DZIENNIKARZE CZY PROPAGANDZIŚCI.pdf

T EMAT MIESIÑC A

DZIENNIKARZE

NA ETACIE?

W okresie PRL reżimowe gazety pełne były propagandowych sloganów i kłamstw, których celem było przekonanie

polskiego społeczeństwa do aktywnej budowy nowej, socjalistycznej ojczyzny. Wszelkie próby wyłamania się z tego

jednolitego nurtu prasowego od razu były pacyfikowane i z góry skazane na porażkę. Prasa stała się synonimem

wszelkiego zła, a apogeum jej antypolskiej działalności przypadło na okres wydarzeń 1968 r. oraz stanu wojennego.

Do dziś sięganie po „Trybunę Ludu” czy lokalne gazety partyjne często wywołuje odruch obrzydzenia. Nic dziwnego,

gdyż wielu czołowych dziennikarzy tego okresu oprócz etatu w gazetach pobierało także drugą pensję, wypłacaną

przez funkcjonariuszy MSW. Na ich zamówienie i z ich rozkazów powstawały publikacje, które dziś stanowią przykład

czarnej propagandy porównywalnej z tą stosowaną przez faszystowskie media w okresie II wojny światowej.

Dodatek towarzyszy konferencji naukowej „Obserwacja, manipulacja, współpraca. Dziennikarze i naukowcy

a aparat bezpieczeństwa w Polsce Ludowej”. Wrocław 19–21 listopada 2008 r.

Likwidacja „Po prostu”

Dominika Rafalska

niczych zmian, Polacy żyli złudzeniami.

Czas od jesieni 1956 do jesieni 1957 r. to,

po okresie niepokojów, moment stabiliza-

cji i nadziei. Z biegiem czasu coraz mniej-

szych.

W październiku 1956 r. „Po prostu”

bezwzględnie poparło kandydaturę Wła-

dysława Gomułki na stanowisko I sekreta-

rza KC PZPR. Ale tygodnik opowiadał

się jednocześnie za głębokimi przemiana-

mi w kraju. Październik miał być ich

pierwszym etapem. Drugi etap jednak nie

nastąpił. I jak na ironię, to właśnie wyda-

rzenia polskiego Października były po-

czątkiem końca „Po prostu”.

Powakacyjny numer tygodnika miał

ukazać się 7 września 1957 r. Na polece-

nie Władysława Gomułki, w całości zdję-

Rozwiązanie w 1957 r. tygodnika „Po prostu”

miało w sobie coś symbolicznego. To zwięzła od-

powiedź na pytanie, które w połowie lat 50. za-

dawano sobie powszechnie: jaka będzie Polska

pod rządami Władysława Gomułki.

Zanim do świadomości społecznej do-

tarło, że Październik nie przyniesie zasad-

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 7 listopada 2008 r.

CZY PROPAGANDZISCI

D ZIENNIKARZ E...

Tygodnik „Po prostu” z 28 października 1956 r.

godzący w elementarne wymogi demo-

kracji socjalistycznej”. Autorzy stwierdzi-

li, że akcja milicji zaszkodziła wizerunko-

wi partii, sugerując powrót do metod po-

tępionych w październiku 1956 r.

Równocześnie jednak, już 5 paździer-

nika, redakcja wydała oświadczenie prze-

słane z prośbą o rozpowszechnienie do

prezesów PAP i Polskiego Radia. Apelo-

wano w nim do studentów o zaniechanie

manifestacji. Koronnym argumentem

miało być to, że w czasie protestów „prze-

stają działać racje rozumowe, logiczne na

rzecz emocjonalnych reakcji rozgorącz-

kowanych ludzi. Istnieje wtedy potencjal-

ne niebezpieczeństwo wyzyskania takiej

atmosfery dla nieodpowiednich awantur

służących siłom wrogim demokracji so-

cjalistycznej”.

