raport05.pdf

Proﬁlespołeczno-demograﬁczne

i status osób niepełnosprawnych na rynku pracy

Projekt badawczy nr WUE/0041/IV/05 nt.:

Psychospołeczne uwarunkowania aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych

Karta oceny wykonania zadania: Raport

Ewaluacja końcowa dokonana przez kierownika projektu lub wyznaczoną przez niego osobę / osoby spośród członków

Rady Naukowej projektu

Nazwa zadania wg harmonogramu

Opracowanie raportu zbiorczego z analizy dokumentacji i danych

statystycznych dotyczących sytuacji ON na rynku pracy

Numer zadania wg harmonogramu

5.1.1.1.4

Termin wykonania zadania wg harmonogramu Czerwiec 2006 roku

Nazwisko wykonawcy zadania

Prof. dr hab. Zbigniew Woźniak

Imię i nazwisko ewaluatora

Kierownik projektu prof. dr hab. Anna Brzezińska

Decyzja:

pozytywna

negatywna 2

Honorarium:

Warszawa, dnia ......................

............................................................................

prof. dr hab. Anna Brzezińska

Kierownik projektu

1) Honorarium za wykonanie zadania zostanie wypłacone po pozytywnej ewaluacji gotowego raportu.

2) Ocena „negatywna” oznacza konieczność dokonania poprawek wskazanych przez osobę dokonującą ewaluacji i po-

nowne przedstawienie raportu do oceny.

Projekt EFS nr WUE/0041/IV/05

Psychospołeczne uwarunkowania aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych

I. Konceptualno-legislacyjne wyznaczniki miejsca osób niepełnosprawnych w przestrzeni społecznej

Zbierane informacje służące określeniu statusu osób niepełnosprawnych w Polsce podporządkowane były celom analizy

z perspektywy następujących - przyjętych na potrzeby tematu - koncepcji:

1. społecznego modelu niepełnosprawności – niesprawność ( niepełnosprawność pierwotną , potencjalna ) deﬁniowa-

na jako odchylenie od biomedycznych norm i standardów struktury i/lub funkcji organizmu oraz postrzegana przez pryzmat

braków/deﬁcytów, ograniczeń będących bezpośrednim i nieuniknionym skutkiem uszkodzenia/choroby 13 oznacza medycznie

określony stan opisujący zachowany potencjał jednostki ( stan organizmu i psychiki oraz zachowana sprawność ) stanowiący

pierwotne, podstawowe kryterium doboru próby badawczej - w badaniach akcent przeniesiony został z inwentaryzacji tego

CO KTO MA na określenie CO Z TEGO WYNIKA dla możliwości wykonywania pracy i generalnie – dla aktywności zawodowej.

Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy przyjmujemy, iż przyczyna niepełnosprawności tkwi w interakcjach istotnych dla

konkretnego działania (interakcje między indywidualnymi umiejętnościami/zdolnościami a warunkami środowiska, w ra-

mach których potencjał jednostki się aktualizuje)– punktem odniesienia są normy wzory i wartości społeczne oraz społeczne

oczekiwania, które kształtują doświadczenia ludzi z ograniczoną sprawnością co znajduje odzwierciedlenie w procesie re-

alizacji ról społecznych i w toku partycypacji społecznej.

2. przemocy symbolicznej - system przemocy symbolicznej polega na ustalaniu, selekcjonowaniu oraz narzucaniu

określonych znaczeń i sensów zgodnie z wizją oraz interesami dysponentów/nosicieli oﬁcjalnej kultury. Wybrane klasy,

warstwy lub grupy, które uzyskały supremację w danym społeczeństwie, wpajają pozostałej jego części wartości i normy

swej własnej, dominującej kultury, uznawanej za uniwersalną, prawdziwą, godną i uprawomocnioną ( legitimée ). Przemoc

symboliczna jest jedną z dwóch podstawowych odmian panowania społecznego ukrytego, niedostrzeganego w sposób

naturalny i bezpośredni (P. Bourdieu). Ten rodzaj władzy polega na transmisji wzorców zachowań, znaków i treści danej

kultury wraz z narzucaniem ich interpretacji, a więc na apriorycznym deﬁniowaniu i limitowaniu uprawomocnionej wie-

dzy. Wariantem ukrytej przemocy jest dominacja strukturalna , oznaczająca podleganie szerokim, zastanym przez jednost-

kę i niezależnym od niej strukturom narodowym, politycznym, ekonomicznym, społecznym, kulturowym (J. Galtung).

Zatuszowana władza ma charakter antyrozwojowy, co oznacza, że podporządkowuje sobie indywiduum wbrew jego

woli i wiedzy oraz przeciwko jednostkowym interesom, potrzebom, aspiracjom, pragnieniom i możliwościom samore-

alizacji. Wszystkie trzy formy przemocy: bezpośrednia, strukturalna i symboliczna tworzą komplementarny układ, wza-

jemnie wzmacniając swoje oddziaływanie. Obiektami przemocy symbolicznej stają się najczęściej osoby pozbawione

dostatecznego potencjału w obrębie zasobów kapitału społecznego i kulturowego 14 - osoby z ograniczoną sprawnością

są szczególnie narażone na przemoc symboliczną na większości ich pól życiowych, zwłaszcza w edukacji i zatrudnieniu.

3. luki kompetencyjnej – niepełnosprawność jest efektem luki między zdolnościami i możliwościami jednostki a ocze-

kiwaniami, wymaganiami generowanymi przez środowisko ﬁzyczne i społeczne osoby z ograniczoną sprawnością.

4. sprawności funkcjonalnej - niepełnosprawność jest rezultatem sekwencji zjawisk, zdarzeń i procesów bio-psycho-

-społecznych – na początku jest zwykle uraz i/lub choroba o przewlekłym na ogół charakterze, których skutki mogą pro-

wadzić do ograniczenia sprawności, jednakże rzeczywistą niepełnosprawność kreują warunki życia zbiorowego ograni-

czające i/lub uniemożliwiające pełnienie ról społecznych. Funkcjonalne ograniczenia sprawności jednostki postrzegane

być muszą przez pryzmat jej zasobów psychologicznych i społecznych oraz środowiska i tych elementów świata społecz-

nego, które wtórnie upośledzają zdolność do pracy i zatrudnienia osób z ograniczoną sprawnością;

5. dostępności – niepełnosprawność nie jest spowodowana wyłącznie jakimś szczególnym uszkodzeniem, lecz jest re-

zultatem sposobu w jaki społeczeństwo ( ustawodawstwo, instytucje, organizacje społeczne ) wychodzi naprzeciw potrze-

bom tych ludzi, zaś kluczem do rozwiązywanie problemów osób niepełnosprawnych jest szeroko rozumiana dostępność

w wymiarze strukturalnym ( zasoby ), przestrzenno-architektonicznym ( bariery ), psychospołecznym ( partycypacja społecz-

na, stosunki społeczne ). Źródeł przeszkód/barier dostępności na jakie napotykać może osoba niesprawna ( z funkcjonalnym

ograniczeniem sprawności ) należy poszukiwać 15 w samej jednostce z ograniczoną sprawnością; w kulturze społeczności

lokalnej i społeczeństwa globalnego; w rozwiązaniach organizacyjno-prawnych; w organizacji i funkcjonowaniu systemu

opieki medycznej oraz wsparcia społecznego dla osób niepełnosprawnych w sposobie zagospodarowania przestrzeni i

w środowisku ﬁzycznym;

6. integracji i normalizacji – integracja osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem i społecznością, w której żyją,

wymaga spełnienia szeregu warunków. Po pierwsze osoby te muszą chcieć włączyć się w zbiorowości społeczne oraz

być odpowiednio do tego przygotowane. To z kolei wiąże się z możliwością pełnienia różnych ról społecznych i funkcjo-

nowania w wielu społecznych układach. To samo dotyczy społeczeństwa, gdyż musi się ono nauczyć akceptacji swoich

niepełnosprawnych członków na równych prawach z innymi obywatelami w odniesieniu do wielu różnych płaszczyzn

życia. Integracja jest zatem procesem wzajemnego uczenia się i dostosowywania wzajemnych standardów, a nie jedno-

razowym aktem dobrej woli. 16

W społeczeństwach postindustrialnych strategie integracyjne poszerza się normalizację oznaczającą wszelkie zachowa-

nia zmierzające do tego, by funkcjonować bez wyraźnych zakłóceń (normalnie), na ile to możliwe - mimo oznak i sympto-

mów choroby przewlekłej lub ograniczonej sprawności. W procesie normalizacji jednostka stara się wytłumić imperatyw

ﬁzjologiczny (bycia chorą, osobą z uszkodzeniami, obdarzoną deﬁcytami itp.) i przyjmuje w codziennym funkcjonowaniu

imperatyw aktywności , jako osoby normalnej.

W ramach procesu normalizacji jednostka z chorobą przewlekłą lub niesprawnością dąży do:

1. potwierdzenia własnej indywidualności, tożsamości i osobowości;

2. bycia zdolnym do funkcjonowania na równi z rówieśnikami;

3. zredukowania poczucia bycia odmienną;

4. uzyskania maksymalnego poziomu integracji ze zbiorowością.

Najszerzej rzecz ujmując można powiedzieć, że normalizacja obejmuje promowanie zespołu wartości, na których oparte

jest przekonanie, że tylko formowanie, organizowanie materialnej i społeczno-kulturowej oraz instytucjonalnej struktury cy-

wilizowanego społeczeństwa umożliwić może ludziom z ograniczoną sprawnością nieskrępowane i zharmonizowane zestro-

jenie się w rolach społecznych. 17

221

* * *

Projekt EFS nr WUE/0041/IV/05

Psychospołeczne uwarunkowania aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych

W tle - często także u źródeł - programów i strategii związanych z warunkami i jakością życia oraz funkcjonowaniem osób

niepełnosprawnych znajdować się będą w najbliższych latach rozwiązania systemowe, doświadczenia, regulacje i kierun-

ki strategiczne przyjęte w ramach Unii Europejskiej i w poszczególnych krajach członkowskich. 18 Nie jest możliwe proste

porównanie regulacji prawnych dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych ustanowionych przez instytucje Unii

Europejskiej, do regulacji ustanowionych przez polskie organy prawodawcze. Można co najwyżej powiedzieć o braku lub

zgodności poszczególnych norm, czy też szerzej zachowań różnych podmiotów z prawem Unii Europejskiej.

System prawny Unii Europejskiej i polski tworzą jeden porządek prawny i przenikają się, a prawo UE wnika w polski sys-

tem prawny. Należy także zwrócić uwagę na fakt, iż w procesie legislacyjnym w Polsce zapewniona jest kontrola zgodno-

ści tworzonego prawa z Acquis communataire (wspólnotowy dorobek prawny) m.in. poprzez udział Komitetu Integracji

Europejskiej w procesie prawotwórczym, jak i następczą kontrolę polskiego prawodawstwa pod katem tej zgodności

wykonywaną przez Komisję Europejską i Europejski Trybunał Sprawiedliwości.

Dla potrzeb Programu istotne jest przybliżenie stanu prawnego obowiązującego w UE, a dotyczącego pracy i zatrudnia-

niu niepełnosprawnych obywateli:

1. Zgodnie z uchwałą Rady i przedstawicieli rządów państw z dnia 20 grudnia 1996 roku w sprawie Równych szans dla

osób z niepełnosprawnością”19 akt ten stał się dokumentem wywołującym skutki prawne - potwierdzono w nim zasadę

unikania i wyeliminowania wszelkich form dyskryminacji jedynie ze względu na niepełnosprawność.

2. Komisja Europejska przyjęła 29 września 1998 roku dokument roboczy pt. Podnoszenie poziomu zatrudnienia osób z

niepełnosprawnością – nowe wyzwanie.20 Dokument ten przewiduje podejmowanie następujących działań:

a. podnoszenie umiejętności osób z niepełnosprawnością,

b. przejście od pasywnych do aktywnych instrumentów,

c. budowanie bezpiecznego miejsca pracy,

d. wykorzystanie nowych technologii,

e. zapisy anty-dyskryminacyjne,

f. instrumenty pozytywne,

g. upowszechnienie problematyki związanej z niepełnosprawnością,

h. zapewnienie osobom z niepełnosprawnością lepszego dostępu do edukacji i szkoleń,

i. zwiększanie i zróżnicowanie aktywnych programów na rynku pracy,

j. zagwarantowanie lepszego dostępu do tworzenia miejsc pracy,

k. podnoszenie świadomości,

l. pobudzanie nowej i bezpieczniejszej kultury pracy,

m. włączenie organizacji osób z niepełnosprawnością,

n. zapewnienie efektywności ﬁnansowej i skutecznego planowania,

o. poprawa koordynacji.

3. Zgodnie z komunikatem Komisji Europejskiej z dnia 12 maja 2000 roku pt. W kierunku Europy bez barier dla osób nie-

pełnosprawnych ,21 aktem o charakterze niewiążącym formalnie (tzw. soft low – miękkie prawo), ale mającym znaczenie

praktyczne, stosowanym z uwagi na pozycję instytucji wspólnotowej i jej prestiż. Państwa członkowskie wyasygnowały

znaczące środki ﬁnansowe na promocje zatrudnienia osób niepełnosprawnych w okresie programowym 1994-1999 z Eu-

ropejskiego Funduszu Socjalnego. Fundusz jest głównym instrumentem wsparcia osób z niepełnosprawności w Unii Eu-

ropejskiej. Wsparcia udzielono szerokiemu wachlarzowi działań, w tym takim jak: subsydiowanie wynagrodzeń w czasie

praktyk zawodowych, programy praktyk zawodowych, okresowe chronione zatrudnienie i inne pośrednie kroki na rynku

pracy, samozatrudnienie i rozwój zespołów dla osób z upośledzeniem umysłowym lub ze znaczną niepełnosprawnością

ﬁzyczną. W nowym okresie programowym 2000-2006, zgodnie z wytycznymi polityki zatrudnienia państwa członkow-

skie UE są zapraszane do podejmowania szeregu inicjatyw, które mają szczególne znaczenie dla osób z niepełnospraw-

nością, zwłaszcza w dziedzinie związanej ze zdolnościami zawodowymi lub równymi szansami dla wszystkich.

4. Zgodnie z decyzją Rady z dnia 27 listopada 2000 roku ustanawiającą Wspólnotowy program działania w zakresie

zwalczania dyskryminacji (2001-2006 ), 22 który to akt wiąże w całości adresatów, do których jest skierowany, uzgodniono

wspólnotowy program działania, w celu wsparcia inicjatyw zwalczających bezpośrednią lub pośrednią dyskryminację ze

względu m.in. na niepełnosprawność na okres od 1 stycznia 2001 roku do 31 grudnia 2006 roku. Program ten przewiduje

realizację działań analitycznych, międzynarodową współpracę oraz podnoszenie poziomu świadomości społeczeństw

m.in. w zakresie problemu dyskryminacji z powodu niepełnosprawności. Wsparcie ﬁnansowe programu zapewnia Wspól-

nota, a organem koordynującym jest Komisja Europejska. W realizacji działań w ramach programu uczestniczyć mogą:

państwa członkowskie Unii Europejskiej, władze lokalne i regionalne, organizacje pozarządowe i partnerzy społeczni,

uniwersytety i instytuty badawcze, krajowe urzędy statystyczne i media.

W ramach działań analitycznych przewidziano analizy: statystyczne, opracowywanie metodologii i oceny skuteczności

polityki i praktyki antydyskryminacyjnej, ustawodawstwa. W ramach współpracy międzynarodowej przewidziano: mię-

dzynarodową wymianę informacji, ﬁnansowanie na poziomie europejskim organizacji pozarządowych. W ramach pod-

noszenia świadomości przewidziano: konferencje, seminaria, imprezy oraz kampanie medialne na poziomie europejskim

i krajowym.

5. Dyrektywa Rady z dnia 27 listopada 2000 roku ustanawiająca ogólne ramy na rzecz równego traktowania w zakresie

zatrudniania i pracy, 23 jest przedmiotem implementacji do prawa krajowego i dotyczy m.in. problemu dyskryminacji ze

względu na niepełnosprawność. Unikanie/przeciwdziałanie dyskryminacji dotyczy dostępu do pracy, do zajęć nie pod-

legających wynagrodzeniu, warunków selekcji i rekrutacji, dostępu do poradnictwa zawodowego, szkoleń zawodowych,

doskonalenia i przekwaliﬁkowania zawodowego, warunków zatrudnienia, wynagrodzenia i pracy, uczestnictwa w orga-

nizacjach pracodawców i pracowników w jednostkach o charakterze prywatnym jak i publicznym. Jednakże państwo

222

Projekt EFS nr WUE/0041/IV/05

Psychospołeczne uwarunkowania aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych

członkowskie może wyłączyć zastosowanie standardów dyrektywy w stosunku do sił zbrojnych w zakresie m.in. niepeł-

nosprawności.

Odmienne traktowanie dopuszczalne jest m.in. ze względu na niepełnosprawność i nie stanowi dyskryminacji jeżeli ze

względu na rodzaj działalności zawodowej lub warunki jej wykonywania dane cechy są istotnym i determinującym wy-

mogiem zawodowym, pod warunkiem, że cel jest zgodny z prawem, a wymóg zachowuje proporcje. W celu zapewnie-

nia przestrzegania zasady równego traktowania osób niepełnosprawnych, przewiduje się wprowadzenie racjonalnych

usprawnień. Oznacza to, że pracodawca podejmuje stosowne działania z uwzględnieniem potrzeby konkretnej sytuacji,

aby umożliwić osobie niepełnosprawnej dostęp do pracy, wykonywanie jej lub rozwój zawodowy bądź przeszkolenie jej,

o ile środki te wiążą się z koniecznością poniesienia przez pracodawcę nieproporcjonalnie wysokich nakładów. Nakłady

te nie są nieproporcjonalne jeżeli są w wystarczającym stopniu rekompensowane ze środków istniejących w ramach

polityki prowadzonej przez dane państwo członkowskie na rzecz osób niepełnosprawnych. W przypadku osób niepeł-

nosprawnych zasada równego traktowania nie stanowi przeszkody w utrzymywania lub przyjmowaniu przepisów doty-

czących ochrony zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy, ani środków, których celem jest stworzenie lub utrzymanie

przepisów bądź ułatwień w celu ochrony lub wspierania integracji w środowisku pracy.

8. zgodnie z deklaracją madrycką z dnia 24 marca 2002 roku przyjętą na europejskim kongresie na rzecz osób nie-

pełnosprawnych 24 konieczne jest uzupełnienie prawa o braku dyskryminacji prawem do korzystania ze środków, prze-

znaczonych na zapewnienie osobom niepełnosprawnym niezależności, integracji i uczestnictwa w życiu społecznym.

Należy bezzwłocznie wprowadzić wszechstronne anty - dyskryminacyjne ustawodawstwo celem usunięcia istniejących i

przeciwdziałania nowym barierom np. w sferze edukacji i zatrudnienia. Osoby niepełnosprawne powinny mieć dostęp do

edukacji i służb zawodowych. Szczególnych wysiłków wymaga promocja dostępu osób niepełnosprawnych do zatrud-

nienia, najlepiej na otwartym rynku pracy. Wymaga to nie tylko aktywnej mobilizacji wszystkich partnerów społecznych,

lecz także zaangażowania ze strony władz państwowych, które powinny kontynuować aktywne wspieranie odpowied-

nich rozwiązań. Wszystkie działania powinny być podejmowane na zasadzie dialogu i współpracy z odpowiednimi orga-

nizacjami reprezentującymi osoby niepełnosprawne. Chodzi o to, aby na wszelkich szczeblach władze uruchamiały lub

wzmacniały mechanizmy konsultacji umożliwiające osobom niepełnosprawnym działającym poprzez swoje organizacje

włączenie się w planowanie, wdrażanie, kontrolowanie i ewaluację wszelkich podejmowanych działań.

6. Rozporządzenie Komisji Europejskiej z dnia 12 grudnia 2002 roku w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu w odniesie-

niu do pomocy państwa w zakresie zatrudnienia 25 wprowadza wyjątki od zakazu udzielania pomocy publicznej oraz obo-

wiązuje bezpośrednio i powszechnie na terenie Polski bez konieczności wydania w tym zakresie regulacji wewnętrznych.

Rozporządzenie stosuje się w odniesieniu do systemów, które stanowią pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 Trak-

tatu oraz które zapewniają pomoc w zakresie tworzenia miejsc pracy, zapewniają pomoc w rekrutacji pracowników nie-

pełnosprawnych lub zapewniają pomoc w zakresie pokrycia dodatkowych kosztów zatrudnienia pracowników niepełno-

sprawnych. Rozporządzenie stosuje się w odniesieniu do pomocy we wszystkich sektorach.

Rozporządzenia nie stosuje się w odniesieniu do pomocy udzielonej w sektorze górniczym, stoczniowym, transporto-

wym. Taka pomoc podlega uprzedniej notyﬁkacji zgodnie z art. 88 ust. 3 Traktatu. Przedmiotowego rozporządzenia nie

stosuje się także w odniesieniu do:

- pomocy w zakresie działalności związanej z eksportem, jeżeli pomoc jest bezpośrednio związana z ilością eksporto-

wanych produktów, utworzeniem i funkcjonowaniem sieci dystrybucyjnej lub innymi wydatkami bieżącymi związa-

nymi z prowadzeniem działalności eksportowej,

- pomocy uwarunkowanej pierwszeństwem użycia towarów produkcji krajowej.

Systemy pomocy spełniające warunki niniejszego rozporządzenia są zgodne ze wspólnotowym rynkiem w rozumieniu

art. 87 ust. 2 Traktatu i są zwolnione z wymogu notyﬁkacji wynikającego z art. 88 ust. 3 Traktatu pod warunkiem, że:

- wszelka pomoc, która mogłaby być przyznana zgodnie z takim systemem spełnia wszelkie warunki niniejszego roz-

porządzenia,

- system pomocy zawiera wyraźne odniesienie do niniejszego rozporządzenia w postaci przytoczenia jego tytułu oraz

odniesienia dotyczącego publikacji w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich.

Tworzenie zatrudnienia oraz wszelaka pomoc, która miałaby zostać przyznana na mocy takich systemów powinna speł-

niać warunki szczegółowo określone poniższych warunków: 26

- beneﬁcjent przedłoży państwu członkowskiemu wniosek o pomoc; lub państwo członkowskie przyjęło przepisy

prawne ustanawiające prawo do pomocy zgodnie z obiektywnymi kryteriami.

Systemy pomocy w zakresie rekrutacji pracowników niepełnosprawnych przez przedsiębiorstwo oraz wszelka pomoc,

która mogłaby być przyznana na mocy tego systemu powinny spełniać poniższy warunek;

- intensywność wszelkiej pomocy brutto odnoszącej się do zatrudnienia pracowników niepełnosprawnych, obliczana

jako procent kosztów płac przez okres jednego roku od momentu rekrutacji, nie przekroczy 60%;

Przez intensywność pomocy brutto rozumie się kwotę pomocy wyrażona jako procent odpowiednich kosztów. Wszystkie

wykorzystane kwoty będą kwotami przed potraceniem podatków bezpośrednich. W przypadku gdy pomoc zostanie

przyznana w innej formie niż dotacja, kwota pomocy będzie stanowić ekwiwalent dotacji.

Warunek powyższy stosuje się:

- gdy rekrutacja nie stanowi wzrostu netto liczby pracowników w danym zakładzie, a stanowisko lub stanowiska mu-

siały zostać zwolnione w następstwie dobrowolnego odejścia, przejścia na emeryturę z powodu wieku, dobrowolnej

redukcji czasu pracy lub zgodnego z prawem zwolnienia za naruszenie obowiązków służbowych i nie w wyniku re-

dukcji etatów; oraz

- za wyjątkiem przypadku zgodnego z prawem zwolnienia za naruszenie obowiązków służbowych, pracownik lub pra-

cownicy muszą być uprawnieni do nieprzerwanego zatrudnienia przez minimum 12 miesięcy.

Systemy pomocy w zakresie zatrudnienia pracowników niepełnosprawnych oraz wszelka pomoc, która mogłaby zostać

przyznana zgodnie z takim systemem powinny spełniać następujące warunki:

223

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: