Wykład 8
Zaburzenia pozorowane!
n Świadomie i umyślne stwarzanie pozorów choroby dotyczących sfery somatycznej (np. ból) lub psychicznej (np. urojenia) w celu wzbudzenia troskliwości lekarzy
n Typowa etiologia: osoba ze zdiagnozowanym zaburzeniem pozorowanym w okresie dzieciństwa podczas choroby somatycznej zetknęła się z odrzuceniem lub znęcaniem się. Jako człowiek dorosły przeżywa swoją chorobę ponownie i chce, żeby się nią zaopiekowano
Symulacja!
n Świadome i umyślne fabrykowanie objawów somatycznych lub psychicznych w celu osiągnięcia określonych korzyści typu: realizacja polisy ubezpieczeniowej, uniknięcie więzienia lub innej kary
n Typowa etiologia: zaburzenia osobowości (osobowość antysocjalna)
Czym jest MĄDROŚĆ?
n Zdaniem Baltesa i in. z Instytutu Maxa Plancka w Berlinie mądrość to znawstwo w zakresie sensu i sposobu życia
q czyli wiedza ekspercka o istocie ludzkiej kondycji oraz sposobach planowania, kierowania i pojmowania dobrego życia
5 przejawów mądrości
n wiedza deklaratywna (faktograficzna) dotycząca pragmatyki życiowej (natury ludzkiej, rozwoju w okresie całego życia, relacji interpersonalnych, norm społecznych, indywidualnych różnic rozwojowych)
n wiedza proceduralna dotycząca pragmatyki życiowej (strategii i heurystyk dotyczących określania i oceny ważności celów życiowych, sposobów rozwiązywania konfliktów, alternatywnych strategii awaryjnych)
n wiedza kontekstualna zdobyta w trakcie życia (odnosi się do różnych wątków i kontekstów ludzkiego życia <edukacji, pracy, rodziny, przyjaźni, itp.> ale też obejmuje perspektywę całego życia)
n relatywizm wartości i tolerancja (uznanie indywidualnych i kulturowych różnic w zakresie wartości, otwarte dążenie do stanu równowagi między interesem własnym a grupowym)
n świadomość braku pewności i radzenie sobie z nim (dotyczy wiedzy n.t. ludzkich ograniczeń, niskiej przewidywalności zdarzeń i ich następstw)
Przykłady odpowiedzi ocenianych na skali mądrości
15-letnia dziewczyna chce wyjść za mąż. Co należy rozważyć i zrobić?
Odpowiedź oceniana nisko – jako niezbyt mądra
q 15-letnia dziewczyna chce wyjść za mąż? Nie, w żadnym wypadku, wychodzenie za mąż w wieku 15 lat jest zdecydowanie niewłaściwe. Powinno się powiedzieć dziewczynce, że małżeństwo nie jest możliwe. Popieranie takiego pomysłu byłoby nieodpowiedzialne. Nie, to jest zupełnie szalony pomysł
Odpowiedź oceniana wysoko – jako mądra
q Cóż, na pierwszy rzut oka problem wydaje się prosty. Generalnie małżeństwo nie jest dobrą rzeczą dla piętnastoletniej dziewczynki. Ale zdarzają się sytuacje, które nie pasują do przeciętnego obrazu. Być może w tym przypadku wchodzą w grę szczególne okoliczności życiowe, takie jak śmiertelna choroba dziewczynki. Albo utrata rodziców. Dziewczynka może żyć także w innej kulturze lub innym okresie historycznym. Być może wychowywała się w systemie wartości odmiennym od naszego. Ponadto powinno się pomyśleć o tym, jak należałoby rozmawiać z dziewczynką i wziąć pod uwagę jej stan emocjonalny
„Poprawki” do 5 kryteriów…
n Mądrość to nie tyle specyficzna wiedza o życiu, ile umysłowy mechanizm posługiwania się nią.
q można rozumieć go jako metaheurystykę, aktywizującą i organizującą wiedzę na temat podstawowej pragmatyki życiowej w służbie życia rozumnego i dobrego
q dlatego mądre decyzje niekoniecznie muszą opierać się na ogromnej liczbie informacji lub na bardzo rozważnym planowaniu – mogą być podejmowane w oparciu o małą liczbę optymalnych wskazówek, zaczerpniętych z wyższego poziomu wiedzy i doświadczenia (Baltes i Staudniger, 2000)
n Mądrość można rozumieć też w kategoriach:
q orientacji na wspólne dobro (Kekes, 1995)
q równowagi między dobrem własnym a innych (Sternberg, 1998)
q integracji poznawczych, refleksyjnych, emocjonalnych aspektów osobowości (Ardelt, 2004) lub poznawczych, wolicjonalnych i afektywnych systemów Ja (Kramer, 1999)
Niektóre czynniki sprzyjające mądrości
n Czynniki związane z właściwościami osoby:
q styk aspektów inteligencji i osobowości (myślenie postformalne, siła ego, kreatywność, styl poznawczy oceniający <skłonność do oceniania i porównywania> oraz progresywny <gotowość do wychodzenia poza określone reguły i tolerancja dwuznaczności>)
q wiek (największy wzrost w okresie dorastania i wczesnej dorosłości; rozkwit – 6-7 dekada życia)
n Czynniki związane z kontekstem doświadczania:
q zawód związany ze stałym kontaktem z różnym trudnymi sytuacjami życiowymi (w skali 1-7 psycholodzy byli „mądrzy” na: 3,8 J),
q rodzicielstwo
q krytyczne doświadczenia życiowe
n Czynniki związane ze znawstwem
q bogate doświadczenie życiowe i zawodowe
q przewodnictwo mentorów
q zainteresowanie różnymi aspektami życia, dążenie do doskonałości
Jak rozwijać mądrość?
n Współdziałanie
q mentoring
q dialogi zewnętrzne (interakcje społeczne)
n Refleksja
q organizacja czasu do namysłu (sprzyja poszerzaniu zakresu świadomości i uwagi – a tym samym zdolności do różnicowania informacji i uwzględniania ich kontekstu)
q dialogi wewnętrzne (interakcje wyobrażone)
q tworzenie umysłowych skryptów związanych z mądrością (wskazówek koordynujących <aktywizujących i współorganizujących znaczną część wiedzy w zasadzie dostępnej ale na ogół nie wykorzystywanej jako strategia przewodnia> rozwijanych przy pomocy technik wizualizacyjno-pamięciowych)
ZABURZENIA ZWIĄZANE ZE STRESEM
n Pierwotna i nadrzędna przyczyna:
q wydarzenie(a), powodujące silny krótkotrwały lub przewlekły stres
n Konsekwencje:
q trudności w skutecznym radzeniem sobie
q trudności w funkcjonowaniu społecznym
Stres fizjologiczny (Hans Selye)
n Stres (Ogólny Zespół Adaptacyjny) – niespecyficzna reakcja organizmu na szkodliwe bodźce (stresory)
n Stadia Ogólnego Zespołu Adaptacyjnego:
q Stadium reakcji alarmowej (zostają zmobilizowane siły obronne)
q Stadium odporności (następuje pełne przystosowanie się do stresora)
q Stadium wyczerpania (gdy stresor jest zbyt długo nasilony)
Stres psychologiczny (m.in. Lazarus, Folkman)
n Definicja: określona reakcja między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi
n Ocena sytuacji stresowej:
q pierwotna
n jako krzywdy (dot. zaistniałych szkód)
n jako zagrożenia (dot. antycypowanych szkód)
n jako wyzwania (dot. antycypowanych sytuacji, w których możliwe są zarówno szkody, jak i korzyści)
q wtórna
n możliwości podjęcia działania usuwającego przyczyny stresu lub przynajmniej łagodzącego jego skutki
Rodzaje stresorów
n ze względu na siłę
q o dużej, średniej, słabej sile
n ze względu na czas
q jednorazowe, cykliczne, chroniczne, sekwencyjne
n ze względu na środowisko
q np. rodzinny, organizacyjny
n ze względu na ich kontrolowalność
q kontrolowalne, niekontrolowalne
Strategie radzenia sobie ze stresem (Lazarus, Moss)
ukierunkowanie
sposoby radzenia sobie
poznawcze
behawioralne
na problem
poznawcze zbliżanie się
(np. myślenie o różnych sposobach rozwiązania problemu)
behawioralne zbliżanie się
(np. sporządzenie planu działania i postępowanie wg. niego)
na emocje
poznawcze unikanie
(np. próba zapomnienia
o problemie)
behawioralne unikanie
(np. zaangażowanie się
w nowe przedsięwzięcie)
Które style są bardziej efektywne?
Ostra reakcja na stres
n Definicja:
q Reakcja na wyjątkowy stres fizyczny lub psychiczny
q u osoby nie przejawiającej uprzednio żadnego zaburzenia psychicznego
q ustępująca zazwyczaj w ciągu kilku godzin lub dni
n Specyfika stresora:
q druzgocące przeżycie pociągające za sobą poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa lub fizycznej nienaruszalności osoby (lub osoby bliskiej)
q np. katastrofa żywiołowa, wypadek, bitwa, napad, gwałt, , pożar domu, nadzwyczaj nagła i zagrażająca zmiana pozycji społecznej, śmierć kilku osób w krótkim czasie
n Specyfika objawów:
q pojawiają się zwykle w ciągu kilku minut po zadziałaniu stresowego bodźca;
q początkowo: stan oszołomienia ze zwężeniem pola świadomości i uwagi...
psych_spoleczna