Retoryka powyższego oświadczenia

jest znów zachowawcza, a argument

o „wyzyskiwaniu atmosfery dla nieodpo-

wiednich awantur” przywodzi na myśl

styl, jakim posługiwała się, pisząc o tej

sprawie, prasa partyjna.

Władza odpowiada

Oficjalnie Polacy mogli się dowiedzieć

o rozwiązaniu tygodnika „Po prostu”

z „Trybuny Ludu”. W anonimowej wypo-

wiedzi z 5 października 1957 r. była mo-

wa o „zawieszeniu »Po prostu«”. Stwier-

ła go cenzura. Walka redakcji o ocalenie

pisma przybierała różne formy – od prote-

stu po składanie czegoś w rodzaju samo-

krytyki. Za każdym razem bez skutku.

Redakcja apeluje

Początkowo usiłowali przyjąć postawę

„skruszonych dzieci”. W wielu listach do

towarzysza Gomułki przyznawali, że po

październiku 1956 r. nie mieli wypraco-

wanej linii „dostosowanej do zmieniają-

cych się warunków” i zapewniali, że pra-

ca pisma została poddana krytyce zespołu

i że zdecydowano o wyznaczeniu nowych

zadań. W liście z 25 września 1957 r. ad-

resowanym do sekretariatu KC stwierdzi-

li też, że powakacyjny numer „Po prostu”

nie był do końca przemyślany. Treść tego

listu jest zaskakująca – wynika z niego, że

redakcja, która miała na przygotowanie

wrześniowego numeru wyjątkowo dużo

czasu (z uwagi na przerwę wakacyjną),

działała w pośpiechu oraz że nie zdawała

sobie sprawy z wymowy jego artykułów.

Ta próba ratowania pisma była chyba naj-

bardziej rozpaczliwa.

Ton dyskursu zmieniły protesty stu-

denckie, do jakich doszło w październiku

1957 r. na wieść o rozwiązaniu „Po pro-

Oficjalnie Polacy mogli się dowiedzieć o rozwiązaniu tygodnika

„Po prostu” z „Trybuny Ludu”. W anonimowej wypowiedzi

z 5 października 1957 r. była mowa o „zawieszeniu »Po prostu«”.

Stwierdzono, że pismo „zeszło na pozycję jałowej negacji”,

„szerzyło niewiarę w realność budownictwa socjalizmu”,

a nawet, że „głosiło koncepcje burżuazyjne”.

stu”. Gdy pokojową manifestację studen-

tów spacyfikowała milicja, redakcja napi-

sała list protestacyjny: „Ekscesy milicyjne

należy ocenić w tych warunkach jako akt

dzono, że pismo „zeszło na pozycję jało-

wej negacji”, „szerzyło niewiarę w re-

alność budownictwa socjalizmu”, a na-

wet, że „głosiło koncepcje burżuazyjne”.

Z komunikatu wynika ponadto, że decy-

zja o zamknięciu „Po prostu” zapadła

w urzędzie na Mysiej, nie zaś w najbliż-

szym otoczeniu Gomułki: „Sekretariat KC

PZPR rozważył decyzję Głównego Urzę-

du Kontroli Prasy o zawieszeniu wydawa-

nia tygodnika »Po prostu«” – czytamy.

Następnego dnia „Trybuna Ludu” po-

stanowiła odnieść się także do wydarzeń

na ulicach Warszawy. W zjadliwym arty-

kule protesty studenckie zostały ochrzczo-

ne mianem „warcholskich wybryków”.

Napisano o napływających z warszaw-

skich zakładów pracy rezolucjach potę-

piających „awantury” na ulicach miasta.

„Głębokie oburzenie” miały też wyrażać

organizacje młodzieżowe oraz inteligen-

cja. Jasno z tego widać, że sprawie „Po

prostu” od początku chciano „ukręcić

łeb”.

Nigdy niewydany numer „Po prostu”

omówiła „Trybuna Ludu” w artykule

„W sprawie zamknięcia tygodnika »Po

prostu«” z 10 października 1957 r. Nie

warto w tym miejscu przytaczać wszyst-

kich zarzutów wobec pisma. Dość wspo-

Tygodnik „Po prostu” z 13 stycznia 1957 r.

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 7 listopada 2008 r.

D ZIENNIKARZ E...

mnieć o dwóch sprawach. Po pierwsze,

„W sprawie zamknięcia...” nie jest arty-

kułem redakcyjnym, ale znów oficjalnym

komunikatem Biura Prasy KC PZPR

(charakterystyczne, że nie podpisanym!).

Po drugie, w omawianym tekście zarzuty

wobec „Po prostu” poparte są dosłowny-

mi cytatami z pisma. Za każdym razem

jednak są to cytaty wyrwane z kontekstu,

co uniemożliwia zorientowanie się w rze-

czywistych intencjach autorów. Na przy-

kład: „Przyrównując państwo ludowe do

władzy sanacyjnej, do władzy burżuazji

»Po prostu« pyta wręcz: »Czy nie nad-

szedł czas, by zdruzgotać ten monstrualny

twór«?” (nr 47/1956).

Wyjaśniono też, że decyzja o likwidacji

pisma nie miała nic wspólnego z ograni-

czaniem wolności słowa. Aczkolwiek:

„Partia nigdy nie głosiła swobody wszel-

kiej krytyki ani też nie proklamowała nie-

ograniczonej swobody dyskusji, niezależ-

nie od pozycji, które się zajmuje”. To cie-

kawe, ponieważ w przytaczanym powyżej

tekście jako „niedopuszczalne” są ocenio-

ne te same postulaty „Po prostu”, które re-

dakcja głosiła przed Październikiem i któ-

re wyniosły do władzy Gomułkę. Mowa

o „walce z biurokracją”, radach robotni-

czych, odsunięciu od władzy osób skom-

promitowanych, uzdrowieniu gospodarki

i... większej swobodzie wypowiedzi.

Zamiast epilogu

5 października 1957 r. Władysław Go-

mułka, Józef Cyrankiewicz i Jerzy Mo-

rawski spotkali się z dziennikarzami –

członkami partii. Gomułka nie pozostawił

wątpliwości, że decyzja o rozwiązaniu

„Po prostu” była ostateczna: „Nie pozwo-

limy na to, aby nadal pluć na socjalizm

[...] Nie możemy nadal pozwalać na sia-

nie zamętu, w czym szczególnie celowały

czasopisma tzw. społeczno-kulturalne po-

dobne w swych tendencjach do tygodnika

»Po prostu«”.

Władysław Gomułka nie tylko krytyko-

wał „staczanie się pisma na pozycje anty-

socjalistyczne, antypartyjne, burżuazyj-

ne”, lecz także wyraził swoje zniesmacze-

nie „dwulicowością redakcji”, która w li-

stach do niego usiłowała się odżegnać od

niektórych swoich publikacji. Najciekaw-

sza jednak wydaje się puenta jego wypo-

wiedzi, w której Gomułka stwierdził, że

dla wszystkich publicystów nastał czas

wyboru: za albo przeciw socjalizmowi:

„Dyskusje się skończyły” – powiedział.

Rok wcześniej – 24 października 1956 r.

– ten sam Gomułka zawołał do rozentu-

zjazmowanego tłumu na wiecu przed Pa-

łacem Kultury: „Dość wiecowania”. Wte-

dy rozumiano (chciano rozumieć) to za-

wołanie jako wezwanie do pracowitego

budowania tego, co zapoczątkował Paź-

dziernik. „Dość wiecowania” czy później-

sze „dyskusje się skończyły” to jednak ty-

powe dla retoryki komunistycznego przy-

wódcy stwierdzenie „a teraz dajecie nam

rządzić”. Redakcja „Po prostu” zrozumia-

ła tę lekcję zbyt późno.

Esbeckie „zabezpieczenie” ośrodka

radiowo-telewizyjnego w Olsztynie

Piotr Kardela,

OBEP IPN Białystok, Delegatura

w Olsztynie

W 1971 r. inwigilację pracowników ra-

diowo-telewizyjnych w Olsztynie SB pro-

wadziła jedynie za pomocą kontaktów

operacyjnych (KO) i służbowych (KS),

tylko częściowo wykorzystując jednego

tajnego współpracownika – dziennikarza

Rolanda Kiewlicza, używającego pseudo-

nimu „Lemiesz”. SB w zasadzie nie miała

na tym odcinku zbyt wiele pracy, tym bar-

dziej że – jak podawano – „Oceniając ge-

neralnie sytuację operacyjną-polityczną

w tym środowisku, można stwierdzić, że

jest ona dobra”. Niemniej jednak oddzia-

ływanie tej instytucji na społeczeństwo

oraz ewentualność wykorzystania jej do

niekorzystnych dla komunistów celów

propagandowych przesądzała o podjęciu

przez SB działań mających na celu – jak

pisano – wnikliwe rozpoznawanie opera-

cyjne zatrudnionych w ww. instytucji osób.

Od razu po założeniu sprawy obiekto-

wej bezpieka dążyła do pozyskania „przy-

najmniej 1 tajnego współpracownika,

ponieważ aktualne źródła informacji

w postaci k.o. i k.s. nie zapewniają dosta-

tecznego rozpoznania operacyjnego śro-

dowiska”. W 1972 r., intensyfikując wy-

siłki zmierzające do zwiększenia kontroli

operacyjnej ośrodka, bezpieka czyniła

rozpoznanie pod kątem odnowienia lub

pozyskania kolejnych osób do tajnej

współpracy. Tak było w przypadku ko-

mendanta Straży Przemysłowej olsztyń-

skiej rozgłośni Józefa Janczyka, który po

zwolnieniu z wojska w 1953 r. zatrudnił

się w olsztyńskim radiu jako zastępca ko-

mendanta Straży. W 1963 r. został on na

zasadzie dobrowolności pozyskany przez

Komendę Miejską MO w Olsztynie jako

TW ps. „Janusz”. W grudniu 1963 r.

współpraca z nim została rozwiązana, ja-

ko że sprawa, do której był werbowany,

zakończyła się. Jak napisano w „Notatce

Służbowej” z 29 sierpnia 1972 r.: „Za

okres współpracy przekazał szereg infor-

macji charakteru kryminalnego i ocenia-

ny był jako dobra jednostka operacyjna”.

Na koniec zaś kapitan SB Jerzy Ziółek

wnioskował: „Z uwagi na to, że były tw

ps. »Janusz« jest Kom.[endantem] Straży

Przemysłowej w R[ozgłośni] P[olskiego]

R[adia] zachodzi konieczność być z nim

w kontakcie. Ponadto przy kolejnej z roz-

mów należy nawiązać rozmowę jako

z b.[yłym] tw i wykorzystać go po linii

operacyjnej”. W tym samym celu i czasie

podjęto rozmowę operacyjną z innym by-

łym TW – Władysławem Jackiewiczem,

który od 1949 r. aż do grudnia 1955 r. był

informatorem Informacji LWP. Po odby-

ciu zasadniczej służby wojskowej odno-

wiono z nim współpracę. Jackiewicz jako

TW ps. „Orzeł” był na kontakcie opera-

cyjnym Wydziału IV WUBP w Olsztynie.

W olsztyńskim radiu pracował od 1953 r.

jako kierowca, zresztą tak samo w 1972 r.

W „Notatce” Ziółek zanotował: „Za okres

współpracy z organami Informacji, jak też

i WUBP jest charakteryzowany pozytyw-

nie jako cenna jednostka”. Z „Orłem”

współpracę odnowiono.

Olsztyński ośrodek radiowo-telewizyj-

ny, poprzez tkwiącą w nim agenturę, był

pod pełną kontrolą SB. Bezpieka miała

nawet opracowany system awaryjnego

unieruchomienia urządzeń nadawczych

na wypadek chęci emisji „wrogich wystą-

pień”. 20 marca 1981 r. zmieniono kryp-

Bezpieka w Olsztynie miała tajnych współpra-

cowników w niemalże wszystkich środowiskach

miejscowego społeczeństwa, także wśród

dziennikarzy prasowych, radiowych i telewizyj-

nych.

„Zabezpieczenie” przez SB olsztyń-

skiego ośrodka radiowo-telewizyjnego

dokumentują przede wszystkim przecho-

wywane w białostockim archiwum IPN

akta SB Sprawy Obiektowej (SO) noszą-

cej początkowo kryptonim „Antena”,

a potem „Eter”. Ślady działań SB w tym

zakresie zachowały się też w teczkach

personalnych i pracy wykorzystywanych

przez bezpiekę osobowych źródeł infor-

macji (OZI).

Od „Anteny” do „Eteru”

SB rozpoczęła dokładne rozeznanie

olsztyńskiej rozgłośni 23 października

1970 r. Wniosek o wszczęciu SO krypt.

„Antena” zatwierdził płk Jan Rejdych, za-

stępca komendanta wojewódzkiego MO

w Olsztynie ds. Bezpieczeństwa. W uza-

sadnieniu napisano: „P[olskie] R[adio]

i T[elewizja] w Olsztynie jest jednym

z bardziej eksponowanych ośrodków ma-

sowego przekazu na terenie miasta. […]

Ponadto tego typu obiekty mogą być wy-

korzystywane w sprzyjających okoliczno-

ściach przez wrogie nam elementy do nie-

korzystnych dla nas celów propagando-

wych. Ze względu na powyższe zachodzi

konieczność stałego i wnikliwego rozezna-

nia i zabezpieczenia tych instytucji”.

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 7 listopada 2008 r.

III

D ZIENNIKARZ E...

Pierwsza strona akt SO „Antena”/„Eter”

w tym 23 dziennikarzy, jest pięciu TW,

dwóch kandydatów na TW i trzech KO.

Było to już po przeprowadzonej osławio-

nej weryfikacji dziennikarzy i delegaliza-

cji „Solidarności”. Podporucznik SB Ma-

rek Szczerbicz podawał, iż w ośrodku po-

wstał 10-osobowy Komitet Założycielski

branżowych związków zawodowych.

Wśród jego członków znaleźli się jeden

TW i dwóch kandydatów na TW. „W wy-

niku podjętych działań operacyjnych –

podawał Szczerbicz – te osobowe źródła

informacji zostały wybrane do władz

Związku Zawodowego Pracowników Ko-

mitetu ds. Radia i Telewizji Rozgłośni PR

w Olsztynie”. Gdy w czerwcu 1983 r.

w Warszawie odbywał się I Krajowy

Zjazd SD PRL, w obradach uczestniczyła

delegacja z Olsztyna. Wśród delegatów

znajdował się jeden TW zatrudniony

w olsztyńskiej rozgłośni. „W wyniku pod-

jętych wcześniej działań inspirujących –

podawał esbek – wśród grona delegatów

na Zjazd SD PRL, kandydatura naszego

tw została zgłoszona i przegłosowana do

władz Zarządu Głównego SD PRL”.

Z czasem bezpieka zwiększyła w ośrodku

liczbę swoich OZI, utrzymując też stały

kontakt z kierownictwem służbowym roz-

głośni, na bieżąco informując o tym

wszystkim Wydział XIII Departamentu II

MSW w Warszawie.

W 1984 r. w olsztyńskiej SB opracowa-

no „Kierunki działania i ważniejsze

przedsięwzięcia operacyjne”, gdzie odno-

śnie do ośrodka radiowo-telewizyjnego za-

planowano m.in.: „prowadzenie rozmów

profilaktyczno-ostrzegawczych z osobami

podejrzanymi o wrogą działalność poli-

tyczną, bieżące operacyjne kontrolowanie

istniejących dziennikarskich związków

zawodowych, systematyczne rozpoznawa-

nie nastrojów i komentarzy dotyczących

bieżącej sytuacji w Rozgłośni”. Zaplano-

wano też działania operacyjne związane

z „prawidłowym funkcjonowaniem dobo-

ru kadrowego, szczególnie w zakresie ob-

sad personalnych newralgicznych komó-

rek redakcyjnych i technicznych PR i TV”.

Operacyjnemu zabezpieczeniu ze strony

SB towarzyszyły wówczas działania

zmierzające do „prawidłowego i maksy-

malnego” wykorzystania na antenach

tonim prezentowanej sprawy z „Anteny”

na „Eter”. Miesiąc później podporucznik

SB Zenon Łukaszewicz nakreślił wobec

rozgłośni wiele, realizowanych potem,

przedsięwzięć operacyjnych. W dalszym

ciągu postulował „zwiększenie stanu źró-

deł osobowych na obiekcie t.w. i k.o.,

głównie wśród personelu technicznego

i publicystycznego, zorganizowanie źródła

osobowego w postaci k.o. wśród pracow-

ników straży przemysłowej”. Był to czas

„Solidarności”, a zatem bezpieka prowa-

dziła w ośrodku „wszechstronne rozpo-

znanie wyprzedzające, mające na celu

ustalenie tworzenia się grup wrogich”,

a potem uskuteczniała „wyprowadzanie

tych osób z obiektu”. SB – co oczywiste –

prowadziła także inwigilację członków ra-

diowo-telewizyjnej „Solidarności”, w tym

jej przewodniczącego Wiesława Gawinka.

Wojenna pacyfikacja

28 grudnia 1983 r. SB dokonała kolej-

nej „analizy stanu bezpieczeństwa” w roz-

głośni. Powstał dokument, w którym

w części zatytułowanej „Ocena stanu za-

grożenia” odnotowano, iż w „ochrania-

nym obiekcie”, zatrudniającym 69 osób,

Odpis z donosu TW „Uran” na temat jednego z pracowników technicznych radia

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 7 listopada 2008 r.

D ZIENNIKARZ E...

środków masowego przekazu w Olsztynie

„bogatego dorobku Polski Ludowej

i wkładu organów MO i SB w utrwalanie

państwa socjalistycznego, władzy ludo-

wej i osiągnięć klasy robotniczej”. Bez-

pieka inspirowała dziennikarzy do „pro-

pagowania w sposób rzeczowy i przeko-

nujący słuszności podejmowanych przez

kierownictwo Partii i Państwa decyzji

społeczno-ekonomicznych”.

Pod czujnym okiem konfidentów bezpieki

W aktach SO krypt. „Eter” zachowały

się m.in. dokumenty dotyczące konkret-

nych dziennikarzy, w tym odpisy donie-

sień agenturalnych TW i KO. Z akt tych

wynika, że sprawdzanie poszczególnych

osób, badanie ich przeszłości, chociażby

pod kątem dopuszczenia do prac tajnych,

bywało czasem dla SB zaskakujące.

W przypadku Bronisława Banaszczyka,

pracującego w olsztyńskiej rozgłośni od

grudnia 1969 r., wyszło na jaw, że ten po

przeniesieniu się w 1959 r. do Olsztyna

i podjęciu pracy w Zarządzie Wojewódz-

kim Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Ra-

dzieckiej, a następnie w Zarządzie Woje-

wódzkim Związku Młodzieży Wiejskiej

oraz w redakcji „Dziennika Ludowego”,

już w 1960 r. został pozyskany przez SB

jako TW ps. „Julek”. Werbunku dokonał

kapitan SB Tadeusz Podgórski, a Banasz-

czyk – jak pisał porucznik Łukaszewicz –

wykorzystywany był w Sprawie Opera-

cyjnego Sprawdzenia na figuranta Maria-

na Dudzika – działacza ruchu ludowego.

W 1966 r. z „Julkiem” współpracę roz-

wiązano. W 1981 r. red. Banaszczyk był

I sekretarzem POP PZPR w olsztyńskiej

rozgłośni i jako jedyny przedstawiciel

ośrodka wszedł do Zarządu Oddziału

SDP w Olsztynie.

Inwigilację środowiska dziennikarzy

i innych pracowników olsztyńskiej roz-

głośni bezpieka nazywała „zabezpiecze-

niem ładu i porządku na odcinku me-

diów”. Na przestrzeni 20 lat SB miała

w tym środowisku kilkunastu TW. Konfi-

dentem SB była red. Krystyna Binek,

TW ps. „Marlena”, a potem „Znajoma”.

Donosiła bezpiece, z przerwami, z powo-

dów „ideowych” w latach 1961–1981.

TW byli także red. Stanisław Pawliczak

ps. „Staniol”, Mieczysław Kurnatowski

ps. „Jack”, kadrowa olsztyńskiej rozgło-

śni Edyta Wojno ps. „Teresa”. TW ps.

„Uran” był red. Roman Kamiński, współ-

pracujący z SB w latach 1981–1988 –

w Olsztynie najbardziej znany z tego, że

od 1984 r. był rzecznikiem prasowym wo-

jewody olsztyńskiego Sergiusza Rubczew-

skiego. Inwigilacją olsztyńskiego ośrodka

zajmowało się ponadto ok. 10 innych TW,

co do których odniesienia personalne za-

chowały się jedynie w zapisach ewiden-

cyjnych byłej SB.

Wniosek o zakończenie prowadzenia SO

krypt. „Antena/Eter” SB sporządziła do-

piero 8 stycznia 1990 r. W rubryce „powód

zakończenia” napisano m.in.: „W związku

z tym, że pod koniec 1989 roku nastąpiła

zmiana zakresu i metodyki pracy operacyj-

nej w tym obszarze zainteresowań, posta-

nowiono zakończyć sprawę obiektową

kryptonim »Eter«, a materiały złożyć w ar-

chiwum Wydziału C WUSW w Olszty-

nie”. Dokument podpisał zastępca naczel-

nika Wydziału Ochrony Konstytucyjnego

Porządku Państwa WUSW w Olsztynie

z up. kpt. Grzegorz Okoński.

Dziurawy mit założycielski:

o genezie Stowarzyszenia

Dziennikarzy PRL

Daniel Wicenty,

OBEP IPN Gdańsk

założycieli, która dała później asumpt do

prób budowania mitu założycielskiego

„esduperelu” (efekty można znaleźć

w grudniowym numerze „Prasy Polskiej”

z 1982 r., piśmie Zarządu Głównego

SD PRL). Mit ten, dając odpowiednią wy-

kładnię polityczną przeszłości oraz przy-

szłości, opierał się na trzech elementach.

