4
WYŻSZA SZKOŁA OFICERSKA WOJSK LĄDOWYCH
PRACA DYPLOMOWA
TEMAT: ASPEKTY KOMUNIKACJI INTERPERSONALNEJ W WOJSKU
PCHOR. Jarosław DRĄG
PROMOTOR
dr inż. Jerzy BESTRY
______________________________________________________
WROCŁAW 2003
WSTĘP
Żadna z ludzkich zdolności nie jest bardziej podstawowa dla rozwoju cywilizacji, jak zdolność do zbierania, przekazywania i zastosowania wiedzy. Cywilizacja istnieje tylko dzięki procesowi komunikowania.
Frederik Williams
Człowiek[1], co stwierdził, już Arystoteles to istota społeczna, która z natury potrzebuje innych ludzi. Jako istoty pozostajemy w kontakcie z innymi osobami. Kontakty z ludźmi wymagają przede wszystkim zdolności wyrażania swych myśli oraz przekazywania ich innym. Podstawą tej kulturowej wspólnoty jest język.
W dobie XXI wieku każdy dowódca musi sprostać bardzo wysokim wymaganiom, nie zawsze jednak spełnienie tych wymagań gwarantuje sukces. To właśnie dowódcy są szkoleni po to by dowodzić ludźmi, których należy dobrze wyszkolić i przygotować do różnego rodzaju działań. Nie można oczywiście tego dokonać bez skutecznego procesu komunikowania. To dzięki komunikowaniu, skutecznie doskonalimy relacje z żołnierzami (podwładnymi), powoli zdobywamy ich zaufanie.
Przy występowaniu bardzo dużej ilości literatury przedmiotu, w której wszechstronnie opisane są zjawiska warunkujące komunikowanie międzyludzkie, przedstawiona praca dyplomowa jest wyłącznie próbą ukazania wybranych problemów dotyczących komunikacji interpersonalnej, najczęściej (moim zdaniem) występujących uwarunkowań, z którymi dowódca spotyka się, bądź będzie się spotykał w pracy z podwładnymi.
W poszczególnych rozdziałach pragnę przybliżyć zrozumienie istoty problemu komunikacji interpersonalnej w wojsku oraz organizacji. Ukazanie jak skomplikowana i ważna jest umiejętność dowódcy w realizacji procesu komunikowania się z żołnierzami (innymi osobami). Dzięki komunikacji możemy poznawać innych ludzi, zdobywać pewne doświadczenie, to najlepszy sposób aby korzystać także z obcych umiejętności i wiedzy.
W dzisiejszych czasach, w dobie dokonywania się intensywnych przemian, które dokonują się także w wojsku, współczesny dowódca musi rozumieć, że drogą do sukcesu i osiągania założonych przez niego celów jest także umiejętne i łatwe komunikowanie się z innymi żołnierzami.
Termin komunikacja nie jest w pełni jednoznaczny. Może oznaczać i być związany np.: z transportem lub przemieszczaniem się ludzi. Natomiast komunikacja międzyludzka, ogólnie można powiedzieć, to życie człowieka w społeczeństwie, to komunikowanie się z otoczeniem.
„Komunikowanie” w etymologicznym znaczeniu słowa, wywodzi się z łacińskiego communicare (być w relacji z, lub być w związku z, uczestniczyć w, zrzeszać się z). Łaciński rodowód słowa komunikacja wskazuje, że pełnia porozumiewania w procesie komunikowania się zależy od swoistego współistnienia nadawcy z odbiorcą, a także łączenia się oraz tworzenia wspólnoty ludzi przy użyciu języka, gestów, znaków, itp. Jako współcześnie używany termin, komunikowanie jest kalką językową z języka angielskiego (communication). Pomimo, że obecnie termin ten jest powszechnie znany i używany w różnych językach, jednak nie zawsze jest on jednoznaczny i właściwie rozumiany.[2]
W światowej i krajowej literaturze przedmiotu, definicje dotyczące komunikowania się (komunikacji interpersonalnej) są różne i wieloznacznie określane.
Dla ilustracji ich wielości i dla porównania, T. Goban-Klas wyróżnia najbardziej typowe określenia:[3]
Komunikowanie jako transmisja: to przekazywanie informacji w bardzo szerokim znaczeniu tego terminu (Ayer, 1955, 13); przekazywanie informacji, idei, emocji, umiejętności etc. To właśnie akt lub proces transmisji jest zazwyczaj nazywany komunikowaniem (Berelson i Steiner; 1964, 254).Komunikowanie jako rozumienie: to proces, dzięki któremu rozumiemy innych i z kolei staramy się być rozumianymi (Andersen, 1959, 5); proces przez który dwie osoby dochodzą do tych samych myśli lub uczuć (Adler, 1963, 449).
Komunikowanie jako oddziaływanie: Słowa tego używamy do określenia wszystkich sposobów, którymi ludzie oddziaływają na siebie (Anastasij, 1972, 5); użycie znaków i symboli, dzięki którym sprawuje się władzę (Schaecter, 1951, 191).
Komunikowanie jako łączenie (tworzenie wspólnoty): to proces, który łączy nieciągłe części naszego żyjącego otoczenia (Ruech, 1997, 462); tworzenie społecznej całości z jednostek przy użyciu języka lub znaków (Cherry, 1961, 67).
Komunikowanie jako interakcja: to społeczna interakcja za pomocą symboli (Gerbner, 1967, 103).
Komunikowanie jako wymiana: wymiana znaczeń między ludźmi jest możliwa w stopniu, w jakim jednostki mają wspólne postrzeżenia, pragnienia i postawy (Krech, Crutchfield, Ballachey, 1962, 275).
Komunikowanie jako składnik procesu społecznego: to akt komunikatywny jako środek, przez który są wyrażane normy grupowe, sprawowana kontrola społeczna, przydzielane role, osiągnięta koordynacja wysiłków, są ujawniane oczekiwania i przenoszony proces społeczny (De Fleur, 1966, 90).
Według L. Kanarskiego komunikowanie się jest wzajemnym oddziaływaniem na siebie ludzi, którzy informują się, przekazując fakty, własne poglądy i uczucia.[4]
Komunikacja to umiejętność przekazywania informacji, myśli i idei w taki sposób, aby były one właściwie rozumiane przez słuchacza lub słuchaczy.[5]
W. Głodowski[6] (za innymi autorami) przedstawia, iż: interpersonalne komunikowanie jest wszechobecnym ciągłym, przewidywalnym, wielopoziomowym, dynamicznym procesem wymiany znaczeń w celu bardziej efektywnego kierowania naszym życiem (Myers i Myers, 1992, 15); natomiast a Hulett (cit: Fesnak, 1983, 21) lapidarnie określa komunikowanie jako rodzaj zachowania interpersonalnego. Adler i inni (1998, 14) podkreślają, że komunikowanie jest wymianą przekazów: komunikowanie może być określanie jako rozwijający się, transakcyjny proces, w którym jednostki wymieniają przekazy, których znaczenie pozostaje pod wpływem historii danego związku i doświadczeń jego uczestników. Nęcki i Awdiejew (Nęcki, 1996, 106) zakładają, że głównym motywem i celem komunikowania interpersonalnego jest koordynacja działań uczestników interakcji: komunikowanie interpersonalne to podejmowana w określonym kontekście wymiana werbalnych, wokalnych i niewerbalnych sygnałów (symboli) w celu osiągnięcia lepszego poziomu współdziałania.
Reasumując, można przyjąć, że: komunikowanie interpersonalne jest procesem przekazywania i odbierania informacji pomiędzy dwiema osobami lub pomiędzy małą grupą osób wywołującym określone skutki i rodzaje sprzężeń zwrotnych.
Jak z powyższego przeglądu wynika, różni autorzy odmiennie charakteryzują cechy komunikowania, choć na ogół zgodnie z perspektywą reprezentowanej dyscypliny naukowej.
Aby przybliżyć rozumienie poszczególnych elementów składowych definicji komunikowania interpersonalnego, w tym celu na przestrzeni czasu opracowano graficzne modele, przedstawiające proces komunikowania.
Większość modeli komunikowania zawiera kilka powtarzających się elementów: nadawca koduje myśli i uczucia w formie kilku rodzajów przekazów, które są transmitowane do odbiorcy poprzez kanały – foniczny, wizualny, dotykowy, zapachowy, smakowy. Następnie odbiorca dekoduje te przekazy.[7]
Nadawca[8]: w komunikacji interpersonalnej muszą być zaangażowane co najmniej dwie osoby. Każda z nich tworzy (koduje) i wysyła informacje (pełni funkcję nadawcy) ale jednocześnie przyjmuje i dekoduje informacje (pełni funkcję odbiorcy). Skuteczność oddziaływania nadawcy w dużym stopniu zależy od jego wizerunku w świadomości odbiorców prezentowanych cech i postaw (wiarygodności, kompetencji, atrakcyjności, intencji itp.).
Kanał komunikowania: swoisty pomost (droga) łączący źródło informacji (nadawcę) z odbiorcą. Może być fizyczny (głos), techniczny (telefon) lub społeczny (mass-media).
Kodowanie: czynność tworzenia informacji (mówienie, pisanie, gesty itp.) przez nadawcę.
Dekodownie: proces odbierania i rozumienia informacji przez odbiorcę.
Każda forma zakłócająca lub zniekształcająca przekaz, utrudniająca proces odbierania lub przekazywania informacji, określana jest jako szum informacyjny.
1.2. FORMY KOMUNIKACJI INTERPERSONALNEJ
Istnieje wiele różnych sposobów komunikowania się: pisanie, mówienie, czytanie, słuchanie, gestykulacja, mimika twarzy, dotyk i kontakt fizyczny, spojrzenia wzajemne i spoglądanie jednostronne, dystans fizyczny między rozmówcami, pozycja ciała, wygląd fizyczny i ubranie, dźwięki paralingwistyczne (śmiech, płacz, ziewanie, mruczenie, mlaskanie wargami, posapywanie, gwizdanie, westchnienia), jakość wypowiedzi (sposób wokalizacji) i elementy środowiska (wielkość pomieszczenia, rodzaj mebli, charakter wnętrza, oświetlenie, kolorystyka, dźwięki, zapachy itp.).
Cztery pierwsze, tj. mówienie, pisanie, czytanie i słuchanie, zaliczamy do werbalnych sposobów komunikowania się (komunikacja werbalna), zaś pozostałe do sposobów niewerbalnych (komunikacja niewerbalna).
Uważa się, że werbalne sposoby komunikowania się służą przekazywaniu informacji, natomiast niewerbalne określają stosunek przekazującego do przekazywanej informacji, ustalają stosunki między ludźmi i przekazują informacje o ocenach rozmówców. Innymi słowy, słowo (język) jest nośnikiem informacji, zaś sposób wokalizacji (intonacja), gest, mimika twarzy i inne sygnalizują o stosunku emocjonalnym mówiącego (nadawcy) do przekazywanych treści (komunikatów), jak również do słuchaczy (odbiorców).[9]
Istnieją dwie formy werbalnego komunikowania się: ustna (oralna) i pisana. Nie zawsze jednak komunikowanie pisemne jest dominujące. Oczywiście w pracy żołnierza zawodowego bardzo często spotkamy się z tą formą komunikacji. Będą oni sporządzać raporty, konspekty, listy, wypracowywać ankiety personalne. Jednak w większości sytuacji interpersonalnych o wiele większą rolę odgrywa komunikowanie ustne. Forma pisana ma oczywiście swoje wady, ale także i zalety. Korzyści wynikające z korzystania z formy pisanej dotyczą tego, że mamy możliwość idealnego przemyślenia tego co chcemy ująć w treści tekstu, starannego przygotowania i rozważenia danego przekazu. Dzięki temu będzie to tekst dokładny, na temat, konkretny i zawierający precyzyjne dane, możemy dobrać także odpowiednie słownictwo. Człowiek, do którego kierujemy daną treść tekstu ma możliwość wielokrotnego wracania i odtwarzania tej treści.
Tekst pisany ma też swoje wady. Jedną z najbardziej zauważanych jest brak bezpośredniości, czyli osoby które się komunikują nie mają kontaktu bezpośredniego, nie mają kontroli i wpływu na swoje reakcje. Nie ma możliwości, aby napisany i wysłany tekst można by było skorygować. Odbiorca może przez to źle zinterpretować daną treść przekazu. Wysuwająca się zaleta przekazu ustnego to elastyczność, która w żaden sposób nie pasuje do przekazu pisanego. Otóż jeśli tylko mamy okazję móc komunikować się ustnie róbmy to, daje to nam bardzo wiele wspaniałych możliwości na nawiązanie jak najlepszych, bezpośrednich i natychmiastowych kontaktów.
Najbardziej złożonym, subtelnym i typowo ludzkim środkiem porozumiewania jest mowa. Może być używana na wiele sposobów. Jest wyuczona, przy czym rozbudowywana i podtrzymywana przez sygnały niewerbalne. Wypowiedzi składane w zdania tworzą konwersację. Specyficznym dla wojska rodzajem wypowiedzi są rozkazy, polecenia i instruktaże. Stosowane w celu wywarcia wpływu na zachowania innych mogą być perswazyjne lub autorytarne.
Umiejętne używanie języka ojczystego wymaga zaś głębokiej wiedzy – nie tylko znajomości gramatyki. Grzeczne i przekonujące wypowiedzi są więc dość trudne, zwłaszcza w wojsku. To co określa się jako „takt” , wymaga większej dozy umiejętności społecznych.
Specjaliści zajmujący się badaniem procesów komunikacji społecznej (J. Bestry i inni) obliczyli, że komponent słowny w konwersacjach bezpośrednich wynosi mniej niż 35% a ponad 65% informacji, ludzie przekazują w sposób niewerbalny. Tylko 7% znaczenia danej wiadomości jest zawarte w słowach, 38% w brzmieniu głosu ( biorąc pod uwagę ton, modulacje i inne dźwięki ), a 55% w środkach niewerbalnych.[10]
1.3. ZNACZENIE AKTÓW NIEWERBALNYCH W KOMUNIKACJI
Według Włodzimierza Głodowskiego[11], komunikowanie nie ogranicza się tylko do słów. Wyraźne przekazy są ciszą, ekspresją twarzy, ruchami ciała i tonem głosu. Słowa towarzyszą niewielkiej części znaczeń w komuni...
spodpowieki