Bożena Cioch.doc

Bożena Cioch

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Nr 5

w Lublinie

Problematyka grupy – wybrane zagadnienia

Człowiek jest ze swej natury „animale sociale” – zwierzęciem społecznym, które rozwija się najpełniej (i w ogóle może egzystować) w grupie. Samotność jednostki nie wpływa na nią korzystnie. Od początku istnienia człowieka przynależał on do szczepów, klanów, plemion. Naturalną koleją rzeczy mógł łatwiej polować, bronić się czy wytwarzać potrzebne narzędzia (podział ról). Podobnie dzieje się w świecie zwierząt. Oczywiście również dzisiaj żyjemy w społecznościach – od najmniejszych jakimi są rodziny do największych społeczności tzw. poszerzonych jak naród. Oprócz tego istnieją setki różnego rodzaju grup mniej lub bardziej formalnych. Przecież mamy styczność z innymi ludźmi już od najmłodszych lat: przedszkole, szkoła, wyższa uczelnia, praca, często jakieś stowarzyszenia i koła. Nie wolno też zapominać o kręgach towarzyskich czyli grupach przyjaciół, bliskich i dalszych znajomych. Problematyka grupy jest zagadnieniem wielowymiarowym – spróbujmy je  przeanalizować.

Najwłaściwsza próba definiowania grupy to taka, która integruje różne podejścia akcentujące ważność poszczególnych cech odróżniających grupy od zbiorów jednostek nie będących grupami.

Z tego punktu widzenia w literaturze psychologicznej preferowana jest definicja stwierdzająca, iż grupa to co najmniej dwie osoby lub więcej pozostające ze sobą w bezpośredniej interakcji, mające wspólny cel, posiadające zespół norm i względnie rozwiniętą strukturę grupową oraz silne poczucie swojej odrębności w stosunku do innych grup.

Wymienione cechy charakteryzujące grupę są stopniowalne np. są zbiory osób, które nie posiadają ściśle określonej struktury grupowej lub mają bardzo słabo rozwiniętą i odwrotnie – są takie zbiory osób, gdzie jest ona silnie rozwinięta i sformalizowana.

CEL GRUPY

              Przez cel grupowy rozumiemy pewien punkt w hipotetycznej przestrzeniu, który przynajmniej dla większości członków ma wartość dodatnią, pozytywną i z tego powodu grupa dąży do tego celu, chce go osiągnąć podejmując określone działania.

              Cele mogą być jasne i niejasne.

              Cel będzie jasny, jeżeli członkowie grupy będą znali podcele, zadania czy etapy realizacji celu ...

-          Im jaśniej określony jest cel grupowy i sposób jego realizacji, tym jednostka chętniej podejmuje cel, chętniej wykonuje przydzielone jej zadania,

-          Im większa jest jasność celu, tym mniej napięć w grupie,

-          Im jaśniejszy jest cel i drogi prowadzące do jego osiągnięcia, tym mniej uczuć  wrogich przeżywa jednostka w sytuacji pracy grupowej,

-          Im jasno sprecyzowany jest cel, tym jednostka czuje się bardziej związana z grupą zadaniową i spełnia polecenia grupy.

Takie rozumienie celu grupowego pozwala zorientować się, czy pod wpływem podjętych działań grupa przybliża się do osiągnięcia wspólnie akceptowanego celu, czy też oddala się od niego.              

              Cel niejasny będzie wówczas, kiedy nie potrafimy wskazać takich operacji czy działań, które miałyby doprowadzić do osiągnięcia przez grupę określonego punktu np. cel sformułowany jest w postaci hasła. Grupy nie mające celu nie wpływają na pozytywny (ze społecznego punktu widzenia) rozwój osobowości swoich członków.

              Ze względu na znaczenie, jakie ma ustalenie celów przez grupę, wskazane jest  uczestnictwo członków grupy w podejmowaniu decyzji, co do celu grupowego. Od strony psychologicznej tworzy inną jakość dla członków grupy narzucenie celu lub jego wypracowanie. Inaczej realizujemy cele, które uznajemy za swoje, a inaczej cele narzucone. Te ostatnie można złagodzić poprzez np. dyskusję, wymianę zdań, ogląd problemu, a grupy antagonizujące muszą połączyć się, by cel zrealizować.

              NORMY GRUPOWE

              Zachowanie człowieka w życiu codziennym jest regulowane przez normy. Definicja normy grupowej określa ją jako pewien przepis wskazujący, jak powinien zachowywać się lub nie powinien zachowywać się członek danej grupy.

              Z punktu widzenia interesów grupy normy spełniają dwie funkcje:

- normy grupowe pozwalają na utrzymanie się grupy przy życiu

- normy grupowe przyczyniają się do osiągnięcia przez grupę celu.

Ta sama norma może spełniać obie funkcje tzn. wynika z celu grupowego i służy jego realizacji oraz pozwala grupie utrzymać swoje istnienie – np. norma typu „Należy chodzić na zebrania”.

Normy mogą mieć charakter:

- formalny np. regulaminy w wojsku, Dekalog ... czyli są pisane

- nieformalny – niepisane, brak jest wówczas dokumentu, w którym byłyby one zawarte np.  

  norma „Nie kalaj własnego gniazda”.

Geneza norm może być różna.

Norma może być wypracowana w grupie – kiedy członek grupy sam bierze udział w wytwarzaniu norm lub przejęta od kogoś innego, narzucona np. w drużynie harcerskiej.

Normy mogą być akceptowane poprzez naśladownictwo (modelowanie) osoby znaczącej np. u dziecka, ucznia. Również mogą być nabywane przez nagrodę i karę w stosunku do członków grupy.

              Istnienie norm grupowych powoduje występowanie dwóch zjawisk:

- konformizmu (uniformizmu) czyli podobieństwa w zachowaniu członków grupy oraz

- wywierania przez grupę nacisku na swoich członków, tak by wywołać u nich postępowanie   

  zgodne z normami grupowymi.

STRUKTURA GRUPOWA

              W grupie istnieje układ zróżnicowanych pozycji powiązanych ze sobą różnego rodzaju stosunkami, który nazywamy strukturą grupową.

              Ze względu na rodzaj stosunków wiążących ze sobą poszczególne pozycje wyróżniamy w każdej grupie:

- strukturę władzy

- strukturę awansu

- strukturę komunikacji

- strukturę socjometryczną

              Struktura władzy występuje zarówno w grupach posiadających strukturę formalną, jak też w grupach o charakterze nieformalnym. Osoba A zyskuje przewagę nad osobą B w sposób formalny – zostaje zwierzchnikiem lub w sposób nieformalny siłą, sprytem, manipulacją.

Skuteczna władza łączy się ze strukturą przywództwa – ja mam nie tylko przywileje, ale i obowiązki wobec grupy, która oczekuje pewnych działań, jeżeli ich nie spełniam, rodzi to poważne konsekwencje dla grupy.

              Struktura awansu jest bardziej formalna. Są to pewne pozycje do których, każdy z członków grupy może dojść, ma możliwość awansu – np. w klasie skarbnik, przewodniczący klasy.

              Struktura komunikacji zwana czasami siecią komunikacyjną ze względu na kategorie interakcji związane z przekazywaniem informacji, komunikatów między  członkami grupy. Nie powinna być zablokowana, bo jest przyczyną konfliktów, powstają stereotypy rodzące emocje, które blokują komunikację. Struktura komunikacyjna pokrywa się ze strukturą władzy.

              W strukturze socjometrycznej poszczególne pozycje wiążą ze sobą stosunki lubienia się, nielubienia lub odrzucenia czyli atrakcyjności, pozytywnych i negatywnych postaw interpersonalnych. Struktura socjometryczna grupy jest badana za pomocą techniki socjometrycznej.

              Struktury grupowe mają wyraźnie charakter hierarchiczny.

              Z problemem struktury grupowej, a zwłaszcza struktury władzy ściśle wiąże się przywództwo grupowe, które jest jednoznaczne z najwyższą pozycją w strukturze władzy danej grupy.

              Efektywność przywództwa zależy od:

- cech osobowości

- sytuacji

- typu zadań

              Przywódca powinien spełniać oczekiwania grupy. Dobry przywódca powinien znajdować „złoty środek” pomiędzy oczekiwaniami grupy, a tym co sam potrafi. Jeżeli nie ma czucia grupy, empatii grupy, to traci przywództwo.

              Oczekiwania od przywódcy:

- reprezentant grupy na zewnątrz i jej interesów

- koordynator działalności grupy

- osoba ustalająca cele i politykę grupy

- ekspert

- mobilizuje do realizacji celów

- arbiter, mediator ewent. „kozioł ofiarny” w razie niepowodzeń grupy

- osoba rozdająca nagrody i kary (uśmiech, pochwała, akceptacja, wzmacnianie ...)

- jest symbolem grupy i wzorem zachowania się dla innych członków grupy

              Przywództwo będzie bardziej efektywne jeżeli połączy kilka wyżej wymienionych cech np. cechy osobowości, oczekiwania grupy ... .

              Kierując grupą przywódca może stosować różne sposoby i środki, które składają się na określony styl zarządzania.

· styl autokratyczny – autokrata dokonuje częstych i szczegółowych kontroli, ocena pracy grupy najczęściej jest negatywna, a krytyka nie jest oparta na jasnych kryteriach, podwładnych pobudza do pracy karami, informacje są jednokierunkowe.

Efektem autokratycznego zarządzania jest najwyższy poziom wykonania ilościowego zadań, ale jakość i oryginalność pomysłów jest gorsza, a motywacja jest zewnętrzna („będę pracował, jak będziesz patrzył mi na ręce”). Takie zarządzanie wywołuje apatię, bo ludzie kierowani są przedmiotowo, więc są apatyczni i bierni, a w dłuższym czasie wywołuje reakcje buntu i agresji. Ten styl prowadzi do unifikacji jednostek, gdyż ponadprzeciętność jest karana.

· styl demokratyczny – demokrata ponosi odpowiedzialność mimo, że wszyscy członkowie grupy włączeni są w decydowanie, dopuszcza ich aktywność, natomiast on ma zintegrować pomysły i doprowadzić do decyzji najlepszych, występuje tu przewaga nagradzania.

Styl demokratyczny skutkuje mniejszą ilością wykonanych czynności, ale wyższa jest ich jakość i oryginalność, poziom motywacji jest dużo wyższy, członków grupy traktuje się podmiotowo, działa się na zasadzie  pomagania – współdziałania, występują przyjaźnie między członkami grupy, a 75 % używa zaimka „my”, co świadczy o większej atrakcyjności i spoistości grupy, żeby osiągnąć cel grupa wie, że muszą być zakazy i nakazy.

· styl liberalny – tzw. „wolnej ręki”, „róbta co chceta”, kierownik nie narzuca decyzji, ale też dystansuje się od odpowiedzialności uważa, że ciąży ona na każdym człowieku. Styl ten nie może być zastosowany do dzieci. Efektem liberalnego zarządzania jest wykonanie najmniejszej ilości pracy o najgorszej jakości. Członkowie grupy kierowani liberalnie chcą raczej bawić się niż pracować. Panuje chaos informacyjny, bierność, a ludzie w końcu tęsknią do stylu autokratycznego.

              Żaden z opisanych stylów nie jest bezwzględnie najlepszy. W życiu style przenikają się i uwarunkowane są sytuacjami, na przykład w warunkach silnego zagrożenia ludzie mają tendencję do preferowania autokratycznego stylu zarządzania.

              Na dole w kopalni demokracja kończy się przed szybem, bo sytuacja zagrożenia powoduje, że sztygar każe i musi być zrobione. Nie ma czasu na rozważania. To także nauka szybkiego podejmowania decyzji. Inny przykład. Trener piłkarskiej kadry narodowej Jerzy Engel mówił: „W zespole rządzi jeden i jednego trzeba słuchać. Trenera”. Słowem, oświecony dyktator, który odpowiada za sukcesy lub porażkę.

              Grupy wywierają bardzo silny wpływ na swoich członków (pozytywny lub negatywny), na ich procesy poznawcze, zachowanie się, kształtowanie się ich postaw. Dobre kontakty w grupie, to dobre relacje międzyludzkie.

              Warunki poprawnych relacji międzyludzkich to:

- zainicjowanie kontaktu, nieopóźnianie kontaktu

- poznanie drugiej strony, osoby

- uważne słuchanie

- bycie autentycznym, otwartym

- zaufanie

- akceptacja siebie i innych

- nie manipulować

- nie nadużywać ról

              Grupy są zjawiskiem powszechnym, istnieją zawsze, są wszechobecne wśród ludzi.

              Wartościowa grupa, której jednostka jest członkiem, może stać się dla niej grupą odniesienia, będącą podstawą do porównania swoich postaw, ocen, norm itp., a jednocześnie jest źródłem ich akceptowania. Zrozumienie procesów grupowych może pozwolić danej grupie na zwiększenie jej pozytywnych wpływów na jednostkę i na zmniejszenie wpływów negatywnych.

Przynależność do grupy powinna pozostać przede wszystkim kwestią świadomego wyboru jednostki, uwzględniającą poczucie własnej wartości jako swoistego kapitału duchowego, psychicznego.

BIBLIOGRAFIA

1.      Aronson E., Człowiek istota społeczna, Warszawa 1978.

2.      Janowski A., Stachyra R., Prestiż ucznia wśród rówieśników, Warszawa 1985

3.      Krąpiec M. M., Człowiek i prawo naturalne, Lublin, 1999.

4.      Mika S., Psychologia społeczna, Warszawa 1981.

5.      Zaborowski Z., Stosunki społeczne w klasie szkolnej, Warszawa 1964.