Turcja (Türkiye, Republika Turecka), państwo w Azji i Europie, nad morzami: Śródziemnym, Egejskim, Czarnym i Marmara; cieśniny Bosfor i Dardanele oddzielają część eur. (fragment Płw. Bałkańskiego) od azjat. (Azja Mn., Wyż. Armeńska); 774,8 tys. km2; 73,2 mln mieszk. (2003), Turcy (86% ludności), Kurdowie, Ormianie, Arabowie; muzułmanie; stol. Ankara, inne m.: Stambuł (gł. port handl.), Izmir, Adana; j.u. tur.; republika. Powierzchnia wyżynna i górzysta; liczne kotliny tektoniczne i wygasłe wulkany (Ararat — 5122 m); katastrofalne trzęsienia ziemi; klimat podzwrotnikowy, na wybrzeżach śródziemnomor., w głębi kontynent. suchy; gł. rz.: Eufrat, Tygrys; jez.: Tuz, Wan; makia (na zach.), stepy trawiaste i piołunowe, w górach lasy. Podstawą gospodarki przemysł i usługi; wydobycie rud metali (żelaza, chromu, miedzi), węgla brun.; przemysł włók., odzież., skórz., spoż., oraz hutn., zbrojeniowy, środków transportu, rafineryjny; rzemiosło (biżuteria, dywany, wyroby skórz., ceram.); uprawa zbóż, buraków cukrowych, bawełny, leszczyny, winorośli; hodowla owiec i kóz; turystyka zagr.; zabytki kultury antycznej (Troja, Efez, Milet, Pergamon), bizant. i islamskiej. — W 2. poł. XI w. opanowane częściowo przez Seldżuków, którzy utworzyli tam w XII w. sułtanat konijski; w XIV w. w pn.-zach. Anatolii powstało księstwo, które rozrosło się w imperium pod rządami dyn. Osmanów; 2. poł. XIV–l. poł. XVI w. ekspansja w pd.-wsch. Europie (opanowanie lub podporządkowanie m.in. Węgier, Siedmiogrodu, Mołdawii); w XVI w. rozkwit państwa, potem stopniowy upadek: klęski pod Lepanto (1571) i Wiedniem (1683), w końcu XVII i w XVIII w. utrata m.in. pd. Ukrainy, Podola, Węgier, Peloponezu, Zaporoża, Krymu, w XIX w. Grecji i prawie wszystkich posiadłości na Bałkanach oraz m.in. Tunisu i Egiptu; 1908 rewolucja młodoturków; po I wojnie świat. podział imperium między mocarstwa eur.; tur. ruch nar. pod przywództwem K. Atatürka; wojna gr.-tur. 1919–20; 1922 zniesienie kalifatu; od 1923 republika, pierwszy prez. Atatürk, reformy modernizujące państwo; w II wojnie świat. formalnie neutralna; 1974 okupacja pn. części Cypru; 1960 i 1980 wojsk. zamachy stanu, 1983–84 przywrócenie rządów parlamentarnych, wznowienie działalności partii polit.; 1991 po stronie państw sprzymierzonych w wojnie z Irakiem; w latach 90. nasilenie się tendencji fundamentalistycznych tłumionych przez wojsko i siły prozach. dążące do wprowadzenia T. do UE; od kilkudziesięciu lat trwa wojna partyzancka Kurdów (2003 amnestia dla bojowników organizacji składajacych broń).
Maciejka2761