Ukraina (Ukrajina), państwo w Europie Wsch., nad M. Czarnym i M. Azowskim; 603,7 tys. km2; 47,6 mln mieszk. (2003), Ukraińcy 73%, Rosjanie 22%, Polacy 0,4% i in.; gł. prawosławni i katolicy; przyrost naturalny ujemny (–3,5‰); stol. Kijów, in. gł. m.: Charków, Dniepropetrowsk, Donieck, Odessa, Zaporoże, Lwów, Krzywy Róg; j.u. ukraiński; republika; w skład U. wchodzą: republika autonom. Krym, 24 obwody, 2 miasta wydzielone (Kijów i Sewastopol). Przeważają obszary nizinne (Polesie, Niz. Naddnieprzańska, Niz. Czarnomorska), w zach. części Karpaty Ukr. (Howerla 2061 m), Wyż. Wołyńsko-Podolska i Wyż. Naddnieprzańska, na pd. — G. Krymskie; gł. rz.: Dniepr, Boh, Dniestr; klimat umiarkowany, kontynent., na pd. krańcach Płw. Krymskiego podzwrotnikowy (śródziemnomor.); 14% pow. lasy. Gospodarka ściśle związana z Rosją; reformy przeprowadzone w niewielkim stopniu; waluta hrywna od 1996; wydobycie węgla kam., rud żelaza i manganu, soli potasowych; wielkie elektrownie cieplne, jądr., wodne (Kaskada Dnieprzańska); hutnictwo żelaza i metali nieżel.; przemysł elektromaszyn. (m.in. środków transportu i metal.), chem., spoż., lekki, materiałów bud.; uprawy: zboża (pszenica, kukurydza), ziemniaki, buraki cukrowe, słonecznik, winorośl; hodowla bydła, trzody chlewnej, zwierząt futerkowych; tranzytowe linie komunik. i rurociągi; gł. porty: Odessa, Iljiczewsk, Chersoń, Kercz, Jałta. — W VII–V w. p.n.e. wybrzeże M. Czarnego skolonizowali Grecy; w IX–X w. część ziem dzisiejszej U. weszła w skład Rusi Kijowskiej; w XIV w. zostały podzielone między Polskę i Litwę; 1569 na mocy unii lubel. niemal cały obszar współcz. U. został przyłączony do Korony; 1648 wybuchło na U. powstanie B. Chmielnickiego, które przekształciło się w wojnę o samodzielną U.; 1667 U. na lewym brzegu Dniepru zajęła Rosja; po rozbiorach Polski większość U. znalazła się w Imperium Ros., część jako Galicja Wsch.w monarchii habsburskiej; podejmowane 1917–20 przez Ukraińców próby utworzenia niepodległego państwa (Ukr. Rep. Lud., Zachodnioukr. Rep. Lud.) nie powiodły się; 1920 władzę na U. objęli bolszewicy, a 1922 sow. U. przystąpiła do ZSRR; Galicja Wsch. i zach. Wołyń po I wojnie świat. weszły w skład Polski; do Rumunii wcielono pn. Bukowinę oraz do Czechosłowacji Ruś Podkarpacką; w Ukr.SRR kolektywizacja rolnictwa 1929–34 doprowadziła do wielkiego głodu (ok. 5 mln ofiar); na mocy paktu Ribbentrop–Mołotow IX 1939 tzw. Zach. U. znalazła się pod okupacją sow. i XI 1939 została oficjalnie włączona do Ukr. SRR; VI 1940 sow. U. powiększyła się o część Besarabii i pn. Bukowinę; po wybuchu wojny niem.-sow. 1941 nacjonaliści ukr. (OUN, UPA) podjęli współpracę z Niemcami (1943 ukr. dyw. SS Galizien) i przystąpili na Wołyniu i w Galicji Wsch. do walk z Polakami; do VII 1944 zajęcie przez wojska sow. całego obszaru U.; 1945 U. powiększyła się o Ruś Podkarpacką, a 1954 o Krym; 1986 katastrofa Czarnobylskiej Elektrowni Jądr.; VIII 1991 U. ogłosiła niepodległość (pierwszym państwem, które uznało niepodległość U. na arenie międzynar., była Polska), XII 1991 wraz z Rosją i Białorusią utworzyła WNP; od 1995 w Radzie Europy; 1996 uchwalenie konstytucji U.; trudna sytuacja gospodarcza; XI 2004–I 2005 pomarańczowa rewolucja (zwycięstwo W. Juszczenki w wyborach prezydenckich).
Maciejka2761