wpływ telewizji na wzrost agresywności u dzieci.pdf

Josbonaleiiie

ksatateeiiie

MAŁGORZATA

SZYMIK

WPŁYW TELEWIZJI NA WZROST

AGRESYWNOŚCI U DZIECI

Telewizja jest obecnie najpopu

larniejszym środkiem masowego

przekazu. Łatwość odbioru przeka

zywanych treści, możliwość korzys

tania z telewizora w domu spowo

dowały zejście innych mass mediów

na dalszy plan (kino, książki, radio,

czasopisma). Dlatego coraz większa

liczba osób poddawana jest telewi

zyjnej presji.

Upowszechnienie się postaw

i zachowań agresywnych w wielu

społeczeństwach zaczęto ostatnio

łączyć ze wzrostem liczby przekazów

telewizyjnych ukazujących gwałt

i okrucieństwo. Oglądanie takich

scen w rzeczywistości wzbudza sil

ne emocje negatywne — przeraże

nie, wstręt, protest itp. Przekazywa

nie „tytułem informacji" lub jako

element filmu fabularnego nie wy

wołują takich reakcji. Dlaczego?

Wielokrotna ekspozycja scen prze

mocy, wielokrotne oglądanie agresji

między jednym a drugim łykiem her

baty powoduje przyzwyczajenie od

biorcy do tego typu bodźców. Jak

się wydaje, zachowanie agresywne

zostaje przenoszone na realne sytua

cje życiowe, co powoduje wzrost

tolerancji wobec przemocy stoso

wanej w życiu. Wzory oglądane

w telewizji mogą być również przyj

mowane jako skuteczny i radykalny

sposób rozwiązywania sytuacji kon

fliktowych w stosunkach między lu

dźmi. Może to prowadzić do agresji

akceptowanej jako element życia

i wprowadzonej do repertuaru nor

malnych i przyjętych w społeczeńst

wie zachowań 1 \

W literaturze można znaleźć od

mienny pogląd: sceny grozy, okru

cieństwa, przemocy działają na za

sadzie katharsis, czyli oczyszczająco.

Neutralizują złe popędy, „wyrzuca

ją" je z psychiki dzieci i uwalniają od

chęci popełnienia podobnych czy

nów 2 *.

Telewizja, dążąc do zwiększenia

swej oglądalności, stara się pokazy

wać wydarzenia spektakularne,

wstrząsające, niezwykłe. Dzieci głę

boko przeżywają obrazy niosące ze

sobą duży ładunek emocjonalny.

Drastyczna treść programów może

} W.Lipnik: Wprowadzenie do problema

tyki: Odbiorca telewizji. Rola telewizji w jego

życiu i relacjach ze światem. Podstawowe

rozróżnienia.,, Oświata i Wychowanie" 1989 nr

14, s. 18.

) J. Gajda: Dziecko przed telewizorem.

Warszawa 1997, IW CRZZ, s. 22—23.

346

stworzyć napięcia nerwowe zabu

rzające poczucie bezpieczeństwa.

Bierna obserwacja jeszcze bardziej

potęguje ten stan.

Równie niebezpieczne jest sys

tematyczne i długotrwałe oddziały

wanie na małego widza. Niemoż

ność rozładowania uczuć podczas

oglądania ulega kumulacji, zaburza

zachowanie dziecka. Może nastąpić

gwałtowne wyładowanie emocjo

nalne, ruchowe, a nawet stępienie

wrażliwości dziecka na silne bodźce.

Odbija się to na jego kontaktach

społecznych — dziecko przejawia

nieadekwatne zachowanie do zaist

niałej sytuacji. Taki wpływ obser

wujemy w wielu, nieraz bardzo trud

no uchwytnych, zmianach w róż

nych zakresach życia psychicznego

—w postawach i poglądach odbior

cy, kształtowaniu się ocen moral

nych, smaku estetycznego.

Spotykamy się z wpływem:

— bezpośrednim (oddziaływa

nie na uczucia odbiorcy oraz intelek

tualne opracowanie obejrzanych

treści);

— kumulatywnym, czyli drąże

nie (kumulowanie wpływów po

przednio obejrzanych programów);

— podświadomym (widz po

czątkowo odrzuca postawy prezen

towane na ekranie; może też pozos

tać w odbiory napięcie wewnętrz

ne);

— „zewnętrznym" (naśladow

nictwo akceptowanych wzorów)

szczególnie sprzyja sytuacja, gdy

przekazywana na ekranie agresja:

— przynosi satysfakcję, nagrodę

lub nie jest ukarana;

— jest demonstrowana przez at*

rakcyjną osobę;

— jest dokonywana jednocześ

nie przez wiele osób;

— jest usprawiedliwiana wy

ższymi racjami moralnymi lub społe

cznymi;

— jest przedstawiana jako apro

bowana społecznie;

— jest przedstawiana w sposób

realistyczny;

— nie widać negatywnych skut

ków agresji (np. bólu);

— agresor wykazuje symptomy

emocjonalnego napięcia, które znika

po zachowaniu agresywnym;

— widać wiele bodźców skoja

rzonych z agresją (np. broń, nóż)" 4) .

Odbiór treści agresywnych po

kazywanych w telewizji jest zindy

widualizowany oraz zależy od wieku

i cech psychofizjologicznych dziec

ka, a także od dokonanej przez nie

oceny realistyczności scen przemo

cy. W ciągu jednego dnia prezen

towane są treści o niejednakowej

randze: ważne i błahe, płytkie i głę

bokie, zabawne i tragiczne. Wyma

gają selekcji, klasyfikacji i wartoś

ciowania. Operacje te są bardzo tru

dne i dzieci nie zawsze potrafią je

wykonać. Informacje, jakie do nich

docierają, mają charakter równorzę

dny, przyjmowane są z zaciekawie

niem, ale w sposób mało krytyczny.

Dzieci w wieku przedszkolnym,

o słabym systemie nerwowym, nie

„Przyjmowaniu przez dzieci

wzorów agresywnego zachowania

) E. Jaszczyszyn, A. Kozłowski, B. Piet

) L. Kirwil: Wpływ telewizji na dzieci

rewicz: Wpływ telewizji na rozwój dziecka.

„Wychowanie w Przedszkolu" 1993 nr 6, s.

331.

i młodzież, „Problemy Opiekuńczo-Wychowa

wcze" 1995 nr 6, s. 20.

347

powinny à oglądać programów,

w których pojawiają się tzw. mocne

sceny, ponieważ nie rozróżniają

świata realnego od świata fantazji.

Dziecko przestaje się uczuciowo an-

gazować, nie reaguje emocjonalnie

na pokazywane sceny. Zdarza się, że

dzieci oglądają programy zastrzeżo

ne dla młodzieży lub dorosłych. Wie

le treści jest dla nich niezrozumia

łych, są niewłaściwie odbierane.

Programy zawierające sceny grozy,

agresji, powodują u dzieci wrażli

wych uczucie lęku, a nawet zaburze

nia snu, bóle głowy i zwiększoną

pobudliwość nerwową. Mogą rów

nież pobudzać dzieci z poważnymi

odchyleniami od normy (znerwico

wane, o zaburzeniach psychicznych,

charakterologicznych) do czynów

naśladowczych. Programy telewi

zyjne mogą pobudzać agresywne

zachowanie objawiające się w for

mie wyładowania złości na przed

miotach martwych, płaczu, gniewie.

Reakcje takie są najczęściej wyra

zem poczucia bezradności i bezsil

ności dziecka wobec zła.

Dzieci podczas oglądania telewi

zji przejmują zwyczaje, obyczaje

i wzory zachowania się. Jeżeli wy

biorą niewłaściwy autorytet, to jego

wpływ może być szkodliwy. Ideał,

który powstał pod wpływem telewi

zji, staje się często wzorem osobo

wym, wzorem do naśladowania.

Obok wzoru pozytywnego pojawia

się wzór negatywny. Jednak i złego

bohatera można wykorzystać w od

działywaniach wychowawczych, ja

ko przykład antywzoru

niepokój, zagrożenie, uwikłanego

w codzienne konflikty. Analiza, oce

na i interpretacja jego zachowania

daje okazję do zastanowienia się nad

własnym życiem, może stać się dro

gą do kształtowania własnego po

glądu na życie. Dlatego dzieci należy

uczyć dostrzegania i analizowania

sytuacji, ponieważ one same decy

dują o wychowawczej sile oddziały

wania postaci. Bohater pozytywny,

pokazany w sytuacji banalnej, traci

na sile oddziaływania, nie może stać

się wzorem osobowym. I odwrotnie

— nawet zdecydowanie negatywny

bohater, którego czyny powinny być

jednoznacznie potępione, może bu

dzić sympatię widza. Telewizja może

więc zachęcać do podejmowania

działań aspołecznych, stymulować

agresywne fantazje, podsuwać spo

soby dokonania przestępstwa, a tak

że zaburzyć spostrzeganie rzeczywi

stej roli przemocy w społeczeństwie.

Programy telewizyjne przyczyniają

się do kształtowania się poczucia

zagrożenia ze strony zewnętrznego

świata.

. Antywzór

Z obserwacji wynika, że najczęś

ciej „nałogowymi" telewidzami są

dzieci pozbawione miłości rodzin

nej, osamotnione, przeżywające sy

tuacje konfliktowe. Przedkładają

one oglądanie telewizji nad inne

rekreacyjne zajęcia — zabawę z ró

wieśnikami, hobby, spacer, sport.

Kumulujący się efekt wielu pro

gramów telewizyjnych może być

groźny. Stale powtarzające się zaba

wy naśladujące aspołeczne, agresy

wne zachowanie, naśladowanie

sposobu mówienia, poruszania się

czy innych manier, negatywnych

wzorów osobowych potęgują kon

flikty z otoczeniem, trudności w na

wiązywaniu przyjaźni.

ukazuje człowieka odczuwającego

) J. Gajda: Dziecko przed telewizorem.

Warszawa 1977, IW CRZZ, s. 30.

348

Telewizja ma dwa oblicza. Jest

„oknem na świat", „zwierciadłem

rzeczywistości". Pozwala na cało

ściową obserwację rzeczywistości.

Z drugiej strony, telewizja niczym

„szkło powiększające" umożliwia

wybiórczy i zdeformowany ogląd

świata, kierowany niewidzialną

i anonimową ręką. Od nas zależy, jak

odbieramy telewizję. Dzieci musimy

do tego przygotować.

w pokoju, w którym bawi się lub

odrabia lekcje, 35% w pokoju,

w którym śpi, a 30% w miejscu

spożywania posiłków;

— ponad 62% dzieci ma w do

mu magnetowid.

Kilka procent dzieci w dniu zwy

kłym, a ponad 20% w soboty i nie

dziele ogląda telewizję dłużej niż

6 godzin dziennie 7 **

Co daje telewizja dzieciom? 8 )

Złośliwość 71 %

wypadki 71 %

pomoc 66%

podstęp 58%

życzliwość 58%

miłość 58%

podziw 56%

wrogość 54%

strach 54%

Treści o charakterze agresywnym

stanowią około 10% zawartości

programów. W styczniu 1995 r.

przebadano 68 programów dziecię

cych (w tym programy edukacyjne):

— 39 (57%) zawierało sceny

nasycone emocjami przemocy, złoś

liwości itp., w tym 16 (23%) pro

gramów było nimi wypełnionych;

— w 35% programów pojawiła

się złośliwość i szyderstwo, w 28%

podstęp i kłamstwo, w 28% prze

moc i znęcanie się;

— w ciągu jednej analizowanej

w styczniu 1995 r. godziny (19.00

do 20.00) scen destrukcji było 34,

14 znajdowało się w „Wieczoryn

kach", a 20 w „Wiadomościach".

Wpływ telewizyjnych obrazów

przemocy na agresywność

dzieci

W wielu krajach świata prowa

dzone są badania związane z wpły

wem telewizji na kształtowanie się

różnych sfer osobowości dzieci od

trzeciego roku życia. Potwierdzają

one słuszność uczenia się z ekranu,

przyspieszanie rozwoju prospołecz

nych uczuć i postaw dziecka.

We współczesnym domu liczą się

jednak nie tylko słowa rodziców,

wychowawców, lecz także komen

tarz telewizyjny. Nie jest przypad

kiem, że w latach 1990—1994 pię

ciokrotnie wzrosła liczba zabójstw

dokonywanych przez nieletnich. To

oni są najbardziej podatni na agresję

płynącą ze szklanego ekranu. Wia

domo też, że dzieci i młodzież stano

wią kategorię odbiorców spędzają

cych najwięcej wolnego czasu przed

telewizorem 6 *. Warunki do tego

mają wspaniałe. Z badań OBOP

(1994 r.) wynika, że:

— 100% dzieci może w swoim

mieszkaniu oglądać program 1,

a 97% także program 2;

— 44% dzieci ma telewizor

) M. Braun-Gałkowska: Wpływ telewi

zyjnych obrazów przemocy na psychikę dzieci.

,, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze" 1995

nr 6, s. 15.

) S. Sikora: Telewizja. „ Wychowawca"

> W. Staszewski: Makabryczne kresków

1995 nr 5, s. 32.

ki. „Gazeta Wyborcza" 1995 nr 287. s. 5.

349

Dążąc do zwiększenia oglądal

ności, telewizja stara się pokazywać

wydarzenia wstrząsające, niezwykłe,

agresywne 9 *.

Amerykański psycholog John

Condry uważa, że „treść programów

telewizyjnych zawiera skrajną prze

moc nieporównywalną z życiem co

dziennym, które telewizja rzekomo

obrazuje"

*. Najwięcej gwałtow

dzieci nie tylko naśladują agresywne

zachowanie ulubionego bohatera,

ale wymyślają nowe formy reago

wania na pewne sytuacje. Są prze

konane o „normalności" swego za

chowania, obojętnieją na przemoc,

ból. Coraz częściej największą od

powiedzialnością za agresję, brutal

ność dzieci, badacze obarczają tele

wizję. Dopiero na dalszych miejs

cach stawiają sytuację rodzinną,

kryzys pedagogiki, problemy społe

czne i gospodarcze. Jeżeli twórcy

programów telewizyjnych nie zmie

nią sytuacji, to XXI wiek będzie wie

kiem gwałtu, przemocy ze strony

„silnych" oraz lęków, bezradności

„słabszych".

nych scen—jego zdaniem—zawie

rają filmy animowane.

Dzieci przedszkolne oglądają

programy przeznaczone dla nich, ale

i te przeznaczone dla innych.

W 1983 r. przeprowadzono ba

dania 11 * w 160 rodzinach. Wykazały,

że „wszystkie dzieci 5- i 6-letnie

oglądają programy dla dzieci, a po

nad 45,7% dzieci ogląda również

programy dla starszych odbiorców

nadawane do godziny 19.30, nato

miast po 19.30 nie ogląda żadnych

programów tylko 22,9% dzieci".

E. Stucki przeprowadził równo

cześnie badania nad wpływem ro

dziców na wybór oglądanych przez

dziecko programów oraz stosunku

rodziny do telewizji.

E. Stucki problem „Dziecko

przedszkolne a telewizja" badał 13

lat temu. Od tego czasu telewizja się

unowocześniła i powstało wiele no

wych stacji i programów telewizyj

nych.

Z licznych eksperymentów opi

sanych w czasopismach wynika, że

Postulaty:

1. Twórcy programów telewizyjnych

powinni starać się o zwiększenie

własnej wrażliwości oraz samooce

ny tworzonych audycji.

2. Autorzy programów dla dzieci

powinni poszerzać wiedzę (swoją

i odbiorców) o oddziaływaniu tele

wizji na psychikę człowieka (ze

szczególnym uwzględnieniem dzieci

do lat siedmiu).

3. Koniecznością staje się nauczanie

odbioru świata za pomocą telewizji,

gdyż obok rodziny, przedszkola,

szkoły — telewizja przygotowuje

dzieci do życia w społeczeństwie.

4. Koniecznością jest udostępnianie

społeczeństwu opracowanych wy

ników badań prowadzonych przez

specjalistów na temat wpływu tele

wizji, szczególnie na dzieci.

5. Wskazane byłoby przeprowadze

nie długofalowych badań nad wpły

wem oglądanych (już w okresie

dzieciństwa) scen przemocy na za

chowanie człowieka w przyszłości.

) M. Braun-Gałkowska: Telewizyjne

dzieci. „Edukacja i Dialog" 1995 nr 69, s. 14.

} J. Condry: Złodziejka czasu, niewierna

służebnica, w: J. Condry, K. Popper, M Król

Telewizja — zagrożenie dla demokracji. War

szawa 1996, Wydawnictwo Sic!, s. 32.

) E. Stucki. Dziecko przedszkolne a tele

wizja. „Wychowanie w Przedszkolu" 1985 nr

6,s. 313—314.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: