Pedagogika zabawy czyli radość współdziałania.pdf

Bag ad menia

GRAŻYNA

WALCZEWSKA-KLIMCZAK

£ PEDAGOGIKA ZABAWY,

CZYLI RADOŚĆ WSPÓŁDZIAŁANIA

Odpowiedź na pytanie o specyfikę nurtu działań określanych jako „peda

gogika zabawy" musi mieć złożony charakter. Przede wszystkim należy

zwrócić uwagę na dwa człony nazwy, czyli na pedagogikę i na zabawę.

Zabawa kojarzy się automatycznie z dzieciństwem. Jest to bowiem naj

bardziej typowa forma aktywności dzieci młodszych. Ciekawym tego doku

mentem jest znany obraz Pietera Breugla Starszego z 1560 roku pod nazwą

„Zabawy dziecięce". Są na nim zilustrowane 84 zabawy współczesnych

Breuglowi dzieci. Niektóre z zabaw przetrwały w niezmienionej postaci do

dnia dzisiejszego, jak gra w trafianie do celu, toczenie obręczy, ciuciubabka. 1 )

W świetle dzisiejszej psychologicznej i socjologicznej refleksji zabawa

jawi się jako ważny i doceniany aspekt działalności człowieka, a nie tylko

dziecka. 2 ) W znanej rozprawie J. Huizingi Homo ludens traktowana jest jako

zjawisko kulturowe. Autor nie określa jednak miejsca zabawy wśród wielu

zjawisk kultury, proponuje rozpatrywać zabawę jako źródło kultury. W tym

rozumieniu kultura brałaby swój początek z nastroju zabawy i towarzyszącej

jej radości. Definicja zabawy J. Huizingi nie traci współcześnie nic ze swej

aktualności. Jest punktem wyjścia wszystkich prac podejmujących wątek

roli zabawy w życiu człowieka i jej funkcji w kulturze. Dlatego przytoczę ją tu

w całości: „zabawa jest dobrowolną czynnością lub zajęciem, dokonywa

nym w pewnych ustalonych granicach czasu i przestrzeni, według dobrowo

lnie przyjętych, lecz bezwarunkowo obowiązujących reguł, jest celem sama

w sobie, towarzyszy jej zaś uczucie napięcia i radości i świadomość „od

mienności" od „zwyczajnego życia". 3 )

) Zabawy dziecięce wg Pietera Breugla Starszego, opr. J. Kass, - KAW, Corvina,

1981.

) J. Huizinga: Homo Ludens. Zabawa jako źródło kultury. „Czytelnik". Warsza

wa 1985.

B. Sułkowski: Zabawa. Studium socjologiczne. Warszawa 1984, PWN.

W. Okoń: Zabawa a rzeczywistość. Warszawa 1985, „Żak".

J. Cieślikowski: Wielka zabawa, Ossolineum, Wrocław 1985.

3 ) J. Huizinga: op. cit. s. 48.

579

ogólne

W. Okoń w przeglądowej pracy

Zabawa i rzeczywistość podkreśla

skrajny charakter stanowiska J. Hui

zingi, polegający na tak szerokim ro

zumieniu zabawy, że pierwiastków

ludyzmu upatruje on w wielu odleg

łych od siebie dziedzinach, tradycyj

nie rozpatrywanych poza sferą zaba

wy (m. in. religia, nauka). 4 )

Z punktu widzenia pedagogiki

zabawy w koncepcji J. Huizingi

ważna jest teza o przenikaniu się

zabawy z dziedziną życia społeczne

go, bowiem zabawa nie tylko upięk

sza życie, ale tworzy nowe związki

duchowe i społeczne, będące rów

nie ważne dla jednostki, jak i dla grupy. 5 )

Analizom socjologicznym poświęconym zabawie współczesna humanis

tyka zawdzięcza pogląd o związkach zabawy z pracą, kształceniem, czyli

działalnością nie mieszczącą się w obszarze czasu wolnego człowieka

i ograniczoną do okresu dzieciństwa.

)

Czy w tej perspektywie pedagogika zabawy wyzwoliła wyłącznie chwi

lowe ożywienie wokół zjawiska zabawy, czy też proponuje ona nowe podej

ście w myśleniu o roli zabawy w wychowaniu?

Pedagogika zabawy nie jest samodzielną dyscypliną nauki, ani teorią.

Obecnie panuje zgodne przekonanie, iż jest to metodyka prowadzenia grupy,

oparta na przeżyciu, które angażuje tak uczestników, jak i prowadzącego

grupę 7 ). Celem pedagogiki zabawy jest wzbogacenie form pracy grupowej,

umożliwienie rozwijania aktywności i zaangażowania się jej członków we

wspólne działanie, poprzez różnorodne impulsy o charakterze ludycznym.

Tak rozumiana pedagogika zabawy już od połowy lat siedemdziesiątych jest

w Austrii popularną formą uczenia się i dokształcania nauczycieli i wszyst

kich, którzy pracują ze zróżnicowanymi wiekowo grupami (dzieci, młodzież,

dorośli, seniorzy). Zwolenników pedagogiki zabawy można znaleźć również

w Niemczech, skupionych wokół ośrodka w Remscheid (Akademia Rem

scheid). W Polsce z powodzeniem jej ideę od pięciu lat propaguje dr Zofia

Zaorska (UMCS, Lublin).

0 ile sama pedagogika zabawy nie jest teorią, to nawiązuje do ważnych

) W. Okoń, op. cit. s. 12.

) J. Huizinga, op. cit. s. 22.

) patrz B. Sułkowski; op. cit. s. 246-273.

) Z. Zaorska: Pedagogika zabawy - metodyka pracy z grupą w:,, Kropla" 1993

nr1.

Z. Zaorska: Tło teoretyczne pedagogiki zabawy w: „Grupa i Zabawa", 1995 nr 1.

R. Reichel: Spielpädogogik. Linz 1987.

580

Pieter Bruegel - Zabawy dziecięce 1560

nurtów współczesnej humanistyki.

Jednym z nich jest psychologia hu

manistyczna, z jej humanistyczną

orientacją na wartości (nastawienie

na ,,być" w konfrontacji z postawą

„mieć") i koncentracją na człowieku

jako na niepodzielnej całości. Jed

nostka, zgodnie z tą orientacją, może

kierować swoim rozwojem w sprzy

jających warunkach zaspokojenia

potrzeb takich, jak: poczucie bezpie

czeństwa, potrzeba szacunku i uzna

nia, akceptacji indywidualności. Pe-

Zabaw y z

dagogika zabawy uczy, jak w prakty

cznych, codziennych działaniach pedagogicznych realizować dyrektywy

wypływające z ducha psychologii humanistycznej.

Drugim ważnym ogniwem teoretycznym, łączącym pedagogikę zabawy

z alternatywnymi nurtami pedagogicznymi, jest pedagogika Gestalt (wy

odrębniona jako osobny nurt refleksji w połowie lat siedemdziesiątych,

związana m.in. z nazwiskami H. Petzolda, G. I. Browna).

c h

)

Pedagogika Gestalt, z kolei odwołująca się do teorii Gestalt, wyrosła

z krytycznej oceny systemu oświatowego, który według pedagogów Ges

talt nie przygotowuje współczesnych nauczycieli do wypracowania w sobie

postawy wychowawcy zdolnego do wspierania harmonijnego rozwoju

dziecka, nastawionego na stworzenie pozytywnych relacji w spotkaniu

ucznia ze szkołą. Nauczyciela akceptującego siebie i otwartego na spotkanie

z wychowankiem. Dlatego pedagogika Gestalt nastawiona jest przede

wszystkim na pomoc nauczycielowi. Zabawa w tym kontekście jest jedną

z metod, dzięki którym człowiek może lepiej poznać swoje możliwości,

zrozumieć motywy własnych działań i doświadczyć radości w kontakcie

z drugim człowiekiem.

Stawiając sobie za cel polepszenie komunikacji między wychowawcą

a wychowankiem w procesie uczenia się i nauczania, pedagogika zabawy

świadomie wybiera z repertuaru zabaw tylko te, których reguły pozwalają na:

• Dobrowolność uczestnictwa

- Pedagodzy zabawy często odwołują się do pojęcia animacji, czyli

ożywienia. Ten styl prowadzenia grupy polega na sugestywnym zaproszeniu

do wspólnego działania, bez stwarzania sytuacji przymusu. W praktyce

oznacza to działanie podkreślające wartość płynącą z nawiązania kontaktów

z innymi uczestnikami zajęć, stworzenie szansy przeżycia czegoś nowego

w grupie, w konfrontacji z sytuacją „oddalenia" od grupy (odosobnienia).

) Nieobecne dyskursy cz. I (red.) Z. Kwieciński, UMK, Toruń 1991.

581

• Unikanie rywalizacji i uznanie

pozytywnych przeżyć jako war

tości

- Animatorzy zabawy wyzwalają

zachowania sprzyjające włączeniu

się wszystkich w działanie bez oba

wy ośmieszenia się i narażenia na

porażkę. Rywalizacja jest elimino

wana na rzecz współpracy, a pozyty

wnie jest wzmacniana aktywność

całej grupy, nie tylko jednostki.

- Jeśli założymy, że w uczeniu się

• Pobudzenie wszystkich pozio

mów komunikowania

i nauczaniu ważne są uczucia, przeżycia, to zadaniem dla pedagoga jest od

woływanie się do przeżyć, a nie tylko do informacji. Proces komunikowania

często bywa porównywany do góry lodowej. Dwie z trzech jej części ukryte

są zwykle pod wodą - to sfera naszych emocji i przeżyć. Trzecia część góry

lodowej, widoczna ponad wodą, odpowiada rzeczowym kontaktom w komu

nikacji międzyludzkiej. Im człowiek starszy, tym płaszczyzna rzeczowa w kon

taktach z innymi zyskuje na wadze - czyli ograniczamy się do wymiany in

formacji. 0 uczuciach dorośli mówią raczej rzadko, zaś blokada emocji obniża

aktywność człowieka, ogranicza jego autentyczność. Niezbywalnym warun

kiem w pracy z grupą jest dla pedagoga zabawy poszerzenie wzajemnych

kontaktów o indywidualne przeżycia, które mają znaleźć ujście w zabawie.

• Wykorzystanie różnych środków wyrazu

- Tym, co odróżnia pedagogikę zabawy od tradycyjnych metod pracy

grupowej jest włączenie do procesu komunikacji wszystkich dostępnych

ludziom środków wyrazu, czyli rozmowy, ekspresji ciała (taniec, ruch),

malowania, zabawy z podziałem na role, śpiewu, wykorzystanie masek,

charakteryzowanie się itp.

Konsekwentne przestrzeganie wyżej zaprezentowanych zasad pozwala

na charakterystykę pozytywnych stron metod pedagogiki zabawy, które

przede wszystkim:

- skierowane są na uczestników, a nie na zwycięstwo jednostki,

- dodają uczestnikom zajęć zapału, a nie zniechęcają,

- są twórcze, a nie odtwórcze,

- są bardziej różnorodne, niż monotematyczne,

- są nastawione na współdziałanie, a nie na konkurencyjność,

- dopuszczają zmiany i odrzucają sztywne reguły,

- nastawione są na dawanie radości z wyników grupy, a nie z przegranej

innych uczestników. 8 )

•) R. Reichel: op. cit. s. 7.

Tyle o zasadach. Pedagogika zabawy w pracy z grupą posługuje się

następującymi rodzajami zabaw:

- zabawy ułatwiające integrację uczestników, ułatwiające poznanie

nowego otoczenia i zmniejszenie dystansu między ludźmi,

- zabawy rozluźniające, ruchowe, niwelujące napięcie psychiczne

i ewentualne sytuacje lękowe związane ze spotkaniem w nowej grupie,

tańce integrujące,

- zabawy fabularyzowane, przebiegające według scenariusza,

- zabawy dramowe,

- metody ułatwiające przekaz informacji zwrotnej, umożliwiające wy

mianę myśli i wizualizację problemów,

- gry dydaktyczne, gry dyskusyjne,

- metody animacji dużych grup, które uczą jak zorganizować dużą

imprezę, festyn, święto, podczas którego nie ma podziału na grupę osób

zabawianych i bawiących.

W Polsce zainteresowanie metodami pedagogiki zabawy przerodziło się

w autentyczny ruch społeczny na rzecz propagowania jej metod w pracy

ludzi różnych placówek (od szkół, przedszkoli, świetlic, po uczelnie, domy

dziecka, domy opieki). Dzięki ożywieniu szeroko rozumianego środowiska

pedagogicznego i imponującej pracy dr Zofii Zaorskiej, w 1995 roku powo

łano do życia Polskie Stowarzyszenie Pedagogów Zabawy „Klanza" z sie

dzibą w Lublinie oraz oddziałami i kołami w Warszawie, Gdańsku, Krakowie,

Wrocławiu, Krośnie. Działalność Stowarzyszenia biegnie trzema torami:

• prowadzenie warsztatów z dziedziny pedagogiki zabawy, które są

szansą dla wszystkich osób kierujących zespołami, grupami na zdobycie

nowych umiejętności ożywienia kontaktów między ludźmi; warsztaty pro

wadzone są metodami aktywizującymi i dają możliwość odkrycia w sobie

potencjalnych zdolności, chęć zerwania z rutyną codziennej pracy, ułatwiają

kierującemu świadome bycie z grupą; 10 )

i organizowanie i prowadzenie działań z wykorzystaniem metod peda

gogiki zabawy w placówkach oświatowych dla różnych grup: uczestnicy

spotkań nie pozostają w roli osób „zabawianych", ale aktywnie zostają

włączeni w nurt wspólnej zabawy;

• różne formy samokształcenia dla aktywnych pedagogów zabawy

(wyjazdy na konferencje naukowe, seminaria, targi metodyczne w kraju i za

granicą).

0 propozycjach warsztatowych Polskiego Stowarzyszenia Pedagogów Zaba

wy „Klanza" w roku szkolnym 1995/1996 można dowiedzieć się w siedzibie Sto

warzyszenia, pod adresem 20-113 Lublin, ul. Jezuicka 4/9, tel. 290-18, bądź w sie

dzibie Oddziału w Warszawie, ul. Zaciszna 3, tel. 42-18-14.

583

)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: