Od chwili wyodrębnienia pedagogiki jako samodzielnej nauki ideał wychowawczy ulegał ciągłej zmianie. Duży wpływ na ewolucje ideału miała filozofia antyczna i antyczny wzór obywatela. Filozofia nowożytna, humanizm, teologia w dalszym ciągu pragnęły wyznaczyć kierunki rozwoju osobowości człowieka. Aktualny wzór wychowawczy jest swego rodzaju wypadkowa oddziaływań tych poszczególnych nurtów.
Innym czynnikiem wpływającym na zmianę punktu widzenia jest środowisko wychowawcze i poziom zaawansowania techniki, która jest wszechobecna w naszym życiu i ciągle narzuca nam pewien typ zachowań. Dlatego tez mówiąc o wychowaniu, mosimy spojrzeć na to zagadnienie z perspektywy postępu edukacyjnego jak i technicznego. W poszczególnych etapach życia człowieka, wpływają na jego rozwój różne bodźce zewnętrzne. Każda jednostka posiada pewien określony typ zachowań, predyspozycje psychiczne, intelektualne i fizyczne, co sprawia, ze ustalenie określonych, sztywnych ram, według których powinien postępować wychowawca jest niemożliwe. Istnieją natomiast pewne wzorce określające system takiego postępowania, który pomoże stworzyć dziecku odpowiednie warunki do rozwoju, a co za tym idzie możliwość twórczego, samodzielnego myslenia.
Proces wychowawczy zaczyna się tuż po urodzeniu dziecka.
Noworodek odczuwa niezwykle bliską więź z matką.Badania naukowe udowodniły, że dziecko, które od momentu narodzin doświadcza częstego kontaktu z rodzicielką, rozwija się szybciej zarówno pod względem fizycznym jak i psychicznym nisz dziecko które tej bliskości nie doświadczyło. Pediatrzy i psychologowie zalecają trzymać dziecko przy piersi nawet wtedy gdy jest ono karmione z butelki. Dzieje się tak za sprawą tego, iż dziecko w okresie niemowlęcym jest całkowicie uzależnione od ludzi dorosłych.Kontakt fizyczny daje poczucie bezpieczeństwa a zatem i komfortu psychicznego. Maurice Debesse także zwrócił uwagę na fakt, iż dziecko w pierwszym okresie życia odczuwa potrzebę opieki i bliskości rodziny.
Procesy emocjonalne odgrywają zatem istotną rolę w przystosowaniu się dziecka do środowiska i w regulacji jego stosunków z otoczeniem. J. B. Watson twierdzi, że niektóre emocje są wrodzone i można je obserwować już u noworodków. Do tych emocji zaliczył gniew ( np. przy unieruchomieniu głowy noworodka ), strach w momencie utraty równowagi ( np. gdy podniesiemy dziecko raptownie do góry i spuszczamy je w dół ), oraz zadowolenie przy głaskaniu ciała dziecka. Uczucia te są jednak prymitywnymi odruchami, które wywołuje wygoda bądź niewygoda, głód lub sytość, zimno, ciepło czy ból.
Emocje o charakterze społecznym pojawiają się nieco później, wraz z kształtowaniem się orientacji w otoczeniu. Dziecko uczy się reagować w sposób emocjonalny, a później uczuciowy pod wpływem zdobytych doświadczeń. Środowisko i wychowanie decyduje o tym, jak dziecko przeżywa różne stany emocjonalne oraz w jaki sposób je wyraża. Już niemowlę kilkutygodniowe odpowiada uśmiechem na uśmiech, a dziecko kilkumiesięczne reaguje na mimikę dorosłego co odzwierciedla się w wyrazie twarzy. w około czwartego miesiąca życia zachowuje się inaczej na widok osoby znanej a inaczej na widok kogoś nieznajomego.Co ciekawe, już na bardzo małe dziecko wpływa stan emocjonalny osoby, która z nim przebywa.
W siódmym i ósmym miesiącu życia dzieci próbują zwrócić na siebie uwagę za pomocą gaworzenia. Wraz z wiekiem wzrasta zakres i liczba reakcji na obecność i czynności osób z otoczenia oraz zwiększa się różnorodność sytuacji społecznych na które dziecko reaguje.
Wszystkie aspekty rozwoju dziecka wyraźnie pokazują jak ważna dla niego w tym okresie jest obecność i bezpośredni kontakt z ludźmi dorosłymi, a szczególnie obecność matki.
Bowlby opisał kilka stadiów rozwoju przywiązania : „ Początkowo dziecko traktuje jednakowo wszystkich, nie zwracając uwagi na to, kto odpowiada na jego zachowania.” 1 jak tylko dziecko zacznie rozpoznawać konkretne osoby widoczna jest zdolność do preferencji ludzi, która staje się coraz bardziej zauważalna w ciągu kilku następnych miesięcy.
Ainsworth natomiast uważa,że „ jakość przywiązania powstałego między dzieckiem a matką, zależy od wrażliwości matki na emocjonalne potrzeby dziecka.” 2 Dzieci z reguły doświadczają „ bezpośredniego przywiązania „, jednak w przypadkach gdy matka nie wykazuje znacznej gotowości do zaspokojenia ich potrzeb rozwija się „ lękliwe przywiązanie„.Bowlby jak i inni badacze twierdzi,że więź, która łączy niemowlę i matkę, stanowi podstawę reakcji interpersonalnych dziecka w późniejszych latach życia.
Przypisy:
1 „Psychologia rozwoju w zarysie „ Ann Birch. Tony Malim, str.17 (wydaw. PWN, W-wa 1999)
2 „Psychologia rozwoju w zarysie „ Ann Birch. Tony Malim, str.17 (wydaw. PWN, W-wa 1999)
Pierwszy rok życia jest bardzo ważnym okresem, jednak w dwóch kolejnych latach następują jeszcze ważniejsze zmiany. Dziecko zostaje odstawione od piersi matki, stawia pierwsze kroki oraz opanowuje mowę.
Jak pisze M.Debesse „odstawienie noworodka od piersi matki jest...pierwszym etapem podstawowego zjawiska, jakim jest uniezależnienie psychologiczne.”1
Dziecko przyjmuje biernie brak naturalnego karmienia. Inaczej jest jeśli chodzi o naukę chodzenia. wymaga to ogromnego zaangażowania i aktywności obu stron tj. osoby dorosłej i dziecka.
Umiejętność chodzenia znacznie przyspiesza rozwój umysłowy. Dlatego bardzo ważne jest, aby osoba z którą dziecko czuje więź psychiczną (czyli zaspokojona zostaje potrzeba bezpieczeństwa ) poświęciła w tym okresie szczególnie dużo uwagi tej stronie rozwoju. oczywiście nie mniej ważna jest mowa. Zauważono, że kiedy do dziecka mówi się często i wyraźnie, szybciej opanowuje mowę, niż te które słyszą rzadziej do niego wypowiedziane słowa. „ O ile chodzenie pozwala na opanowanie przestrzeni lokomotorycznej, to język jako narzędzie komunikowania urzeczywistnia zdobycie przestrzeni społecznej...
Język współdziała –zwłaszcza w postępach dziecięcego myślenia. pozwalając na kontakt z światem symboli „słowo artykułowane oznacza narodziny do życia umysłowego. „2
Ważne jest, aby dziecko miało własny „teren życiowy. „ najlepsze rozwiązanie to pokój przystosowany do potrzeb dziecka. Jeśli nie ma takiej możliwości, wystarczy zorganizować w mieszkaniu kącik dziecięcy. Jest to mały świat dziecka, w którym czuje się ono swobodnie i pod opieką kogoś z najbliższego otoczenia zapewni spokój, poczucie bezpieczeństwa, a tym samym optymalne warunki rozwoju.
Praca wychowawcza w wieku niemowlęcym i po niemowlęcym polega również na sprzyjaniu różnorodnej aktywności.
Jak już wcześniej wspomniałam, obecność i czynny udział w życiu dziecka pobudza do rozwoju umysłowego. Psychologowie twierdzą,że dzieci pozostawione same sobie ( np. w domach,szpitalach, żłobkach ) rozwijają się znacznie wolniej, niż te, którym rodzice poświęcają całą swą uwagę.
___________________________________________________________
Przypisy :
1.Maurice Debesse „Etapy wychowania „ Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne,W-wa 1983 str.37
2.Maurice Debesse „Etapy wychowania „ WsiP, W-wa 1983 str.38
Podsumowując rozważania na temat rozwoju i wychowania w okresie dziecinnego pokoju stwierdzamy, iż dziecko przejawia potrzebę życia rodzinnego i opieki, opanowuje mowę i zdobywa doświadczenia, które ukierunkowują postawę wobec ludzi.
Wiek przedszkolny rozpoczyna się od trzeciego roku życia i trwa do siedmiu lat, kiedy dziecko zaczyna naukę szkolną.
Maria Żebrowska dzieli ten okres na trzy fazy :
1. wczesna od trzech do czterech lat
2. średnia od czterech do pięć i pół lat
3. późna od pięć i pół do siedmiu lat
Dzieci w pierwszej fazie wymagają pomocy dorosłych nawet przy najprostszych czynnościach takich jak mycie lub ubieranie się.
Trzylatek posiada bardziej rozbudowaną wyobraźnię niż w poprzednich latach,co wyraża w rysunkach – nieskoordynowanych liniach, którym nadaje określone znaczenie. „Zabawy są nadal dość proste i krótkie, gdyż dziecko nie potrafi jeszcze koncentrować uwagi przez dłuższy czas i szybko zmienia przedmiot swoich zainteresowań. „ 1
Ważnym wydarzeniem w życiu dziecka są pierwsze dni w przedszkolu. Musi się ono dostosować do norm i wymagań nowego środowiska. Może to spowodować chwiejność uczuciową ze względu na dużą wrażliwość dziecka, zwłaszcza wtedy, gdy do tej pory wychowywało się wyłącznie w domu rodzinnym.
Dziecko zaczyna manifestować swoje „JA”, najczęściej przez nieposłuszeństwo lub krzyk. Jak mówi M. Debesse „ Kaprysy tego okresu kryją w sobie istotne znaczenie o charakterze osobowym. Dziecko w ten sposób ostrzejsze wyróżnienie się spośród członków swojego otoczenia.” 2
Wiek od czterech do pięciu lat to okres większej samodzielności i zaradności dziecka. Lepiej przystosowują się one do życia w grupie przedszkolnej i nawiązują lepsze kontakty z rówieśnikami. Nie brakuje jednak sporów między dziećmi, gdyż cztero – pięciolatki bywają
____________________________________________________________
1. Maria Żebrowska, „ Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży „, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
Warszawa 1976, str. 417
2. Maurice Debesse, „ Etapy wychowania „, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, W-wa 1983, str. 56
impulsywne, egocentryczne i agresywne. Mimo to, lubią wspólne zabawy, łączą się w grupy, choć nie potrafią jeszcze zaplanować i zorganizować sobie czasu.
Innym zachowaniem obserwowanym u dzieci jest naśladowanie dorosłych, które przybiera na sile między piątym a siódmym rokiem życia. Sprzyja to pierwszym procesom uczenia się, wzbogaca osobowość dziecka dzięki różnorodnym rolom, jakie na siebie bierze. Naśladownictwo występuje w tym samym czasie, co spontaniczne formy aktywności, gdzie manifestuje się postawa twórcza. Wychowawca powinien tą postawę pobudzać i rozwijać, aby w ten sposób równoważyć tendencje naśladowcze. Zdaniem M. Debesse „postawa twórcza i uczenie się nie tylko nie wykluczają się wzajemnie, ale mogą wspomagać się w sposób korzystny. Ich powiązania warunkują postępy harmonijnego wychowania.”1
Dziecko w wieku pięciu lat wkracza w „wiek pytań.” Rozkwit wyobraźni i fantazji oraz szybkie postępy w dziedzinie mowy i myślenia pozwalają mu na wysuwanie wciąż nowych problemów, na które nie potrafi jeszcze samo znaleźć odpowiedzi. Chęć poznania świata i odkrywania wciąż nowych rzeczy jest bardzo silna, dlatego nie można zostawić dziecka bez udzielenia mu odpowiedzi. Mówiąc dziecku „nie mam czasu „ czy odesłanie go do pokoju aby nie przeszkadzało, może wpłynąć negatywnie na jego rozwój a nawet zahamować go.
Na podstawie zdobytej wiedzy dziecko kształtuje i tworzy swoje wyobrażenie o świecie.
Jak pisze Maria Żebrowska „ aktywność intelektualna dziecka współistnieje z praktycznym, realnym działaniem na przedmiotach, z różnymi zabawami ruchowymi, konstrukcyjnymi i tematycznymi. Dzieci poznają też zjawiska świata przyrody i techniki w procesie spostrzegania, przez obserwację, a w przedszkolu ponadto – w toku zaplanowanych wycieczek, zajęć i pogadanek przewidzianych programem. „ 2
W średnim dzieciństwie kontynuowane są trendy rozwoju percepcyjnego zapoczątkowane we wczesnym dzieciństwie. Postępujące dojrzewanie mózgu sprzyja lepszej inteligencji sensomotorycznej. W efekcie starsze dzieci przedszkolne ( w 5 – 6 r. ż. ) są w stanie np.
śledzić wzrokiem poruszającą się piłkę i chwytać ją. Potrafią rozpoznawać kilka kształtów geometrycznych i kilka liter alfabetu. Lepiej rozpoznają figury realistyczne niż geometryczne
___________________________________________________________________________
1. M. Debesse, „ Etapy wychowania „, str. 57
2. M. Żebrowska, „Psychologia dzieci i młodzieży „ str.418
chociaż w obu przypadkach obserwuje się tendencję wzrostową w okresie między piątym a siódmym rokiem życia. Dzieci w wieku przedszkolnym zaczynają również rozpoznawać litery.
Wszystkie te osiągnięcia w dziedzinie rozwoju poznawczego, językowego oraz obrazu własnej osoby stanowią podstawę dla rozwoju emocjonalnego.
Ogromne znaczenie ma tu obecność dorosłych, którzy zachęcają do wyrażania pozytywnych emocji, a hamowanie negatywnych. Wskazówki wychowawców służą
kulturowej kontroli emocji, co zapewnia dziecku kształtowanie pozytywnych relacji interpersonalnych.
Ostatnia faza wieku przedszkolnego zaczyna się około szóstego roku życia i kończy z chwilą podjęcia nauki szkolnej. Dziecko nadal przejawia żywe zainteresowanie światem przyrody oraz niektórymi zjawiskami życia społecznego. Zmienia się jednak sposób zdobywania wiedzy i doświadczenia. Przedszkolak w tym wieku jest już lepiej przystosowany do pracy w zespole, zdolny do dłuższego skupienia uwagi, bez trudu uczestniczy w takich formach podawania wiadomości jak pogadanka lub zajęcia kształtujące podstawowe pojęcia matematyczne i przyrodnicze.
Nadal ważnym elementem spędzania czasu jest zabawa o charakterze wychowawczym. Osoba dorosła powinna dyskretnie włączyć się do zabawy dziecka, uczyć je nowych gier. Zabawy powinny być urozmaicone, organizowane w zespole kilkorga dzieci, często z podziałem ról i funkcji. Rozwijają się gry i zabawy dydaktyczne : umysłowe i ruchowe – z regułami, których dzieci coraz pilniej przestrzegają.
Samodzielność dziecka i wyższy stopień jego uspołecznienia sprzyja też powierzaniu mu przez dorosłych odpowiedzialnych zadań np. opieka nad młodszym rodzeństwem, pomoc przy zakupach, przygotowaniu posiłku itp. Praca taka powinna jednak sprawiać dziecku radość, być dla niego ciekawa, ponieważ tylko wtedy przyniesie pożądane efekty wychowawcze.
Do prawidłowego rozwoju w wieku przedszkolnym dziecko potrzebuje
przestrzeni, kontaktu z rówieśnikami a nade wszystko ciepłej, życzliwej dla niego atmosfery rodzinnej. Jeśli te warunki zostają spełnione, pobyt dziecka w przedszkolu nie jest dla niego niekorzystną sytuacją, zwłaszcza gdy jest ono jedynakiem.
Młodszy wiek szkolny, nazywany także późnym dzieciństwem to okres trwający od siódmego do dwunastego roku życia.
Jest to przejście do rozpatrywania przedmiotów do rozpatrywania związków między podmiotami. Zaczyna się także rozumienie negowania oraz rozwija się umiejętność przedstawiania nieistniejących rzeczy, czyli abstrahowanie.
Ważnym momentem w życiu dziecka jest rozpoczęcie nauki szkolnej.
Szkoła staje się dla młodego człowieka środowiskiem, w którym nabywa on wiele nowych umiejętności. Aby sprostać oczekiwaniom szkolnym, dziecko musi osiągnąć odpowiedni poziom dojrzałości szkolnej. Od tego zależy jakość jego startu szkolnego, a więc czy rozpoczęcie nauki będzie dla niego tylko przejściową sytuacją trudną czy tez stanie się zdarzeniem kryzysowym, wywierającym głębszy wpływ na jego rozwój. Jak pisze D. Gaul „przekroczenie progu szkolnego oznacza dla dziecka wejście w nowa skomplikowaną sytuację. Stopniowe zwiększenie wymagań (...) stawia je przed modyfikacją zachowania.
Zmiany te mogą służyć jego dalszemu rozwojowi poznawczemu oraz społecznemu.
Wymagania stawiane dziecku nie mogą jednak przekraczać jego możliwości, muszą uwzględnić specyfikę jego rozwoju psycho - ruchowego. „ 1
W pierwszej klasie mogą się spotkać dzieci normalnie rozwinięte z dziećmi o przyspieszonym lub opóźnionym rozwoju. Tej ostatniej grupie można pomóc przez początkowe obniżenie wymagań, przy jednoczesnym stymulowaniu opóźnionych funkcji dokonywanym podczas zajęć o charakterze zabawy.
W późniejszym okresie różnice rozwojowe między dziećmi są znacznie mniejsze.
Wzmacnia się u dziecka indywidualizacja, na której opierać się może działalność wychowawcza. W całej ewolucji umysłowej etap ten ukazuje się jako okres względnej stabilizacji i łatwej adaptacji.
M. Debesse określa ten etap jako „ wiek wiedzy, wiek rozumu, wiek społeczny i wreszcie wiek aktywności.”
Szybko rosną możliwości pamięci, zwłaszcza od dziewiątego roku życia.
Jest to etap szczególnie sprzyjający opanowaniu języka obcego.
Pojawiają się również pierwsze uzdolnienia, które należy w dziecku rozwijać, pamiętając jednak, aby nie ograniczać tym samym życia społecznego, które jest bardzo intensywne w tym okresie.
1. Maurice Debesse „ Etapy wychowania „, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, W-wa 1982, str. 83
Stosunki społeczne nie mają już charakteru między jednostkowego, a wręcz przeciwnie. Uczeń odczuwa potrzebę życia w grupie, uczestnictwa w zbiorowej działalności, akceptacji przez otoczenie. Dlatego okres ten jest szczególnie trudny dla dzieci wrażliwych, nieśmiałych, niezdolnych do życia w grupie.
Badania prowadzone w różnych krajach pozwalają stwierdzić, iż istotny wpływ na rozwój dzieci, a w szczególności na sferę społeczno – moralną i intelektualną, oraz na karierę szkolną ma przede wszystkim środowisko rodzinne lub
opiekuńcze. Na drugim miejscu znajdują się czynniki dydaktyczno-pedagogiczne : programy, treści i metody nauczania w szkole,następnie nauczyciel jako osoba znacząca oraz grupy rówieśnicze.
Rola środowiska rodzinnego ma decydujące znaczenie dla rozwoju dziecka,gdyż od poziomu jego opieki nad podopiecznym zależy wyrównywanie zaburzeń powstałych na podłożu biologicznym. Staje się to możliwe tylko w warunkach intensywnej opieki rodziny nad dzieckiem i ścisłej współpracy ze szkołą, gdzie organizowane są zajęcia terapeutyczne lub nadające właściwy kierunek wychowaniu dziecka.
W dziewiątym, dziesiątym roku życia występują wyraźne zmiany w sferze intelektualnej i całej osobowości dziecka. Wzrasta sprawność posługiwania się językiem ojczystym, który staje się nie tylko środkiem porozumiewania się, ale także przedmiotem głębszego i systematycznego poznawania.
Dzięki kontaktowi z różnymi dziedzinami wiedzy i literaturą bogaci się mowa i zasób słownictwa. Opanowanie umiejętności czytania i pisania rozszerza możliwości chłonięcia przez dziecko wiedzy o świecie, jego orientacje w otoczeniu. Osiągnięciem tego okresu jest także opanowanie pierwszego zespołu operacji myślowych. Wzrost świadomości powoduje, iż motywacja do uczenia się w szkole i zgodnego z przepisami zachowania się w niej rozwija się w kierunku co raz większego uzewnętrznienia się. Mimo wyraźnej potrzeby przebywania z dorosłymi i szukania u nich życzliwego oparcia i pomocy, dzieci nie uznają już autorytetu w sposób bezwarunkowy. Narastająca potrzeba obcowania z rówieśnikami sprawia, że dzieci zaczynają się kierować obowiązującymi normami w grupie.
Zaspokojenie wszystkich potrzeb zarówno fizycznych jak i emocjonalnych wpływa na pozytywny stosunek dziecka do szkoły, co jest zasadniczym warunkiem pomyślnego przebiegu procesu dydaktyczno – wychowawczego.
Kształtowanie charakteru zależy w tym okresie od życia społecznego. Dużą rolę odgrywa poczucie przynależności, które rodzi się na terenie życia rodzinnego a następnie przenosi się także na kontakty z rówieśnikami. M. Debesse pisze, że „ by dziecko czuło się solidarne ze swoim otoczeniem, dobrze jest włączyć je do niektórych obowiązków domowych (...) dziecko lubi czuć się pożyteczne i robić to, co robią dorośli.” 1
Wyraźnie możemy zauważyć jak bardzo różni się wiek przedszkolny od wieku szkolnego. Zmiana zachodzi we wszystkich aspektach rozwoju dziecka. Staje się ono przede wszystkim częścią społeczeństwa szkolnego, a co za tym idzie dziecko jest świadome swoich praw, obowiązków i możliwości.
Kolejnym z etapów wychowania jest adolescencja zwana także wiekiem dorastania lub wiekiem niepokojów dojrzewania. Okres ten trwa od ok. dwunastego roku życia do szesnastego – osiemnastego roku życia. Jest to czas przejścia od dzieciństwa ku dojrzałości. Wiąże się to z przemianami zarówno na polu biologicznym jak i w sferze uczuciowej, psychicznej i społecznej. Dziecko poszukuje w tym czasie własnej tożsamości, dąży do określenia i ukształtowania stabilnej struktury osobowości. Nie dziwi więc fakt, że ten etap życia charakteryzuje się pobudliwością w zachowaniu – już ukierunkowaną, ale negatywną – jest to czas konfliktów, buntu. Idąc za słowami G. Stanley Hall to czas „ burzy i naporu. „
Rodzice odgrywają niezwykle istotną rolę w osiągnięciu przez ich dorastające dzieci właściwego i trwałego poczucia tożsamości.
Ważnym czynnikiem określającym charakter związku między rodzicami i dzieckiem jest styl sprawowanej władzy rodzicielskiej. Badania wielu psychologów potwierdziły, że w przypadku wychowania demokratycznego oraz autorytarnego istnieje duże prawdopodobieństwo, że dzieci w okresie dorastania będą miały wysokie poczucie własnej wartości, będą niezależne i ufne we własne siły. Rodzice respektując prawo dzieci do własnego zdania i podejmowania samodzielnie decyzji, oczekują równocześnie zdyscyplinowania oraz potrafią te oczekiwania uzasadnić. Takie racjonalne wyjaśnienia są ważne dla młodzieży, która zbliża się do momentu osiągnięcia dojrzałości intelektualnej i społecznej oraz przygotowują się do wzięcia odpowiedzialności za siebie.
Ważnym aspektem jest więc dojrzewanie emocjonalne. Zwiększa się znacznie skala przeżyć emocjonalnych, uczuciowych, wzmaga się także rozwój tzw. uczuć wyższych – moralnych, społecznych, estetycznych.
W miarę młodzi ludzie w coraz mniejszym stopniu podlegają wpływom i sile więzi rodzinnych, coraz bardziej stają się skłonni do za ciśnienia swych związków z innymi członkami grupy rówieśniczej. Na ogół młodzież chcąc odciąć się od świata ludzi dorosłych manifestuje swą odmienność przez wspólne upodobania w sposobach ubierania się, fryzur, muzyki itp. Wiąże się to z chęcią odrzucenia jakichkolwiek ograniczeń w stosunku do wolności w rozumieniu dorastającego człowieka, który chce przełamywać stereotypy, tworzyć własne koncepcje i normy.
Dorastanie społeczne polega z jednej strony na kształtowaniu się ocen, przekonań i postaw moralnych oraz nastawień społecznych, z drugiej zaś na przygotowaniu się do określonej roli społecznej i podejmowaniu coraz to bardziej odpowiedzialnych zadań społecznych.
Mówi się także o dorastaniu kulturowym, co oznacza, że jednostka przekształca się stopniowo z biernego odbiorcy dóbr kulturalnych w coraz bardziej aktywnego i odpowiedzialnego współtwórcę tych dóbr.
Szybkie tempo przeobrażeń i często ich radykalny charakter wywołują u młodzieży trudności w przystosowaniu się do nowych sytuacji, zadań.
Wymaga to od ludzi dorosłych – rodziców, nauczycieli – dużej elastyczności w postępowaniu z młodzieżą i umiejętności właściwego doboru metod wychowawczych. Wszystko to powoduje, że okres ten jest uważany za najtrudniejszy w porównaniu z innymi etapami wychowania, a nawet określany jest jako krytyczny.
W ostatnim czasie pojęcie „ młodość „ znaczenie młodość rozszerzyło swe granice. Dzieje się tak, gdyż obniżyła się dolna granica tego okresu, faktem jest, że młodzież obecnie dojrzewa szybciej pod względem biologicznym. Z drugiej zaś strony podniosła się górna granica : postęp techniczny i ekonomiczny wymaga dłuższego okresu kształcenia, a tym samym przedłuża proces zdobywania przez młodzież dojrzałości społecznej.
Wiek młodzieńczy pod wieloma względami to kontynuacja wieku dorastania, który trwa od 16 – 20 roku życia.
Rozwój uczuć zmierza w kierunku uzyskania dojrzałości uczuciowej, którą charakteryzuje dążenie do niezależności, kontroli uczuć.
Następuje także przejście od egocentryzmu do sojocentryzmu.
Rozwijają się więzi interpersonalne nie tylko między rówieśnikami, na znaczeniu zyskują przyjaźnie. Coraz częściej młodzież nawiązuje bliskie i serdeczne kontakty z osobami starszymi wiekiem, chętnie rozmawia z innymi na tematy osobiste, zwraca się o poradę. Konflikty w rodzinie mają łagodniejszy wyraz, młodzież cechuje większe zrozumienie dla argumentów rodziców, częściowo wzrasta tolerancja w stosunku do nauczycieli. Uderzająco maleje rola nauczycieli wśród wzorców osobowych. Przepaść „ my – oni „ stopniowo maleje, przy czym istotną rolę wydaje się odgrywać uświadomienie sobie przez młodzież zależności od osób dorosłych ( w tym zależności materialnych od rodziców ). Ujmując ogólnie, związki młodzieży z osobami starszymi w większym stopniu charakteryzuje harmonia niż przepaść generacyjna.
Jak już wcześniej wspomniałam, wiek młodzieńczego entuzjazmu charakteryzuje się nadmiernym pobudzeniem ruchu egzaltacji młodej osobowości. Wychowanie powinno więc nadawać kierunek temu uniesieniu, nie niszcząc go jednak, nie wywoływać presji, ale wskazywać młodzieńczym zapałom jako cel najważniejsze wartości humanistyczne.
Pamiętać należy, że umysł młodego człowieka jest bardzo chłonny i to co zostanie zaszczepione w nim teraz rzutuje na dalsze jego losy.
Pobudzenie biologiczne ujawnia się szybko wzmagającą się siłą fizyczną zwłaszcza u chłopców. Mówi się, że jest to wiek rekordów.
Manifestuje się upodobanie do wyczynów w miejscu pracy, szkole, wśród rówieśników.
W wieku od 17 do 25 lat organizm i ciało są najbardziej sprawne.
Występuje potrzeba przekraczania samego siebie, wystawiania na próbę swych możliwości i panowania nad sobą.
Większość młodych ludzi podejmuje naukę na studiach wyższych, ale są i tacy, którzy po ukończeniu szkoły zawodowej i średniej zdobywają doświadczenie w pierwszej pracy. Tok myślenia między tą młodzieżą przybiera różny kształt.
Studenci szukają nowych, własnych filozofii, idei. Dla młodzieży pracującej jest to okres upodobań teoretycznych i pierwszych żądań społecznych. Wspólnym czynnikiem dla całej młodzieży jest aktywne udzielanie się w polityce, wykazują zapał artystyczny lub pasjonują się wartościami religijnymi czy moralnymi.
Formują się różne typy osobowości. Człowiek szuka swojej drogi życiowej, punktu odbicia. Jedni podejmują twórczość w dziedzinie sztuki, inni marzą o naprawianiu świata, modelowaniu go zgodnie z własnym ideałem. Młodzież w różny sposób manifestuje swoje poglądy, wolność oraz swoją odrębność.
Działania na tym polu są bardzo różne.Począwszy od hippisów z gitarami, przez chuliganów, narkomanów, adeptów ekologizmu, motocyklistów do grup skaitowskich czy punkowych.
Jeśli siła ta nie jest umiejętnie pokierowana przez wychowawców może prowadzić do fanatyzmu. Entuzjazm wieku młodzieńczego może być zarówno szkodliwy, jak i prowadzić do powstania pięknych praw, ideałów czy sztuki.
Wartości ekonomiczne również zaczynają odgrywać pewna rolę. Wszyscy mniej lub bardziej muszą się włączyć do życia produkcyjnego, aby zaspokoić własne potrzeby. Edukacja ekonomiczna zakłada ogólne działanie informacyjne.
Rola wychowawcy w tym aspekcie jest bardzo ważna. Humanizacja ma na celu zapobieganie postaw, które kierują się kultem zysku, a bogacenie się za cel sam w sobie. Obok tego istnieje w życiu młodego człowieka cecha idealizmu.
Człowiek ma przed sobą całe życie. Idealizowanie daje poczucie nadziei, optymizm pomaga w realizowaniu planów życiowych, jest wyrazem uczuć i pragnień.
W tym okresie kształtuje się dojrzałość psychiczna. Zapadają decyzje przesądzające często losy każdego człowieka i odbywają się procesy formujące prawie całkowicie oblicze duchowe. Osiągnąwszy względnie pełną dojrzałość intelektualną młodzi ludzie dojrzewają pod względem światopoglądowym.
Następuje krystalizacja przekonań, ich systematyzacja i harmonizacja.
Opiekuńcza rola wychowawcy kończy się ok. 20 roku życia. Nawet gdy młody człowiek jeszcze studiuje, powinno się wdrażać go w samodzielny system pracy.
Wychowanie jest podstawowym czynnikiem rozwoju dziecka.
To jakie będziemy podejmować decyzje w życiu dorosłym, jakimi będziemy się kierować wartościami moralnymi w dużej mierze zależy od środowiska w którym dorastamy.
Ważnym czynnikiem w wychowaniu są ideologie i światopoglądy kulturowe, polityczne społeczne, będącymi kontekstem narzucającym w wychowaniu pewne idee jak i cele. Obecnie kładzie się nacisk na spowodowanie indywidualnego rozwoju człowieka, tak aby potrafił żyć w społeczeństwie i jednocześnie odnaleźć w nim swoje miejsce. Zmiany należy stymulować za pomocą odpowiednich bodźców, zarówno emocjonalnych jak i estetycznych. Stworzenie optymalnych warunków rozwoju dziecka nie jest jednak łatwym zadaniem, gdyż każdy człowiek potrzebuje innych motywacji w zależności od jego psychiki, środowiska wychowawczego oraz sprawności umysłowych. Zadaniem wychowawcy jest poszukiwanie i pomoc w rozwijaniu zdolności indywidualnych dziecka, wskazanie odpowiedniej drogi życia i wspieranie w dążeniu do celów jakie postawi przed
sobą młody człowiek.
8
misiek439