Poznanie jest warunkiem i narzędziem sprawnego działania: czynności ludzkie są nieprzypadkowo skuteczne tylko dzięki odpowiedniemu poznaniu. Poznanie jest warunkiem samookreślenia, względnej autonomii osoby, jest sposobem bytowania: dzięki niemu człowiek przyswaja sobie świat, w którym żyje, rozszerza się o to, co go transcenduje. Potrzeba posiadania ogólnego poglądu na świat, ogólnej wiedzy o świecie, wypływa zarówno z naturalnej ciekawości, jak i z podejmowania narzucających się zagadnień moralnych i praktycznych.
1. POZNANIE LUDZKIE. - Wśród naszych czynności świadomych są takie, których sens polega na uzyskiwaniu informacji o czymś, na uchwyceniu istnienia i własności czegoś. Są to czynności poznawcze i bezpośrednio dana nam jest różnica między nimi a np. pożądaniem, wytwarzaniem, oczekiwaniem, wyobrażeniem sobie czegoś. W poznawaniu jakby wydobywamy coś z mroku, coś odkrywamy. Poznanie ludzkie jest aspektywne: spostrzeżenia, pojęcia, sądy, rozumowania dotyczą danych przedmiotów z jakiegoś punktu widzenia, ujmują tylko pewne ich strony i przejawy.
Poznanie ludzkie jest refleksywne: każda nasza czynność poznawcza oraz jej rezultat.
ROLE POZNANIA LUDZKIEGO. - każdy z nas, ludzi, spełnia różne czynności, podejmuje rozmaite prace, osiąga lub stara się osiągać określone cele. Jest podmiotem działania i poznania. Przy tym zachodzi istotne powiązanie działania z poznaniem: nasze postępowanie czy wytwarzanie nie oparte na orientacji co do przedmiotu, środków, okoliczności . POZNANIE NAUKOWE Rozbieżności wśród rezultatów naszych poznań prowadzą do rozróżnienia między tym, co wiemy, a tym, co nam się wydaje, i do sformułowania koncepcji poznania naukowego.
1. POZNANIE NAUKOWE A POZNANIE POTOCZNE. - Poznanie naukowe jest kontynuacją, a zarazem pod wieloma względami wprost zaprzeczeniem poznania potocznego, jakie zdobywamy i jakim posługujemy się w codziennym życiu. Poznanie potoczne służy często, jeśli nie przede wszystkim, celom praktycznym - poznanie naukowe w zasadzie ma cel teoretyczny: uzyskanie uporządkowanej wiedzy o pewnej dziedzinie. Poznanie potoczne jest zlepkiem rozmaitych ujęć i punktów widzenia, jest zbitką aspektów, w której akcentowane są te czy inne aspekty w zależności od potrzeb i okoliczności - poznanie naukowe dotyczy określonego przedmiotu rozważanego w jakimś aspekcie. W poznaniu potocznym dochodzą do głosu motywy i czynniki poza poznawcze - poznanie naukowe świadomie i systematycznie je eliminuje, ponieważ emocje, upodobania czy pragnienia jako takie nie pełnią funkcji poznawczych, a mogą łatwo zniekształcić przebieg.
2. OKREŚLENIE NAUKI. - Nauka czynnościowo wzięta to zespół czynności poznawczych, zmierzających - w sposób uporządkowany, metodyczny - do osiągnięcia wiedzy o czymś. „Metodyczny" znaczy tu: systematyczny, planowy, według określonej metody. M e t o d a t o l ° sposób systematycznie stosowalny, czyli dobór i układ czynności przyporządkowany określonemu celowi, nadający się do powtarzania (do wielokrotnego stosowania), 2° zespół reguł wyznaczający sposób postępowania (działania) w danej sprawie. Ten sposób uzyskiwania wiedzy - dostosowany do przedmiotu i celu nauki - jest tym, co przede wszystkim wyróżnia poznanie naukowe od innego typu wiedzy i różnicuje poszczególne nauki. Nauka jako wytwór to uporządkowany zbiór zdań (niekiedy tylko pytań) zawierających wiedzę interesującą (tzn. zaspokajającą ogólnoludzkie potrzeby poznawcze) oraz intersubiektywnie sensowną (komunikatywną) i intersubiektywnie sprawdzalną (kontrolowalną), Nauka jako wytwór jest rezultatem (wynikiem) pewnego etapu rozwoju nauki jako czynności. Nauka pojęta socjologicznie to dział kultury, określona działalność społeczna wraz z uprawiającymi ją i korzystającymi z niej (dysponującymi nią) osobami, instytucjami itd. Każdą naukę można scharakteryzować przez podanie jej przedmiotu, aspektu, celu oraz metody. Przedmiot to czym się nauka zajmuje, co bada. Aspekt to punkt widzenia, z jakiego nauka rozważa swój przedmiot (a także odpowiadająca mu strona przedmiotu). Metoda w szerszym sensie to nie tylko stawianie pewnych pytań oraz sposób ich rozstrzygania (szukania na nie odpowiedzi), lecz także sam wybór przedmiotu, aspektu i celu badań.
3. PODZIAŁ NAUK. - Można dzielić nauki z różnych punktów widzenia, akcentując bądź ich przedmiot problematykę, bądź metodę, bądź cel i zastosowanie.
1) nauki filozoficzne: teoria bytu (metafizyka) i teoria poznania (gnozeologia), kosmologię (filozofię przyrody), antropologię lub psychologię filozoficzną (filozofię człowieka), teodyceę (filozofię Boga), aksjologię (filozofię wartości), etykę, estetykę.
2) nauki niefilozoficzne formalne: logika formalna i matematyka;
3) nauki niefilozoficzne realne: przyrodnicze (jak fizyka z chemią, astronomią i kosmologią fizykalną, biologia, antropologia przyrodnicza, nauki o ziemi) i humanistyczne, czyli społeczne
(np. psychologia, socjologia, historia z archeologią, językoznawstwo, nauki o poszczególnych dziedzinach kultury, jak historia i teoria sztuki, historia i teoria literatury, muzykologia, filmologia, prawo-znawstwo, religioznawstwo, etnografia i etnologia).
Niektóre z nauk humanistycznych są ujmowane (w pewnych szkołach) w sposób zbliżający je do przyrodoznawstwa (np. psychologia, socjologia) lub nauk f...
sebusbelz