Heinrich_Boll_-_Zwierzenia_klowna.pdf

Heinrich Böll

Zwierzenia klowna

(Przełożyła Teresa Jutkiewicz)

Ci, którym o Nim nie mówiono,

zobaczą Go, i ci którzy o Nim nie

słyszeli, poznają Go.

Kiedy przyjechałem do Bonn, było już ciemno. Usiłowałem zwalczyć w sobie automatyzm,

wytworzony w ciągu pięciu lat moich nieustannych podróży: schodami w dół, schodami w górę,

stawiam walizkę, wyjmuję bilet z kieszeni płaszcza, podnoszę walizkę, oddaję bilet, podchodzę do

kiosku, kupuję wieczorne gazety, wychodzę z hali dworca, przywołuję taksówkę. Przez pięć lat

prawie co dzień skądś wyjeżdżałem i dokądś przyjeżdżałem, rano schodami w górę i w dół, po

południu schodami w dół i w górę, przywoływałem taksówkę, szukałem drobnych po kieszeniach,

kupowałem w kiosku wieczorne gazety i w jakimś zakątku świadomości rozkoszowałem się

dokładnie wystudiowaną niedbałością tego automatyzmu. Odkąd Maria opuściła mnie, żeby wyjść

za Züpfnera, tego katolika, procedura przyjazdów i wyjazdów stała się jeszcze bardziej

mechaniczna, nie tracąc nic ze swej niedbałości. Miernikiem oddalenia dworca od hotelu czy hotelu

od dworca jest licznik taksówki. Odległość dwóch, trzech lub czterech i pół marek od dworca.

Odkąd Maria mnie opuściła, wypadam niekiedy z rytmu, zdarzało mi się już, że myliłem hotel z

dworcem, przy loży portiera nerwowo szukałem biletu kolejowego albo też biletera przy wyjściu z

dworca pytałem o numer pokoju. Zapewne coś, co można by nazwać losem, nie pozwalało mi

zapomnieć o moim zawodzie i sytuacji, w jakiej się znalazłem. Jestem klownem, oficjalna nazwa

zawodu brzmi: komik; nie należę do żadnego Kościoła, mam dwadzieścia siedem lat, a jeden z

moich numerów, zatytułowany: “Przyjazd i odjazd”, jest dość długą (niemal zbyt długą)

pantomimą, przy czym widzom do samego końca myli się przyjazd z odjazdem; ponieważ zwykle

powtarzam sobie jeszcze ten numer w pociągu (składa się z ponad sześciuset elementów, których

układ oczywiście muszę umieć na pamięć), zrozumiałe jest, że czasem padam ofiarą własnej

fantazji: wbiegam do hotelu, szukam wzrokiem tablicy z rozkładem jazdy, znajduję ją, pędzę

schodami w górę lub w dół, aby nie spóźnić się na pociąg, gdy tymczasem powinienem tylko wziąć

klucz od pokoju i przygotować się do występu. Na szczęście w większości hoteli już mnie znają; w

ciągu pięciu lat wytwarza się pewien rytm, mający mniej wariantów, niżby się to mogło wydawać —

a poza tym agent, który zna już moje upodobania, pilnuje, żeby wszystko szło gładko. Hotele

respektują to, co on nazywa “wrażliwością duszy artysty”, i kiedy wchodzę do pokoju, natychmiast

otacza mnie “atmosfera sprzyjająca dobremu samopoczuciu”: w ładnym wazonie stoją kwiaty,

ledwo zdejmę płaszcz i cisnę w kąt buty (nienawidzę obuwia), fertyczna pokojówka przynosi kawę i

koniak, puszcza do wanny wodę, która dzięki jakiejś zielonej ingrediencji roztacza przyjemny

zapach i działa uspokajająco. Podczas kąpieli czytam pisma, wyłącznie niepoważne, niekiedy do

sześciu, ale co najmniej trzy, i średnio donośnym głosem śpiewam pieśni liturgiczne: chorały,

hymny, sekwencje, które pamiętam jeszcze z czasów szkolnych. Moi rodzice, ortodoksyjni

protestanci, hołdowali powojennej tolerancji religijnej i posyłali mnie do katolickiej szkoły. Jeśli o

mnie chodzi, nie jestem religijny ani nawet formalnie związany z jakimkolwiek Kościołem, tekstami

zaś i melodiami liturgicznymi posługuję się tylko w celach terapeutycznych; przynoszą mi one ulgę

w obu wrodzonych cierpieniach: melancholii i bólach głowy. Odkąd Maria zbiegła do katolików

(określenie to wydaje mi się trafne, mimo że Maria sama jest katoliczką), oba te cierpienia

gwałtownie się wzmogły i nawet “Tantum ergo” oraz Litania Loretańska, dotychczasowi faworyci w

zwalczaniu bólu, prawie mi nie pomagają. Istnieje inny środek, działający na krótką metę: alkohol

— i mogłoby istnieć trwałe uzdrowienie: Maria. Ale Maria opuściła mnie. Klown, który zaczyna pić,

stacza się w dół szybciej niż pijany dekarz z dachu.

Kiedy jestem nietrzeźwy podczas występu, wykonuję niedokładnie ruchy, które może

usprawiedliwić tylko ich precyzja, i popełniam najokropniejszy błąd, jaki może się przytrafić

klownowi: śmieję się z własnych dowcipów. Cóż za straszliwe poniżenie! Dopóki jestem trzeźwy,

trema przed występem wzrasta aż do chwili mego wyjścia na scenę (przeważnie ktoś musi mnie na

nią wypchnąć) i to, co pewni krytycy nazywają “refleksyjnieironiczną wesołością, w której słychać

bicie serca”, nie jest niczym innym jak rozpaczliwym chłodem, zamieniającym mnie w marionetkę;

gorzej, jeśli nitka pęka i jestem zdany na własne siły. Zapewne pogrążeni w kontemplacji mnisi

egzystują w podobny sposób; Maria taszczyła zawsze ze sobą całe stosy mistycznej literatury i

pamiętam, że często powtarzały się w niej słowa: “pustka” i “nicość”.

Od trzech tygodni bywałem przeważnie pijany i wychodziłem na scenę ze złudną wiarą w

siebie, skutki zaś dawały na siebie czekać krócej, niż na nie czeka opieszały uczeń, który może żyć

iluzją aż do chwili rozdawania świadectw; pół roku to długi okres na iluzje. Mnie już po trzech

tygodniach przestano stawiać kwiaty w pokoju, w połowie drugiego miesiąca zaczęto mi dawać

pokoje bez łazienki, a z początkiem trzeciego odległość od dworca wynosiła już siedem marek,

podczas kiedy moja gaża stopniała do jednej trzeciej. Skończył się koniak, była już tylko żytniówka,

skończyły się variétés, były tylko jakieś osobliwe stowarzyszenia, obradujące w mrocznych salach, w

których występowałem na nędznie oświetlonej scence, robiłem już nawet nie niedokładne ruchy,

lecz same błazeństwa, zabawiając nimi jubilatów kolejowych, pocztowych lub służby celnej,

katolickie gospodynie domowe albo ewangelickie pielęgniarki; żłopiący piwo oficerowie

Bundeswehry, którym miałem uprzyjemnić zakończenie jakiegoś kursu, nie wiedzieli, czy wolno im

się śmiać, czy nie, kiedy popisywałem się smętnymi resztkami numeru zatytułowanego “Radca

ministerstwa obrony”, a wczoraj w Bochum, na przedstawieniu dla młodzieży, pośliznąłem się w

środku parodii Chaplina i nie mogłem się podnieść. Na sali nie rozległy się nawet gwizdy, tylko

szmer współczucia, a ja, kiedy wreszcie kurtyna spadła, pokuśtykałem prędko ze sceny, zebrałem

manatki i nie rozcharakteryzowując się pojechałem do mojego pensjonatu, gdzie wybuchła okropna

awantura, ponieważ gospodyni nie chciała wyłożyć pieniędzy za taksówkę. Zdołałem wreszcie

uspokoić rozwścieczonego taksówkarza dając mu swoją elektryczną maszynkę do golenia, nie w

zastaw, ale jako zapłatę. Był jeszcze na tyle przyzwoity, że wydał mi resztę: napoczętą paczkę

papierosów i dwie marki gotówką. Położyłem się w ubraniu na nie zasłane łóżko, wypiłem resztę

wódki z butelki i po raz pierwszy od wielu miesięcy poczułem się wyzwolony od melancholii i bólu

głowy. Leżałem na łóżku w stanie, w jakim często widzę siebie u kresu moich dni: pijanego i jakby

w rynsztoku. Oddałbym ostatnią koszulę za wódkę i tylko skomplikowane pertraktacje, jakich

wymagałaby podobna wymiana, powstrzymały mnie od tej transakcji. Spałem znakomicie i

głęboko, we śnie ciężka kurtyna opadła na mnie śmiertelnym całunem jak tajemnicze dobrodziejst

wo, a jednak przez sen czułem już strach przed obudzeniem się: nie starta z twarzy szminka, prawe

kolano spuchnięte, kiepskie śniadanie na plastykowej tacy, a obok dzbanka z kawą telegram od

mego agenta: “Koblencja i Moguncja odwołują występy stop zatelefonuję wieczorem Bonn.

Zohnerer”. Potem telefon organizatora imprezy, od którego dopiero teraz dowiedziałem się, że

prezyduje chrześcijańskiej akcji wychowawczej.

— Tu Kostert — powiedział przez telefon w sposób uniżenie lodowaty. — Musimy jeszcze

załatwić sprawę honorarium, panie Schnier.

— Bardzo proszę — odpowiedziałem. — Nie widzę przeszkód.

— Tak? — spytał. Milczałem, a kiedy zaczął znowu mówić, jego lodowatość zamieniła się w

pospolity sadyzm. — Ustaliliśmy honorarium w wysokości stu marek za występ klowna, który

wtedy wart był dwieście marek. — Zrobił pauzę, zapewne aby mi dać okazję do wybuchu, ale ja

milczałem, więc on, z natury ordynarny, ciągnął w ordynarny sposób: — Stoję na czele instytucji

społecznej i sumienie nie pozwala mi wydać stu marek na klowna, za którego produkcje

dwadzieścia marek jest całkowicie wystarczającą, można by nawet powiedzieć hojną zapłatą.

Nie miałem powodu przerywać mego milczenia. Zapaliłem papierosa, dolałem podłej kawy do

filiżanki, słuchałem sapania Kosterta. Wreszcie spytał:

— Słucha mnie pan?

— Słucham — odparłem i czekałem.

Milczenie to wypróbowana broń; w czasach szkolnych, kiedy bywałem wzywany przed oblicze

dyrektora lub ciała pedagogicznego, zawsze konsekwentnie milczałem. Pozwoliłem, aby ten

chrześcijanin Kostert pocił się na drugim końcu przewodu; nie stać go było na litość nade mną, ale

litując się nad samym sobą w końcu mruknął:

— Niechże pan wysunie jakąś propozycję.

— Proszę uważnie posłuchać — powiedziałem. — Proponuję panu następujące załatwienie

sprawy: weźmie pan taksówkę, pojedzie pan na dworzec, kupi mi pan bilet pierwszej klasy do

Bonn, potem kupi pan butelkę wódki, przyjedzie pan do pensjonatu, zapłaci mój rachunek łącznie z

napiwkami i zostawi mi pan w kopercie pieniądze na przejazd taksówką na dworzec; ponadto

zobowiąże się pan w swoim chrześcijańskim sumieniu wysłać moje rzeczy na własny rachunek do

Bonn. Zgoda?

Chwilę obliczał w pamięci, odchrząknął i powiedział:

— Chciałem dać panu pięćdziesiąt marek.

— Dobra — odpowiedziałem — to niech pan pojedzie tramwajem, wtedy wszystko do kupy

wyniesie mniej niż pięćdziesiąt marek. Zgoda?

— Znowu liczył, potem spytał:

— Nie mógłby pan zabrać rzeczy do taksówki?

— Nie — odparłem. — Stłukłem sobie nogę i nie mogę sam taszczyć walizek.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: