go gicz nych jest

i powinien być otwarty dla dziecka w każdym wieku.

Ro dzi ce win ni z tej moż li wo ści ko rzy stać, nie wy ra ża -

jąc zgo dy na ba da nie do pie ro przed ko lej nym pro -

giem eg za mi nów ze wnętrz nych. Wcze sna

wie lo spe cja li stycz na dia gno -

za jest wa run kiem sku tecz nej po -

mo cy. W każ dym wie ku moż li we

jest dia gno zo wa nie po zio mu roz -

wo ju dziec ka oraz udzie la nie mu

po mo cy w for mie te ra pii lo go pe -

dycz nej, pe da go gicz nej i psy cho -

logicznej, lecz im starsze dziecko,

tym jest ona mniej efektywna.

W li te ra tu rze an giel skiej po da je

się, że pod ję cie za jęć te ra peu -

tycz nych w star szych kla sach jest za sad ne, lecz

pierw sze ob ja wy po pra wy po ja wia ją się naj wcze śniej

po 2 latach (Welchman, 1990). Stąd tak ważne jest

jak naj wcze śniej sze do strze że nie sy gna łów opóź nień

roz wo ju i ba da nie ich pod ką tem ry zy ka dys lek sji.

Ko lej ną złą tra dy cją jest wy sy ła nie przez na uczy -

cie li na ba da nia spe cja li stycz ne wszyst kich dzie ci

Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji

dysleksji rozwojowej

w kla sie – na wszel ki wy pa dek. Tym cza sem de cy zja

ta po win na być po prze dzo na po zna niem moż li wo ści

ucznia po dłuższym okresie współpracy z nim i jego

ro dzi ca mi oraz spraw dze niem, w ja kim stop niu skut -

ku ją stan dar do we środ ki po mo cy.

Po dob nie złą i ni czym nie uza sad nio ną prak ty ką

jest au to ma tycz ne wy sy ła nie uczniów co 2 la ta na ba -

da nia kon tro l ne. Po wo dem jest rze ko mo „nie ak tu al -

na opinia”, tak jakby był to towar, który ma dwa lata

gwa ran cji. Roz sze rze nie okre su ak tu al no ści opi nii

do ko lej nych po zio mów edu ka cji, a w przy pad ku ma -

tury aż do 4 lat, jest słuszne, lecz jak widać, w prak-

ty ce ta re gu la cja na dal jesz cze nie w peł ni do tar ła

do świa do mo ści pra cow ni ków oświa ty.

Klucz do roz wią za nia pro ble mu

nad mia ru opi nii o dys lek sji

roz wo jo wej

Jak po da je T. Wej ner (2008) w ar ty ku le za miesz -

czo nym w ni niej szym Biu le ty nie, w ro ku 2008 od se -

tek uczniów z dys lek sją w po szcze gól nych po wia tach

wahał się od 0,8% do 32,7% populacji uczniów. Au-

torka podaje, że są powiaty, w których niemal co trze-

ci uczeń ma opi nię stwier dza ją cą dys lek sję, oraz

takie, w których uczniów z dysleksją prawie nie ma.

Wska zu je to na ogrom nie dys pro por cje nie ty le po -

mię dzy po wia ta mi, co szko ła mi i po rad nia mi psy cho -

lo gicz no -pe da go gicz ny mi. Przy czyn te go sta nu

Trafność diagnozy sformułowanej po badaniu 6-8-latków (obecnie w klasie 0 i I)

często poddawana jest w wątpliwość, podobnie jak jej celowość i pożytek.

Ta obiegowa opinia może być łatwo podważona, bo nie jest poparta faktami.

Wokół wczesnej diagnozy istnieje wiele mitów i kontrowersji:

dysleksję rozwojową można zdiagnozować dopiero z końcem szkoły podstawowej: w klasach V-VI

(wcześniej możliwe jest tylko postawienie diagnozy ryzyka dysleksji);

rozpoznawanie dysleksji rozwojowej wcześniej niż w klasach V i VI jest szkodliwe, ponieważ usprawiedliwia

niepowodzenia w nauce i popełniane błędy, i tym samym zniechęca dorosłych oraz zwalnia ich

z obowiązku pracy z dzieckiem;

rozpoznawanie ryzyka dysleksji w klasie 0 i I jest szkodliwe, ponieważ staje się przyczyną etykietowania,

stygmatyzowania, piętnowania i naznaczania, a tym samym wykluczania, defaworyzowania

i marginalizacji w klasie;

inteligentne dziecko zawsze poradzi sobie w szkole;

z ryzyka dysleksji „wyrasta się”, bo jego objawy cofają się samoistnie;

opóźnienia rozwoju mowy u chłopców nie należy traktować jako symptomu ryzyka dysleksji, ponieważ

jest typowym zjawiskiem rozwojowym;

nie ma potrzeby powtarzania przez dziecko zerówki, bo ono w swoim czasie „dojrzeje” do szkoły,

gdy samoistnie wyrówna opóźnienia rozwojowe;

wystarczy powtórzyć zerówkę, aby dziecko „dorosło” do szkoły;

badania przesiewowe są mało diagnostyczne, a więc niepotrzebne;

uczeń zerówki musi „awansować” do pierwszej klasy, bo inaczej załamie się psychicznie.

Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji

rze czy jest wie le: nie wy star cza ją cy po ziom wie dzy

na te mat dys lek sji roz wo jo wej, sła be kom pe ten cje

w za kre sie dia gno zo wa nia i in ter pre to wa nia wy ni ków,

brak od po wied nich me tod dia gno stycz nych, brak

współ pra cy: na uczy ciel – ro dzi ce – dziec ko. Nie po -

koi za rów no nad miar, jak i nie do miar opi nii. Przy czyn

tych dysproporcji nie da się w prosty sposób wyja-

śnić, są one wie lo ra kie i zło żo ne. W tym ar ty ku le

ogra ni czę się do pró by zna le zie nia od po wie dzi na py -

ta nie: co zro bić, aby zli kwi do wać nad miar. Wśród

środ ków, któ re po win ny zo stać pod ję te, moż na wy -

mie nić: upo wszech nie nie wie dzy o dys lek sji roz wo -

jo wej, wy po sa że nie po rad ni w no wo cze sne na rzę dzia

dia gno stycz ne oraz przy ję cie od po wied niej stra te gii

dia gno zo wa nia (w tym wła ści we go har mo no gra mu

i za kre su ba dań). Po trzeb na jest

dys ku sja nad mo de lem dia gno zo -

wa nia dys lek sji roz wo jo wej uję tym

ja ko pro ces wy ja śnia nia pro ble -

mów dziec ka w ce lu udzie le nia mu

po mo cy, a nie wy da nia opi nii!

Klu czem do zli kwi do wa nia

nad mia ru opi nii jest wcze sna dia -

gno za dziec ka (stwier dze nie ry zy ka

dys lek sji) i dal sze mo ni to ro wa nie

po stę pów szkol nych przy jed no -

cze snym udzie la niu mu ade kwat -

nej po mo cy dzię ki współ pra cy szko ły i do mu.

Roz po zna nie dys lek sji roz wo jo wej, opar te na ba da -

niach spe cja li stycz nych w po rad ni psy cho lo gicz no -

-pe da go gicz nej, jak wcze śniej wska za no, jest

za zwy czaj do ko ny wa ne przed spraw dzia nem koń czą -

cym szko łę pod sta wo wą, a więc w pią tej kla sie.

Za nim do te go doj dzie, na pod sta wie cha rak te ry stycz -

nych symp to mów roz wo ju dziec ka, ry zy ko dys lek sji

mo że być iden ty ﬁ ko wa ne przez ro dzi ców i lo go pe -

dów u przed szkol aków, u sze ścio lat ków, a na stęp nie

przez na uczy cie li w pierw szej kla sie. Jed nak jesz cze

wcze śniej, bo już w wie ku nie mow lę cym i po nie -

mow lę cym, moż na do strzec nie któ re symp to my za -

po wia da ją ce te za bu rze nia.

Na pod sta wie wie lo let nich do świad czeń i ba dań

po dłuż nych zo sta ła w peł ni po twier dzo na war tość

dia gno zy przy szłych nie po wo dzeń w czy ta niu i pi sa -

niu, w tym ry zy ka dys lek sji, opar tej na prze sie wo wych

ba da niach dia gno stycz nych, prze pro wa dzo nych we -

dług na stę pu ją ce go pro gra mu:

Oce na roz wo ju psy cho ru cho we go i je go za bu rzeń

– Ska la Ry zy ka Dys lek sji (Bog da no wicz, 2002)

Oce na umie jęt no ści szkol nych (czy ta nia z koń -

cem pierw sze go ro ku na uki oraz czy ta nia i pi sa nia

z koń cem kla sy I), na przy kład Pró ba czy ta nia dla

dzie ci 7-let nich „Da rek” (Bog da no wicz, 1987, 2000).

Ba da nia wy ka za ły, że wy ni ki SRD i oce ny czy ta -

nia łącz nie sta no wią wia ry god ną pod sta wę prze wi dy -

wa nia dal szych po stę pów w na uce czy ta nia i pi sa nia

w ca łym okre sie kształcenia zin te gro wa ne go, czy li

do trze ciej kla sy (Bog da no wicz, 2005, Kal ka, 2003).

Wy ni ki tak za pla no wa ne go ba da nia słu żą pro gra mo -

wa niu wła ści wej po mo cy. Uspraw -

nie nie sła biej roz wi ja ją cych się

funk cji oraz do sko na le nie umie jęt -

no ści czy ta nia i pi sa nia da je du że

szan se na prze zwy cię że nie opi sa -

nych trud no ści. Nie udzie le nie po -

mo cy gro zi zaś dłu go let ni mi

kon se kwen cja mi w po sta ci nie po -

wo dzeń szkol nych.

Waż nym eta pem pro ce su dia -

gno zo wa nia jest in ter pre ta cja wy -

ni ków pod ką tem przy czyn

stwier dza nych trud no ści w czy ta niu. Je że li chce my

po sta wić roz po zna nie ry zy ka dys lek sji mu si my wy -

kluczyć, że w danym przypadku wynik ten jest rezul-

ta tem ob ni że nia spraw no ści in te lek tu al nej

(in te li gen cji niż szej niż prze cięt na lub nie peł no -

spraw no ści in te lek tu al nej w stop niu lek kim), scho -

rzenia neu ro lo gicz ne go (epi lep sji, mó zgo we go

po ra że nia dzie cię ce go, scho rzeń ge ne tycz nych, no -

wo two ru czy na by te go uszko dze nia mó zgu), znacz -

ne go nie do słu chu, istot ne go za nie dba nia

śro do wi sko we go.

W przy pad ku scho rze nia neu ro lo gicz ne go lub in -

te li gen cji po ni żej prze cięt nej nie roz po zna je się ry zy -

ka dys lek sji, lecz trud no ści w ucze niu się czy ta nia

i pi sa nia trak tu je się ja ko symp to my ist nie ją cej cho -

ro by lub ob ni że nia spraw no ści in te lek tu al nej. W przy -

pad ku istot ne go za nie dba nia śro do wi sko we go na le ży

Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji

Klu czem do zli kwi do -

wa nia nad mia ru opi nii

jest wcze sna dia gno za

dziec ka i dal sze mo ni to -

ro wa nie po stę pów szkol -

nych.

pod jąć pró bę usta le nia, czy ob ser wo wa ne opóź nie nia

roz wo jo we są po chod ną wy łącz nie bra ku sty mu la cji

roz wo ju (w tych przy pad kach ustę pu ją one sto sun -

ko wo szyb ko pod wpły wem ćwi czeń wspo ma ga ją -

cych roz wój i nie po win ny być in ter pre to wa ne ja ko

symp to my ry zy ka dys lek sji). Mo gą mieć jed nak cha -

rak ter par cjal nych za bu rzeń roz wo ju, po głę bio nych

W sy tu acjach wąt pli wych u dzie ci w wie ku 6–8

lat na le ży po sta wić ostroż ną dia gno zę „ry zy ka nie po -

wo dzeń w na uce czy ta nia i pi sa nia”. Dia gno za osta -

tecz na mo że zo stać usta lo na po dłuż szym

okre sie 1–2 lat ob ser wa cji i udzie la nia dziec ku w tym

cza sie po mo cy w for mie wspo ma ga nia roz wo ju oraz

ćwi czeń w za kre sie czy ta nia i pi sa nia. W ta kich wa -

run kach w II kla sie dia gno za ry zy ka dys lek sji mo że

być po sta wio na z du żą pew no ścią.

Ba da nia pro wa dzo ne co rocz nie od 2005 ro ku

w Po rad ni Psy cho lo gicz no -Pe da go gicz nej w So po cie

pod kie run kiem Da riu sza Okrze si ka, obej mu ją ce ca -

łą po pu la cję dzie ci uczęsz cza ją cych do klas ze ro -

wych, wy ka za ły, że umiar ko wa ne ry zy ko nie po wo dzeń

w na uce czy ta nia i pi sa nia, w tym ry zy ko dys lek sji,

do ty czy ło 13% dzie ci w rocz ni kach 2005, 2006, 2008

i 11% w roku 2007. Oznacza to, iż zaledwie 4 dzieci

w gru pie po trze bu je po mo cy w for mie wspo ma ga nia

roz wo ju i spe cja li stycz nych ćwi czeń oraz mo ni to ro -

wa nia roz wo ju i po stę pów szkol nych na ko lej nych

eta pach edu ka cji.

Ta pro ce du ra dia gno zo wa nia wy ty cza dro gę

do wia ry god ne go roz po zna nia dzie ci z dys lek sją roz -

wo jo wą oraz roz wią za nia pro ble mu nad mia ru opi nii.

za nie dba niem śro do wi sko wym, wów czas ustę pu ją

po wo li i w ogra ni czo nym za kre sie, czę sto na wra ca ją,

szcze gól nie, gdy usta nie co dzien na pra ca nad ich eli -

mi no wa niem. Roz po zna nia ry zy ka dys lek sji, a więc

za gro że nia dys lek sją roz wo jo wą, do ko nu je my wów -

czas, gdy ob ser wo wa ne trud no ści ma ją spe cy ﬁcz ny

cha rak ter, gdy z tru dem i wol no ustę pu ją pod wpły -

wem ćwi czeń, a po pra wa jest nie współ mier nie ma ła

do wło żo nej pra cy i gdy czę sto po now nie się po ja -

wia ją.

Wy ni ki ba dań i ich pro ﬁl sta no wią pod sta wę

do in ter pre ta cji. Ana li zu jąc pro ﬁl wy ni ków, mo że my

stwier dzić, czy wska zu je on na nie har mo nĳ ny roz wój

psy cho mo to rycz ny ze wzglę du na wy stę po wa nie

okre ślo nych ob ja wów ry zy ka dys lek sji, uwa run ko wa -

nych opóź nie niem roz wo ju w za kre sie ba da nych funk -

cji: mo to rycz nych, wzro ko wych, ję zy ko wych i uwa gi.

Uzy ska ne wy ni ki po zwa la ją oce nić za gro że nie nie po -

wo dze nia mi w na uce szkol nej.

Dwa kry tycz ne okre sy

w pro gra mie dia gno zo wa nia

dys lek sji roz wo jo wej

Ba da nia po dłuż ne wie lu grup uczniów z dys lek sją

(Bog da no wicz, 1987, 1991) oraz ob ser wa cja lo sów

mo ich pa cjen tów z po rad ni zdro wia psy chicz ne go

i Po rad ni Dia gno stycz no -Te ra peu tycz nej PTD wska zu -

ją, że w karierze szkolnej dziecka istnieją dwa krytycz-

ne okre sy, któ rych zna cze nia dla dia gno zy dys lek sji

po win ni być świa do mi ro dzi ce i na uczy cie le.

Pierw szy okres kry tycz ny w dia gno zie dys lek sji

roz wo jo wej, któ ry umoż li wia po sta wie nie traf ne go

roz po zna nia, to pierw szy rok na uki szkol nej. Nie har -

mo nĳ ny roz wój oraz opóź nienia roz wo ju funk cji waż -

nych dla opa no wa nia umie jęt no ści czy ta nia i pi sa nia

w okre sie po nie mow lę cym i przed szkol nym to sy gnał

do dia gno zy ry zy ka dys lek sji przy uży ciu Ska li Ry zy -

ka Dys lek sji – w po ło wie ro ku, i oce ny czy ta nia z koń -

Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji

cem roku szkolnego pierwszej klasy. Dziecko, u któ-

re go stwier dzo no umiar ko wa ny lub wy so ki sto pień

ry zy ka oraz na si lo ne trud no ści w czy ta niu, po win no

mieć za ję cia wspo ma ga ją ce je go roz wój, pro wa dzo -

ne w do mu i przed szko lu lub szko le. Je że li nie przy -

no szą one wi docz nej po pra wy, ro dzi ce po win ni

zgło sić się do po rad ni psy cho lo gicz no -pe da go gicz nej

w ce lu pod ję cia de cy zji o ko niecz no ści ob ję cia dziec -

ka spe cja li stycz ny mi za ję cia mi ko rek cyj no -kom pen -

sa cyj ny mi lub lo go pe dycz ny mi uspraw nia ją cy mi

funk cje roz wi ja ją ce się z opóź nie niem. Ćwi cze nia te

po win ny być po wta rza ne w do mu. W nie któ rych przy -

pad kach mo że za ist nieć po trze ba po wta rza nia kla sy

z jed no cze snym uczest nic twem w ćwi cze niach ko rek -

cyj no -kom pen sa cyj nych.

Dru gi okres kry tycz ny w dia gno zie dys lek sji roz -

wo jo wej, któ ry umoż li wia po sta wie nie traf ne go roz -

po zna nia, wy stę pu je po dwóch la tach na uki

szkol nej. Je że li dziec ko ma wła ści wą opie kę ro dzi -

ciel ską i dy dak tycz ną, do brze roz wi ja się umy sło -

wo, a na si lo ne trud no ści w na uce czy ta nia i pi sa nia,

po mi mo do dat ko wych za jęć pro wa dzo nych w pierw -

szych dwóch latach nauki szkolnej, nie ustępują,

w ta kich przy pad kach uczeń po wi nien w kla sie II zo -

stać pod da ny wstęp nym ba da niom dia gno stycz -

nym, na przy kład przez psy cho lo ga w szko le lub

w po rad ni psy cho lo gicz no -pe da go gicz nej w ce lu

po twier dze nia

roz po zna nia ry -

zy ka dys lek sji.

Te ra pia pe -

da go gicz na pod -

ję ta w tym

okre sie po win -

na przy nieść

ocze ki wa ną po -

pra wę do koń ca

okre su na ucza -

nia ele men tar ne go. Brak spo dzie wa nych efek tów to

sy gnał, że uczeń po wi nien w kla sie III zo stać pod -

da ny po głę bio nym ba da niom dia gno stycz nym

w ce lu po sta wie nia osta tecz nej dia gno zy dys lek sji

roz wo jo wej.

Mo del dia gno zo wa nia dys lek sji

roz wo jo wej

Dia gno zo wa nie po win no prze bie gać w for mie trzech

eta pów:

Etap pierwszy . Dia gno za go to wo ści szkol nej

W wie ku 5–6 lat – pro ﬁ lak ty ka nie po wo dzeń

szkol nych po win na być re ali zo wa na przez po wszech -

ne ba da nia prze sie wo we w za kre sie go to wo ści szkol -

nej dzie ci. Te mu ce lo wi mo że słu żyć na przy kład

Ska la Go to wo ści Szkol nej (Fry dry cho wicz, Koź niew -

ska, Ma tu szew ski, Zwie rzyń ska, 2006).

Etap drugi . Dia gno za ry zy ka dys lek sji

W wie ku 7–8 lat istot ne jest ujaw nie nie symp to -

mów ry zy ka dys lek sji i na si lo nych trud no ści w ucze -

niu się czy ta nia (szcze gól nie w de ko do wa niu).

Wska za ne jest wów czas po słu że nie się Ska lą Ry zy ka

Dys lek sji M. Bog da no wicz (2005) i do ko na nie oce ny

czy ta nia, na przy kład testem au tor stwa G. Kra so wicz -

-Kupis (2006) lub Pró bą czy ta nia „Da rek” M. Bog da -

no wicz (2000); w przy go to wa niu jest ze staw

mul ti me dial nych na rzę dzi dia gno stycz nych Dia gno -

za ry zy ka dys lek sji .

W przy pad ku wy stą pie nia symp to mów umiar ko -

wa ne go lub wy so kie go ry zy ka dys lek sji i na si lo nych

trud no ści w czy ta niu, a przy tym sła bych efek tów po -

mo cy udzie la nej ze stro ny na uczy cie la i ro dzi ców, ko -

niecz ne jest:

W wie ku 8–9 lat wstęp ne ba da nie dia gno stycz ne

prze pro wa dzo ne przez psy cho lo ga szkol ne go lub ze -

spół po rad ni psy cho lo gicz no -pe da go gicz nej,

na przy kład za po mo cą Ba te rii me tod dia gno zy przy -

czyn nie po wo dzeń szkol nych au tor stwa M. Bog da no -

wicz, D. Kalki, U. Sajewicz-Radtke, B. Radtke (2008).

Te dwa etapy są czasem udzielania dziecku sys-

te ma tycz nej i sku tecz nej po mo cy w za kre sie ko rek cji

opóź nień roz wo ju psy cho mo to rycz ne go i do sko na le -

nia czy ta nia. Zgod nie z kon cep cją D. Bak ke ra dziec -

ko powinno w tym okresie przejść od czytania

ele men tar ne go, któ re ce chu je do bre opa no wa nie de -

ko do wa nia słów, do czy ta nia za awan so wa ne go, kie -

dy to zauto ma ty zo wa nie czyn no ści czy ta nia

umoż li wia płyn ne czy ta nie tek stu ze zro zu mie niem

(Bog da no wicz, Kra so wicz, 1995).

Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji

...uczeń klasy IIII po-

wi nien zo stać pod da ny

po głę bio nym ba da niom

dia gno stycz nym w ce lu

po sta wie nia osta tecz nej

dia gno zy dys lek sji roz -

wo jo wej.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: