Amfetaminy to cała grupa środków psychostymulujących pochodnych fenylopropylanu. Środki te, w odróżnieniu od kokainy powodują długotrwałe pobudzenie. W ciągu ostatnich stu lat były one wykorzystywane w różnorodny sposób: od zastosowań leczniczych w medycynie, poprzez stosowanie ich jako środki odchudzające przez osoby otyłe; były również powszechne wśród sportowców jako tzw. koks (doping) w sporcie; obecnie pozostają przede wszystkim środkami odurzającymi stosowanymi przez narkomanów. PIERWSZE AMFETAMINY Historia amfetamin na swój początek w roku 1887, kiedy to w USA po raz pierwszy uzyskano ten syntetyczny środek o nieco skomplikowanej chemicznej nazwie: fenyloizopropyloamina. Nie znalazł on medycznego zastosowania aż do roku 1910, kiedy to Baker i Dale opisli amfetaminę zaliczając ją do medykamentów pobudzających współczulny układ nerwowy. W ciągu następnych lat wyprodukowano wiele środków należących do grupy amfetamin mających jako wspólny mianownik działanie pobudzające centralny układ nerwowy. I tak, w roku 1927 amerykański farmakolog Alles zsyntetyzował siarczan amfetaminy, który pod nazwą Benzedrine został pięć lat później wprowadzony do produkcji masowej. "NARKOTYK WALKI" Amfetamina zyskała powszechne zastosowanie w czasie II Wojny Światowej. Najpopularniejsza była wśród żołnierzy niemieckich: określana jako "bardzo przydatna w obecnych warunkach walki podczas zmasowanych ataków". Ponoć nierealistyczny optymizm Adolfa Hitlera brał się między innymi z tego, że on sam regularnie otrzymywał zastrzyki z metedryny (rodzaj amfetaminy). Amfetamina stosowana była w tym czasie również przez inne armie: wśród żołnierzy brytyjskich rozprowadzono ok. 72 milionów tabletek; wojska japońskie zużyły jej prawdopodobnie jeszcze więcej. Istnieje duże prawdopodobieństwo, iż armia amerykańska stosowała amfetaminą jeszcze w latach sześćdziesiątych (głównie deksydrynę pod nazwą Energy Tablets). Rola amfetaminy w takim zastosowaniu była jasna - powodowała ona przejściowy wzrost poziomu energii, czujności i pewności siebie, pozwalała na większy poziom agresji. Ale prawdziwy szczyt epidemii "amfetaminomanii" wybuchł po wojnie w Japonii, gdzie jak podają różne źródła stosowało amfetaminę lub miało z nią kontakt około dwóch milionów osób, z czego jedną czwartą stanowili uzależnieni od tego środka. Istnieją dowody na to, że amfetamina była w okresie wojennym wykorzystywana przez rządy wielu krajów (w tym Związku Radzieckiego) do celów zwiększenia produkcji w zakładach zbrojeniowych i innych o strategicznym znaczeniu. Dając ją robotnikom można było liczyć na lepszą i wydajniejszą pracę, gdyż pozwalała ona zwalczyć zmęczenie i radykalnie ograniczyć potrzebę snu. Ale nie tylko siły militarne i związane z nimi potrzeby były konsumentami amfetaminy. Kolejne zastosowanie jakie zyskały pochodne amfetaminy tkwiło w sporcie wyczynowym. Preparaty te stanowiły doskonałe środki dopingujące, a polepszenie wyników następowało bez względu na to, czy sportowiec był zmęczony czy też nie. Ciężarowcy po zażyciu amfetaminy wykazywali przyrost siły nawet do 4%. Niektóre sporty, takie jak kolarstwo, zostały zdominowane przez sportowców, którzy osiągali wyniki dzięki stymulacji amfetaminą. Odnotowane są przypadki śmierci kolarzy, których organizm nie wytrzymał nadmiaru wysiłku po zastosowaniu amfetaminy. Po wojnie, aż do lat sześćdziesiątych amfetamina była dość powszechnym lekiem na otyłość. Lekarze, szczególnie w Stanach Zjednoczonych, bardzo chętnie przepisywali różne specyfiki na bazie amfetamin osobom cierpiącym na nadwagę, a także gospodyniom domowym, jako lek na depresję. ZASTOSOWANIA MEDYCZNE Współcześnie amfetamina jest stosowana w medycynie kilku krajów tylko w leczeniu niektórych schorzeń. Jedno z kontrowersyjnych zastosowań amfetaminy - to leczenie nadpobudliwości (hiperkinezy) u małych dzieci. Z niezrozumiałych przyczyn, amfetamina (i inne stymulanty) obniżają poziom niepokoju u tych dzieci, uspokajają je i pozwalają im się skoncentrować. Nie zawsze jednak nadpobudliwość u dzieci wiąże się z problemem medycznym i wtedy podawanie amfetaminy, tylko dlatego, że jest to trudne dziecko - mija się zupełnie z celem. DZIAŁANIE AMFETAMINY Wszystkie rodzaje amfetamin (Benzedrine, Fenmetrazine, Dexedrine, Methedrine, Metamfetamine i inne), mimo iż różnią się nieco strukturą chemiczną - dają podobny efekt, nie różniący się wieloma szczegółami. Jest to ogromny przypływ energii i bardzo wyraźne podwyższenie nastroju aż do euforii. Osoby, będące pod wpływem amfetaminy przeżywają intensywne (subiektywne) poczucie mocy, wykazują wzmożoną aktywność, której towarzyszy bezsenność. Osoby takie wydają się bardziej przedsiębiorcze z równoczesnym brakiem krytycyzmu własnego postępowania. Zażyciu amfetaminy towarzyszy brak łaknienia, rozszerzenie źrenic, przyspieszona akcja serca i szybki oddech, a także podwyższone ciśnienie krwi i zwiększone wydalanie moczu. Działanie amfetaminy jest wielogodzinne, w odróżnieniu od kokainy mającej podobne działanie. W zależności od spożytej dawki pobudzenie trwa 2-3 godziny, a nawet dłużej. Mechanizm psychoaktywnego działania amfetamin jest zbliżony do tego, który występuje przy zażyciu kokainy (hamowanie zwrotnego wychwytu dopaminy). SKUTKI DŁUTRWAŁEGO STOSOWANIA AMFETAMINY Przedawkowanie amfetaminy wiąże się przede wszystkim ze znacznym pobudzeniem ruchowym; dochodzi do zaburzeń rytmu serca, biegunek i wymiotów. Do rzadkości natomiast należy śmierć z powodu przedawkowania amfetaminy. Bezpośrednią przyczyną śmierci jest wtedy krwotok lub zator naczyń mózgowych, ostra niewydolność krążenia, bardzo wysoka temperatura ciała. Przy przewlekłym stosowaniu amfetaminy zawsze pojawia się pewien rodzaj zaburzeń psychicznych objawiających się jako mania prześladowcza, bardzo przypominających pewne symptomy występujące przy schizofrenii paranoidalnej. Nawet przez wiele lat przypadki psychozy amfetaminowej były fałszywie i błędnie diagnozowane jako rodzaj schizofrenii, aż do 1958 roku, kidy to Connell zidentyfikował i określił ten stan toksyczny. Dolegliwości te pojawiają się już po 24 godzinach od ostatniego zażycia amfetaminy i charakteryzują się intensywnym lękiem, któremu czasami towarzyszą urojenia i halucynacje (wzrokowe i dotykowe); cierpiącym wydaje się, że są zagrożeni ze strony innych osób i odczuwają wzmożony strach. Stan ten może prowadzić do pojawiania się myśli samobójczych, a te niekiedy do desperackich czynów. Według Gossopa nie wymaga to specjalnego leczenia, gdyż objawy psychozy ustępują w ciągu kilku dni od odstawienia narkotyku. Amfetaminy, które występują w postaci pigułek, tabletek i kapsułek - przyjmowane są zazwyczaj doustnie. Popularna, szczególnie w Polsce metamfetamina to przede wszystkim biały proszek, ale mogą to być również kostki o wyglądzie parafiny i kryształki do wąchania (sniff) i wstrzykiwania. WŁAŚCIWOŚCI UZALEŻNIAJĄCE Początkujący narkomani przeważnie przyjmują od 20 do 50 mg amfetaminy w zależności od jej rodzaju i stężenia. Zdarzają się jednak przypadki zażywania od kilku do kilkunastu gramów środka w ciągu doby. I tutaj pojawiają się kontrowersje: czy w przypadku amfetaminy występuje zjawisko tolerancji organizmu - czy organizm przyzwyczaja się i aby wywołać ten sam efekt należy zwiększać dawki narkotyku? Petrovič twierdzi, że zdecydowanie tak. W wyniku rozwijającej się tolerancji w niektórych przypadkach dawki są (muszą) być zwiększane nawet kilkaset razy. Z kolei Gossop powołując się na przykład osób leczonych amfetaminą z narkolepsji, u których dawka przez wiele lat pozostaje niezmieniona - uważa, że zjawisko tolerancji przy stosowaniu tego środka, nie ma miejsca. Przekonuje do tego, że to psychiczne oczekiwania narkomanów chronicznie przyzwyczajonych do amfetaminy prowadzą do niezadowolenia z efektów działania danej dawki. Powód zażywania przez nich amfetaminy jest skrajnie różny od tego, dla którego biorą ją chorzy na narkolepsję - ci pierwsi chcą jak największego odurzenia. I tu, według Gossopa należy upatrywać przyczyn tak dużych dawek używanych przez narkomanów, bo gdybyśmy mieli do czynienia z prawdziwą tolerancją, wtedy i jedni i drudzy musieliby zwiększyć dawkę. Zależność psychiczna pojawiająca się na skutek zażywania amfetaminy jest podobna do tej, która jest spowodowana przez kokainę. Wywołuje ją atrakcyjny i euforyczny przebieg działania specyfiku, wzmacniany z kolei przez przykre dolegliwości związane z jego odstawieniem (złe samopoczucie, spowolnienie psychiczne, uczucie zmęczenia i apatii), które obserwuje się już po 12 godzinach od zażycia amfetaminy. Symptomy zależności fizycznej są znikome lub wcale nie występują. Jedynie przedłużony czas snu po tzw. ciągu amfetaminowym, nawet do kilku dni, jest przez niektórych specjalistów klasyfikowany jako objaw uzależnienia fizycznego. ROZMIARY AMFETAMINOMANII W POLSCE Polska, od niedawna należy do światowej czołówki nielegalnych producentów amfetaminy. Z podziemnych laboratoriów na terenie naszego kraju, jak się ocenia, pochodzi około 14% zaopatrzenia czarnego rynku Europy Zachodniej. Potwierdza to na łamach tygodnika "Polityka" Tomasz Gorzelewski z Komendy Stołecznej Policji. Twierdzi on, że spora część tej nielegalnej produkcji amfetaminy trafia na polski rynek. Jego zdaniem amfetamina "wyprzedziła" w spożyciu kompot i marihuanę: "Połowa sprzedawanych w Polsce narkotyków - to amfetamina. Jest ona najpopularniejszym środkiem odurzającym. Amfetaminiści trafiają się w różnych środowiskach, począwszy od uczniów szkół podstawowych, na elicie skończywszy. Jest bardzo modna wśród studentów". W tym samych artykule dr Andrzej Giza z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego dopatruje się przyczyn tak ogromnej popularności tego środka w przemianach kulturowo-ustrojowych w Polsce. Jego zdaniem, powody coraz częstszego sięgania po amfetaminę tkwią w zbyt szybkim sukcesie materialnym młodych osób. Osoby te nie potrafią udźwignąć stresu i napięć związanych z pełnieniem odpowiedzialnych ról społecznych. Główny kraj, do którego "eksportowana" jest polska amfetamina - to Szwecja. Mimo, że wykrywalność przemytu narkotyków nie przekracza kilkunastu procent, w roku 1994 policja szwedzka przechwyciła 55 kg amfetaminy pochodzącej z polskich laboratoriów. Jak podaje sztokholmski dziennik Expressen, Polacy sprzedają w Szwecji amfetaminę po "cenach dumpingowych", a policja zidentyfikowała około 400 osób z naszego kraju zajmujących się tym procederem. Szwedzi martwią się o to, że tania amfetamina z Polski sprzyja rozwojowi narkomanii w ich kraju.* UWARUNKOWANIA PRAWNE Najwcześniej, bo już w roku 1938, problem uzależnienia od amfetaminy dostrzeżono w Szwecji i umieszczono ten specyfik w wykazie środków objętych kontrolą prawną. W Polsce amfetamina i jej wszystkie pochodne są zupełnie wykreślone z lekospisu; nie używa się ich nawet w zastosowaniach medycznych (amfetamina znajduje się w grupie substancji psychotropowych II-P). Tylko w nielicznych krajach nadal jest stosowana w leczeniu zespołów hiperkinetycznych u dzieci i w narkolepsji.
OneMillion