Po pierwsze, dziennikarscy „ojcowie-

-założyciele”, zawiązując SD PRL, dzia-

łali oddolnie i spontanicznie, wyrażając

zbiorową wolę „zdrowego nurtu” dzienni-

karzy, istniejącego już wcześniej. Nieco

kłopotliwa dla założycieli była pewna

„koincydencja zdarzeń”: 19 marca nastą-

piło rozwiązanie SDP, a dzień później po-

wstał SD PRL. Wątpliwość tę wyrażono

otwarcie. Dość komicznie w tym kontek-

ście brzmiały głosy kilku dziennikarzy

(m.in. Jerzego Ambroziewicza), wyraża-

jące troskę o być może zbytni pośpiech

w działaniu oraz wypowiedź Edwarda

Woźniaka: „Występuję w imieniu dzien-

nikarzy sportowych, którzy są pośpieszni

w działaniu. My, dziennikarze sportowi,

nie mogliśmy dłużej czekać”. Po drugie,

kierownictwo zlikwidowanego SDP było

skrajnie nieodpowiedzialne. Demaskacji

podjęli się głównie Kazimierz Koźniew-

ski oraz Klemens Krzyżagórski (na spo-

tkaniu wybrany prezesem SD PRL). We-

dług tego pierwszego były zarząd SDP

„upostaciowywał szaleństwo” i zainicjo-

wał awanturę polityczną, „która pchała ku

katastrofie państwowej i narodowej”. Dla

Krzyżagórskiego SDP była „organizacją

oszalałą”, w której odbywało się „prze-

szczepianie i podsycanie szaleństwa”. Po

trzecie, SD PRL, w pełni popierając wła-

dze stanu wojennego, musi sprostać trud-

nemu wyzwaniu politycznemu. Jak prze-

konywał Stanisław Ozonek: „musimy

mieć świadomość, że czeka nas wiele nie-

przyjemności, insynuacji, pogróżek, ata-

ków; droga, na którą wstępujemy, najeżo-

na będzie wieloma przeciwnościami”.

Potrzeba tworzenia mitu założycielskiego wokół

rodzących się organizacji jest z socjologicznego

punktu widzenia oczywista. Pozytywna legenda

staje się elementem socjalizacji oraz mobilizacji

nowych członków. Narodzinom Stowarzyszenia

Dziennikarzy PRL towarzyszył jednak kłopotliwy

kontekst polityczny: organizacja rodziła się za

zgodą władz stanu wojennego i w momencie

likwidacji Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich.

A co najbardziej istotne, zawiązanie się SD PRL

było w znaczącym stopniu inicjowane i kontrolo-

wane przez SB.

Oficjalna (i jawna) historia powstania

SD PRL zaczęła się rankiem 20 marca

1982 r. W siedzibie Zarządu Głównego

RSW „Prasa-Książka-Ruch” zebrała się

grupa ok. 100 dziennikarzy. Spotkanie to

(legalne – dziennikarze uzyskali na nie

zgodę) okazało się zebraniem założyciel-

skim nowej organizacji, która powstała na

„jeszcze ciepłym trupie SDP” – dzień

wcześniej prezydent Warszawy gen. Mie-

czysław Dębicki wydał decyzję o likwi-

dacji SDP (zawieszonego po wprowadze-

niu stanu wojennego).

Fakty i mity

Na spotkaniu opracowano statut, dekla-

rację programową i wybrano tymczasowe

władze. Nie mniej ważna była dyskusja

24 marca prezydent Warszawy wpisał SD PRL w rejestr

stowarzyszeń. 27 marca Krzyżagórski udzielił PAP wy-

wiadu, w którym ostro skrytykował władze rozwiąza-

nego SDP oraz aluzyjnie dał do zrozumienia, że mają-

tek po byłym SDP może zostać przejęty przez SD PRL.

Symboliczne namaszczenie „esduperelu” nastąpiło

w maju 1982 r., kiedy jego władze zostały przyjęte na

oficjalnych spotkaniach przez gen. Wojciecha Jaruzel-

skiego oraz wicepremierów Romana Malinowskiego

i Edwarda Kowalczyka.

Od początku przegrani: walka o SDP

Od marca do maja 1982 r. równolegle

trwała walka zwolenników SDP o urato-

wanie rozwiązanej organizacji. W marcu

pięć listów protestacyjnych przeciwko li-

kwidacji SDP zyskało podpisy kilkuset

dziennikarzy z całego kraju. 29 marca wi-

ceprezes SDP Maciej Iłowiecki złożył

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 7 listopada 2008 r.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: