Znani lubiani zasluzeni.doc

ANIELEWICZ Mordechaj, 
ur. w 1919 r. w Warszawie. Ukończył gimnazjum Laor na Nalewkach. Członek Haszomer Hacair. W latach 1942-43 komendant Żydowskiej Organizacji Bojowej; dowódca powstania w getcie warszawskim, zginął  walcząc w bunkrze przy ulicy Miłej 18.

ASKENAZY Szymon, 
1866 -1935, historyk i dyplomata, delegat Polski w Lidze Narodów; profesor Uniwersytetu Lwowskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności; m.in. dzieje Polski XVIII-XIX w.; wychowawca wielu historyków (tak zwana szkoła Askenazy); Napoleon a Polska (1918-19).

ASZ Szalom, 
1.01.1880 - 1957, pisarz żydowski, tworzący w języku jidysz; urodzony w Kutnie, od 1914 gł. w USA; opowiadania, powieści, utwory dramatyczne o tematyce współczesnej, też dotyczące genezy chrześcijaństwa; m.in.: Miasteczko (1905, wydanie polskie 1911), Ameryka (1911, wydanie polskie 1926), Matka (1925, wydanie polskie 1933), Mąż z Nazaretu (1939, wydanie polskie 1990), Czarodziejka z Kastylii, Przed Potopem, nowele i opowiadania: Córka jaśnie pana, Zwyczajna historia, Żydowskie dziecko, Kantor i jego chórzyści.

BAAL SZEM TOW,
właściwie Israel ben Eliezer, ok. 1700-1761, mistyk żydowski z Podola; twórca chasydyzmu.
Zobacz więcej: "Chasydyzm"

BARDINI Aleksander, 
1913-95, reżyser, aktor; związany z teatrami warszawskimi; inscenizacje dramatów (m.in. Dziady A. Mickiewicza 1955), oper (Jutro T. Bairda 1966); profesor Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie; role filmowe.

EDELMAN Marek, 
ur. 1922, działacz konspiracji, żołnierz, lekarz; członek Bundu, zastępca komendanta ŻOB; podczas powstania w getcie warszawskim 1943 ostatni dowódca sił powstańczych; w latach 70-80. działacz opozycji demokratycznej. 
Kawaler Orderu Orła Białego.

ESTERKA, 
XIV w., domniemana kochanka Kazimierza III Wielkiego, Żydówka; zapewne nie istniała, wg tradycji protektorka Żydów.

GOTTLIEB Maurycy, 
1856-79, malarz; uczeń J. Matejki, tworzył pod wpływem romantyzmu; obrazy o tematyce historycznej, rodzajowej i biblijnej. Jednym z najważniejszych obrazów w jego twórczości był "Żydzi w synagodze w Dzień Pojednania" 1878. Gottlieba nazywano ojcem malarstwa żydowskiego w Polsce.

ISSERLES Mojżesz,
(ok. 1520-72), zw. Remu, rabin krakowski, rektor jeszywy w Krakowie, autor wielu dzieł o tresci religijnej, filozoficznej i prawnej. Pochodził on z rodziny niemieckich Żydów, wygnanych w 1519 r. z Regensburga. Uczył się w lubelskiej jeszywie pod kierunkiem rabina Szaloma Szachny. W 1547 r. otrzymał urząd rabina krakowskiej gminy. Tu powstały jego liczne dzieła, w których udowodnił, że nauki świeckie dadzą się pogodzić z wiedzą religijną. 
Wgłębiał się w filozofię Arystotelesa, cenił nauki przyrodnicze - astronomię i matematykę. Zajmowaał się też historią. Dziełem życia Isserlesa, które zapewniło mu nieśmiertelną sławę, są uwagi do kolejnych paragrafów kodeksu "Szulchan aruch" (Nakryty stół), nazwane "Mappa" (Obrus). Jako rabin krakowskiej gminy, był też Isserles członkiem kahalnego sądu rabinicznego w żydowskim mieście. Ponieważ on sam był niekwestionowanym autorytetem w dziedzinie prawa talmudycznego, powaga tego sądu była niemała, i to nie tylko w samym Krakowie, czy w Polsce, ale i poza jej granicami. 

JOSELEWICZ Berek,
Urodzony w 1764 roku w Kretyndze. Kupiec - faktor biskupa wileńskiego.W roku 1794 otrzymał on pozwolenie od Tadeusza Kościuszki na "utworzenie pułku lekkokonnego starozakonnego w liczbie 500 żołnierzy". Od 1798 roku walczył w Legionach Dąbrowskiego; od 1807 roku służył w armii Księstwa Warszawskiego w stopniu podpułkownika. Poniósł śmierć w walkach z wojskami austriackimi pod Kockiem w roku 1809.

KAMIŃSKA Ester Rachel,
1870-1925, matka Idy, aktorka żydowska; występy w Polsce, Rosji, USA i Europie Zachodniej; założycielka (1913) i współkierownik Teatru Żydowskiego w Warszawie; grała w języku polskim i jidysz; role w sztukach pisarzy żydowskich i utworach dramaturgii światowej.

KAMIŃSKA Ida,
1899-1980, córka Estery Racheli, żydowska aktorka, reżyser; od 1949 dyrektor teatrów żydowskich w Łodzi, Wrocławiu i Warszawie; role dramatyczne (Mirełe Efros J. Gordina, Matka Courage B. Brechta), filmowe (Sklep przy głównej ulicy 1965); od 1968 na emigracji w USA; Moje życie, mój teatr (1973, wydanie polskie 1995).

KOSIŃSKI Jerzy,
pseudonim Joseph Novak, 1933-91, pisarz amerykański; pochodził z rodziny żydowskiej zamieszkałej w Polsce; od 1957 w USA; powieści rozpatrujące wzajemne relacje jednostki i zbiorowości, szokujące brutalnością i drastycznością erotyczną (Malowany ptak 1965, wydanie polskie 1989, Kroki 1968, wydanie polskie 1988).

KORCZAK Janusz,
właściwie Henryk Goldszmit, 1878 lub 1879-1942, pedagog, pisarz, działacz społeczny, lekarz; organizator i kierownik żydowskiego Domu Sierot w Warszawie i sierocińca Nasz Dom; popularyzator problematyki pedagogicznej i obrońca praw dziecka; stworzył system wychowawczy przepojony humanizmem i miłością do dziecka, w oryginalny sposób przeciwstawiający się jego przedmiotowemu traktowaniu ; zginął wraz z wychowankami w hitlerowskim obozie zagłady w Treblince; prace pedagogiczne (Jak kochać dziecko 1920, Prawo dziecka do szacunku 1929), utwory dla dzieci (Król Maciuś Pierwszy 1922), powieści społeczne, dramaty; pamiętnik pisany 1942 w getcie (opublikowany 1958); Dzieła (od 1992).

KRAMSZTYK Roman, 
1885-1942, malarz, grafik; przedstawiciel postimpresjonizmu; portrety, akty, kompozycje figuralne, pejzaże, sceny z getta. Był członkiem Towarzystwa Artystów Polskich "Rytm". Przyjaciel poetów z kręgu Skamandra, aktorów scen warszawskich, polityków. Związany ideowo z Legionami Piłsudzkiego. Większą część życia artysta spędził w Paryżu. Wybuch II wojny światowej zastaje Kramsztyka w Warszawie. Artysta świadomie wybrał solidarność z mordowanym narodem odmawiając możliwości wyjścia z getta na stronę aryjską. Rozstrzelany na ulicach getta 6 sierpnia 1942 roku.

KRONENBERG Leopold,
1812-78, jeden z najwybitniejszych polskich działaczy gospodarczych XIX w.; budowniczy linii kolejowych w Królestwie Polskim i prezes ich zarządów; 1873-76 prezes Komitetu Giełdowego Giełdy warszawskiej; 1870 założyciel i 1873-78 prezes Rady Banku Handlowego w Warszawie; 1861 współtwórca obozu "białych" i jeden z jego przywódców w powstaniu styczniowym 1863-64.

LEŚMIAN Bolesław,
właściwie B. Lesman, ok. 1878-1937, poeta; członek Polskiej Akademii Literatury; kontynuator symbolizmu; jego styl poetycki określają: baśniowa fantastyka, groteska, inwencja słowotwórcza, kreacyjny opis przyrody; liryki, ballady nawiązujące do folkloru, poematy; zbiory: Łąka (1920), Napój cienisty (1936), Dziejba leśna (1938); baśnie Klechdy sezamowe (1913), Przygody Sindbada Żeglarza (1913).

LURIA Icchak Ben Salomon,
zw. ha-Ari ha-Kadosz, 1543-72, żydowski mistyk i kabalista; autor pojęcia cimcum, wycofania się Boga w głąb swej istoty, niezbędnego dla powstania poza nim wolnych bytów; wywarł duży wpływ na żydowską kabałę.

NATANSONOWIE, 
rodzina finansistów i przemysłowców warszawskich, pochodzenia żydowskiego; m.in. Seelig (Samuel, 1795-1879), kupiec i bankier, założył wraz z synami dom bankowy; jego synowie: Henryk (1820-95), bankier, wiceprezes Banku Handlowego SA w Warszawie, oraz Jakub (183284), chemik, bankier i przemysłowiec; synowie Henryka: finansiści Kazimierz Eryk (1853-1935) i Józef Eryk (1855-1929).

PEREC Icchok Lejbusz,
1852-1915, pisarz żydowski, tworzący w języku jidysz; klasyk literatury jidysz w Polsce; wprowadził tematykę społeczną; poezje, nowele (zbiór Bilder fun a prowinc-rajze 1891), sztuki teatralne; polski Wybór opowiadań (1958).

PETERSBURSKI Jerzy,
właściwie Jerzy Melodysta, 1897-1979; kompozytor, pianista; 1926 założył z A. Goldem orkiestrę rozrywkową; 1949-68 mieszkał w Argentynie; jest autorem wielu przebojów (Tango milonga, Ja się boję sama spać, Szkoda twoich łez, dziewczyno, Ta ostatnia niedziela).

RINGELBLUM Emanuel,
1900-44, historyk żydowski; zorganizował archiwum w getcie warszawskim; zginął na Pawiaku; Kronika getta warszawskiego (1961-62, wydanie polskie 1983).

RUBINSTEIN Artur,
1887-1982, pianista polski, pochodzenia żydowskiego; jeden z wybitnych wirtuozów XX w.; od 1906 za granicą (USA, Francja); propagator muzyki polskiej, zwłaszcza F. Chopina, K. Szymanowskiego; wspomnienia (Moje młode lata 1976, Moje długie życie 1988).

SCHULZ Bruno,
1892-1942, prozaik, grafik; cykle opowiadań Sklepy cynamonowe (1934), Sanatorium Pod Klepsydrą (1937), utrzymanych w poetyce sennej wizji, przesyconych liryzmem, groteską, baśniową fantastyką, osnutych na kanwie wątków autobiograficznych i realiów życia małomiasteczkowych Żydów; sztychy, litografie, rysunki, obrazy olejne; zastrzelony przez gestapowca w getcie w Drohobyczu; Proza (1964), Księga listów (1975).

SINGER Isaac Bashevis, 
1904-91, pisarz żydowski, tworzący w języku jidysz, laureat literackiej Nagrody Nobla.
Zobacz więcej: Isaac Bashevis Singer

SŁONIMSKI Antoni,
1895-1976, poeta, publicysta; współtwórca grupy Skamander; w czasie II wojny światowej i po wojnie, do 1951 (z przerwami) w Wielkiej Brytanii; 1956-59 prezes ZLP; 1964 inicjator Listu 34 w obronie swobód twórczych; liryka refleksyjna związana z tradycją polskiego romantyzmu; poematy Czarna wiosna (1919), Popiół i wiatr (1942), zbiory Okno bez krat (1935), Alarm (1940), Wiek klęski (1945); powieści, komedie satyryczne, felietony (Kroniki tygodniowe 1927-39, wybór 1956); wspomnienia.

STERN Abraham, 
1769-1842, mechanik; samouk, wynalazca m.in. maszyny do wykonywania 4 działań arytmetycznych i obliczania pierwiastków kwadratowych, urządzeń geodezyjnych, rolniczych i in.; członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie; jego prawnukiem był poeta A. Słonimski.

STRYJKOWSKI Julian,
właściwie Pesach Stark, 1905-96, prozaik; powieść społeczna Bieg do Fragala (1951), historyczna Przybysz z Narbony (1978); opowiadania psychologiczne (Imię własne 1961), powieści ukazujące świat małomiasteczkowej żydowskiej społeczności w Polsce przed I wojną światową (Głosy w ciemności 1956, Austeria 1966, Sen Azrila 1957), autobiograficzne, osnute na wspomnieniach z komunistycznej młodości (Czarna róża 1962, Wielki strach wydanie poza cenzurą 1980); opowieści o tematyce biblijnej.

SZPILMAN Władysław,
1911 - 2000, kompozytor i pianista; współzałożyciel Kwintetu Warszawskiego; wieloletni współpracownik Polskiego Radia; gł. muzyka rozrywkowa, filmowa (sygnał Polskiej Kroniki Filmowej, 1951), piosenki (Czerwony autobus); wspomnienia.

TRĘBACZ Maurycy,
ur 3.05.1861 w Warszawie. Był jednym z najpopularniejszych i najpłodniejszych malarzy żydowskich z przełomu wieków. Malował sceny rodzajowe z życia Żydów, obrazki "buduarowe", akty, pejzaże, portrety, obrazy inspirowane literaturą (Koncert Jankiela). Zmarł 29.01.1941 roku w łódzkim getcie.

TUWIM Julian,
1894-1953, poeta; współtwórca grupy poetyckiej Skamander; liryka naznaczona witalizmem i biologizmem (Czyhanie na Boga 1918, Sokrates tańczący 1920), następnie refleksyjna, nawiązująca do tradycji klasycznej (Rzecz czarnoleska 1929, Biblia cygańska 1933, Treść gorejąca 1936); poematy: satyryczny Bal w Operze (1936, wydanie pełne 1946), liryczno-epicki Kwiaty polskie (powstał 1940-44, wydany 1949, wydanie pełne 1990); antologie anegdot i osobliwości obyczajowo-literackich; utwory dla dzieci (Lokomotywa 1938); przekłady, gł. klasyki rosyjskiej; Pisma zebrane (1986-93).

WARS Henryk,
właśc. H. Warszawski, 190277, kompozytor; od 1947 w USA; muzyka rozrywkowa, filmowa, piosenki  przeboje (Umówiłem się z nią na dziewiątą, Miłość ci wszystko wybaczy).

WAT Aleksander,
właściwie A. Chwat, 1900-67, poeta, prozaik; współtwórca polskiego futuryzmu; od końca lat 20. sympatyk komunizmu; 1940 aresztowany we Lwowie przez NKWD, na zesłaniu; 1946 powrócił do kraju, od 1959 na Zachodzie (od 1961 we Francji); groteskowe opowiadania, liryka osobista i refleksyjno-filozoficzna (Ciemne świecidło 1968); zainspirowany przez Cz. Miłosza pamiętnik mówiony Mój wiek (1977). Jego żona, Paulina (Ola) Watowa (1904-91), jest autorką wspomnień Wszystko co najważniejsze (1984).

WAWELBERG Hipolit,
1843-1901, działacz społeczny, finansista; właściciel domu bankowego w Warszawie i Petersburgu; inicjator i wydawca tanich książek, fundator stypendiów dla niezamożnej młodzieży; 1895 (wraz z S. Rotwandem) ufundował Średnią Szkołę Mechaniczno-Techniczną w Warszawie.

WIENIAWSKI Henryk,
1835-80, skrzypek i kompozytor; profesor konserwatorium w Petersburgu i Brukseli; jeden z najwybitniejszych skrzypków w 2. połowie XIX w.; występy w Europie i USA; utwory w stylu brillant z uwypuklonymi elementami narodowymi, gł. skrzypcowe: 2 koncerty, Legenda (ok. 1860), polonezy, etiudy-kaprysy, wariacje, mazurki, kujawiaki. Od 1935 roku co pięć lat w Poznaniu odbywają się wysoko cenione w świecie Międzynarodowe Konkursy Skrzypcowe im. Henryka Wieniawskiego.

ZAMENHOF Ludwik,
1859-1917, lekarz okulista, poliglota; twórca języka esperanto; prace poświęcone problematyce języka sztucznego oraz gramatyka i słownik esperanto: Język międzynarodowy (1887). Odznaczony Legią Honorową.

ZYGELBOJM Szmul "Artur",
(1895-1943) - działacz Bundu, członek Rady Narodowej w Londynie powołanej przez generała Władysława Sikorskiego. Informował społeczeństwo i rządy zachodnie o dramatycznym położeniu ludności żydowskiej w Polsce, rozpaczliwie zabiegał o pomoc dla niej. Po wyczerpaniu wszystkich dostępnych środków i odrzuceniu wszystkich jego apeli popełnia samobójstwo 12 maja 1943 roku, protestując w ten sposób przeciwko ludobójstwu i bierności świata.