KULTURA I SZTUKA SREDNIOWIECZA.pdf

KULTURA I SZTUKA ŚREDNIOWIECZA

Kultura i sztuka średniowiecza

kultura i sztuka średniowiecza

• rozwój dominujących stylów architektonicznych (romańskiego i gotyckiego)

✔ pierwszy okres średniowiecza (V–X w.) to czas:

✗ łączenia tradycji rzymskiej z tradycjami plemion zachodnich

✗ dominacji w sztuce roli Gotów 1 wielbiących wszelkie formy zdobnicze

✗ przenikania kultury bizantyjskiej (wschodnie cesarstwo rzymskie)

✗ adoptowania sztuki Wschodu

✔ okres dojrzały (XI–XIII w.) – przewaga stylu romańskiego

✔ „jesień średniowiecza” (XIII–XV w.) – styl gotycki

• główne trendy w sztukach pięknych

✔ zacierały się granice między literaturą piękną a naukową, fikcją a rzeczywistością, gdyż ważniejsza była problema-

tyka od techniki artystycznego opisu

✔ ikonografia skupiała swą uwagę na sprawach Nieba, Sądu Ostatecznego, dziejów Chrystusa oraz prawdach wiary

✔ celem poezji było hasło znane w starożytności: „docere, delectere, movere” , czyli „uczyć, bawić, wzruszać”

✔ sztuka tego okresu sięgała do symboliki, w której zawarte jest przekonanie, że świat rzeczy widzialnych jest jedy-

nie znakiem ich niewidzialnej natury, jej sygnałem

✔ alegoria pełniła funkcję komunikatu – często bardzo prostego – z różnych dziedzin życia (musiał być zrozumiały

dla jak największej grupy ludzi)

✗ przykłady alegorii

➢ róża – miłość

➢ lilia – niewinność, cnota

➢ pelikan – ofiara Chrystusa

➢ drabina – droga do nieba

➢ liczba 7 – doskonałość

➢ liczba 13 – śmierć

➢ biel – niewinność

➢ zieleń – odrodzenie

➢ czerwień – miłość, władza

➢ kolor niebieski – niebo

➢ żółć – zdrada

✔ skrajności w przeżywaniu życia oraz sztuki

✔ ucieczka przed wszystkimi ostrymi nakazami, zakazami, ograniczeniami, wizją kary za grzechy w zabawę i śmiech

✗ podczas tych zabaw następowała zamiana ról społecznych

✗ pozorna, chwilowa zmiana dotychczasowego porządku społecznego

✔ muzyka ma źródło w liturgii

• Grzegorz I Wielki – papież w latach 590–604 wprowadził chorał 2 i antyfonar z 3 gregoriański

• osiągnięciem było przejście do polifonicznego, czyli zharmonizowanego wspólnego prowadzenia wielu głosów

✔ wpływ nowych form na inne dziedziny sztuki

✗ ołtarze (rzeźba)

✗ plastyka (malowidła ścienne)

✗ dekoracje wnętrz

1 Goci – lud germański; na początku n.e. przybyli ze Skandynawii do środkowej Europy, skąd w III wieku dotarli nad Morze

Czarne; podzielili się następnie na Ostrogotów (G. wschodnich) i Wizygotów (G. zachodnich).

2 chorał gregoriański – jednogłosowe śpiewy Kościoła rzymskokatolickiego przeznaczone do liturgii całego roku kościelnego,

zawarte w księgach „Graduale Romanum” i „Antiphonale Romanum” (obecnie publikowane w oficjalnym zbiorze „Liber usu-

alis”). Chorał gregoriański powstał z elementów muzyki hebrajskiej, bizantyjskiej i greckiej; kodyfikację śpiewów przypisuje

się papieżowi Grzegorzowi I (stąd nazwa, VI w.). Chorał gregoriański opiera się na skalach modalnych; rozróżnia się 2 rodzaje

śpiewów chorału gregoriańskiego: 1) śpiewną recytację, zw. accentus , na jednym lub kilku dźwiękach, np. psalmów, „Ewan-

gelii”; 2) śpiew właściwy, zw. concentus , bardziej sylabiczny lub melizmatyczny, np. w częściach stałych i zmiennych mszy,

w antyfonach, hymnach; chorał gregoriański może być wykonywany solo lub chóralnie, także w sposób responsorialny (chór i

solista na przemian) lub antyfonalny (2 chóry na przemian).

3 antyfonarz – (rel.) księga liturgiczna zawierająca zbiór śpiewów liturgicznych, głównie antyfon; antyfona – (śrdwłac.) w li-

turgii chrześcijańskiej: krótki tekst modlitewny, dawniej śpiewany lub recytowany na przemian przez dwa chóry po wersetach

psalmu, obecnie przeplatający psalmy i hymny lub występujący samodzielnie.

1 z 4

KULTURA I SZTUKA ŚREDNIOWIECZA

✗ złotnictwo (relikwiarze)

✗ broń

✗ muzyka

✗ literatura

✗ przedmioty codziennego użytku

✗ ubiory

styl romański

• nazwa od miasta Roma (Rzym), bo najwcześniej pojawiła się na terenach opanowanych przez Rzym

• wiek XI–XII – pełnia rozkwitu

• forma

✔ prosta, poważna i wytworna

• kościoły

✔ wygląd kościołów romańskich nawiązuje do stylu świątyń starochrześcijańskich

✔ monumentalne rzeźby na portalach kościołów, katedr, klasztorów

✔ zdobienie kościołów również ornamentyką zwierzęcą, roślinną i surowymi w swej prostocie płaskorzeźbami

• budowle

✔ masywność budowli

✗ grube mury – charakter obronny

✗ małe okna słabo przepuszczające światło

✗ mrok w pomieszczeniach

✔ duża prostota, funkcjonalność przestrzenna wnętrz (w zamkach władców)

✔ sklepienia sprawiały wrażenie ciężkich ze względu na ich kształt – połowa walca, tzw. sklepienia kolebkowe

✔ budowle urozmaicone były półokrągłymi przybudówkami oraz wieżami

• malarstwo prezentowało często odrealnione postacie, bez „przestrzeni wewnętrznej”

✔ „płaskość” postaci łączy się z artystyczną ascezą malowanych osób

styl romański w sztuce – przykłady

• architektura

✔ Europa

✗ katedra w Chartres łącznie z witrażami (niektóre fragmenty)

✗ kościół św. Ambrożego w Mediolanie

✔ Polska

✗ kaplica św. Feliksa i Adaukta na Wawelu

✗ krypta św. Leonarda w podziemiach Katedry Wawelskiej

✗ kolegiata w Tumie pod Łęczycą

✗ kościół św. Andrzeja w Krakowie (z zewnątrz)

✗ kościół dominikański św. Jakuba w Sandomierzu

✗ zabudowania klasztorne w Sulejowie i Wąchocku

✗ opactwo benedyktynów w Tyńcu

• malarstwo

✔ Europa

✗ haftowana makata z Bayeaux długości 30 m umieszczona w górnej części nawy kościelnej, przedstawiająca najazd

Wilhelma Zdobywcy na Anglię w 1066 r.

✔ Polska

✗ miniatury w kodeksach (m.in. „Kodeks pułtuski”)

• rzeźba

✔ drzwi katedry gnieźnieńskiej ze scenami z życia św. Wojciecha

✔ ryty przedstawiające księcia Bolesława Kędzierzawego w posadzce wiślickiej

styl gotycki

• początki sięgają końca XII w.

• wprowadził go do nazewnictwa Włoch, Giorgio Vasari

• określenie pochodzi od Gotów, czyli symbolu sztuki barbarzyńskiej i dziwacznej

• renesans traktował pogardliwie ten prąd

• styl łatwy do określenia na podstawie konstrukcji i założeń technicznych

✔ nauki matematyczne (geometria) odegrały ogromną rolę w kształtowaniu przestrzeni architektonicznej i pokrew-

2 z 4

KULTURA I SZTUKA ŚREDNIOWIECZA

nych dziedzinach sztuki

• elementy stylu

✔ żebro w budowli

✔ łuk oporowy

✔ skarpa

✔ łuk ostry

• budowle

✔ wysmukłe i strzeliste

✔ dają złudzenie lekkości oraz przestronności

✔ mają ostrołukowe, wysokie okna ozdabiane witrażami

✔ wieloskrzydłowe ołtarze

✔ sklepienia łukowe – skierowane ku górze, robiące wrażenie wzlatujących w przestrzenie niebieskie

• architektura zewnętrzna wyróżniająca się dużą ilością;

✔ wieżyczek i wież

✔ wsporników

✔ spadzistych przypór

• duża rola światła traktowanego w kategoriach estetycznych

✔ to, co jest w gestii Boga, staje się piękne

✗ istnieje jako oszałamiająca jasność

✔ brzydota jest kojarzona z ciemnością, brakiem światła

✔ rozwija się kult Matki Boskiej – stąd tyle kościołów pod tym wezwaniem

styl gotycki w sztuce – przykłady

• architektura

✔ świat

✗ katedry w Chartres, Reims (koronacyjna), Paryżu (Notre Damę)

✗ górna kaplica w Sainte Chapelle – Paryż

✗ mury obronne w Carcassonne

✗ opactwo St. Michel (wyspa)

✗ katedra w Canterbury

✗ wieża i most Karola IV w Pradze

✗ Pałac Dożów w Wenecji

✗ katedra w Mediolanie

✗ opactwo Westminsteru w Londynie

✗ wnętrze Santa Croce we Florencji

✗ katedra św. Stefana w Wiedniu

✔ Polska

✗ kościół Mariacki w Krakowie

✗ zamek krzyżacki w Malborku

✗ kościół Mariacki w Gdańsku

✗ katedra na Wawelu

✗ Collegium Maius w Krakowie

• malarstwo

✔ Europa

✗ Giotto da Bondone

➢ sceny z życia św. Franciszka w kościele w Asyżu

➢ freski na Arenie w Padwie

✗ witraże w katedrze w Chartres

✗ modlitewniki ilustrowane miniaturami malarskimi, w których zawarto:

➢ sceny religijne

➢ życie codzienne

➢ pory roku

➢ widoki miast

➢ portrety

➢ ornamenty i ozdoby

✗ Hubert i Jan van Eyckowie

➢ wprowadzili malarstwo olejne

3 z 4

KULTURA I SZTUKA ŚREDNIOWIECZA

➢ ołtarz Baranka Bożego w Gandawie

✗ ołtarz Mathiasa Grünewalda (szczególnie środkowe „Ukrzyżowanie”) w Isenheim

✗ narodziny miedziorytu, który poprzedził druk

✔ Polska

✗ Hans Memling „Sąd Ostateczny” w Muzeum Narodowym w Gdańsku – kopia w kościele Mariackim tegoż miasta

• rzeźba

✔ świat

✗ rzeźby portalu zachodniego katedry w Chartres

✗ tympanon głównego portalu w Strasburgu

✔ Polska

✗ ołtarz Wita Stwosza

✗ Madonna z Krużlowej

Utrwal terminy

antyfona – w chrześcijańskim obrządku religijnym, kościelnym – krótki tekst modlitewny, dawniej – śpiewany na

przemian po wersetach psalmu przez dwa chóry, dziś – przeplatający strofy psalmu

antyfonarz – księga liturgiczna zawierająca zbiór śpiewów liturgicznych

biblia pauperum – księga ze zbiorem obrazków i krótkim opisem scen biblijnych; przeznaczona dla ubogich

bordiury – pasy obramowania dekoracyjnego wokół płaskorzeźby, malowidła, tkaniny, grafiki; znajduje się na nich

ornamentyka roślinna, zwierzęca, figuralna

chorał – wielogłosowy śpiew kościelny; gregoriański – śpiew bez towarzyszenia instrumentów muzycznych

groteska – w sztuce forma ornamentu roślinnego połączona z nierealnymi postaciami ludzkimi oraz zwierzęcymi; ka-

tegoria estetyczna charakteryzująca się upodobaniem do form nierzeczywistych, przejaskrawionych; Włosi tak nazy-

wali dzieła sztuki antycznej wydobywane, wykopywane z ziemi

ikonografia – dyscyplina historii sztuki zajmująca się interpretacją, rejestrowaniem i opisem dzieł plastycznych; bada-

nie dzieła sztuki jako informacji, źródła historycznego; dzieła plastyczne (obrazy) związane z jakimś tematem, proble-

mem

iluminacja – oświecenie umysłu przez Boga; moment szczególnego olśnienia w dążeniu rozumu do poznania prawdy;

wykonana ręcznie ilustracja, bardzo kolorowa, do tekstu średniowiecznego

mediewistyka – nauka o wiekach średnich (średniowieczu)

mediewista – człowiek uczony, badający dzieje, kulturę, sztukę tej epoki

miniatura – w średniowieczu ręcznie malowana ilustracja, inicjał, obraz niewielkich rozmiarów

polifonia – (gr. polyphonia – wielogłosowość) – wielogłosowy utwór muzyczny; także technika pisarska polegająca

na paralelnym prowadzeniu równorzędnych wątków, problemów, wydarzeń, ogląd danej sytuacji z różnych punktów

widzenia

poliptyk – ołtarz wielokrotnie złożony; typ gotyckiego ołtarza wieloskrzydłowego z centralną częścią i wieloma ru-

chomymi skrzydłami

portal – ozdobne obramowanie architektoniczno-rzeźbiarskie nad wejściem do pałacu, kościoła, kamienicy; brama,

która posiada takie obramowanie

powieść gotycka – odmiana powieści w poł. XVIII w. w literaturze angielskiej; akcja dzieje się w średniowieczu, w

gotyckim zamku, pojawiają się siły oraz istoty nadprzyrodzone, wszystko przenika atmosfera tajemniczości, niezwy-

kłości

skryptorium – miejsce w średniowiecznych klasztorach, przy katedrach – duża sala z pulpitami, w której kopiowano

księgi

skarpa – przypora, forma podpory muru w kształcie zewnętrznego filara, służy wzmocnieniu wysokich budowli

skryba – w średniowieczu mnich-kopista, który przepisywał dokumenty, księgi o różnym charakterze

tryptyk – ołtarz składający się z trzech części: części centralnej, środkowej oraz dwóch bocznych ruchomych skrzy-

deł; także trzyczęściowa kompozycja malarska lub muzyczna

tympanon – element architektury średniowiecznej, pole znajdujące się nad portalem wypełnione płaskorzeźbą

W literaturze i sztukach pięknych

• „Andrzej Rublow”, film fab. ZSRR, reż. Andriej Tarkowski (1966)

• Umberto Eco „Imię róży” (powieść)

• Wiktor Hugo „Dzwonnik z Notre Dame” (powieść)

• „Imię róży”, film fab. RFN–Francja–Włochy, reż. Jean Jacgues Annaud (1986)

• Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz” (zamek Horeszków)

4 z 4

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: