Biuletyn 5-6_2008.PDF

NR 5–6 (88–89)

maj–czerwiec

2008

BIULETYN

Bezpłatny dodatek:

płyta DVD z ﬁ lmem

Józef Piłsudski

BIULETYN

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

numer indeksu 374431

nakład 15000 egz.

cena 8 zł (w tym 0% VAT)

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

ODDZIAŁY IPN

ADRESY I TELEFONY

BIAŁYSTOK

ul. Warsztatowa 1a, 15-637 Białystok

tel. (0-85) 664 57 03

GDAŃSK

ul. Witomińska 19, 81-311 Gdynia

tel. (0-58) 660 67 00

fax (0-58) 660 67 01

KATOWICE

ul. Kilińskiego 9, 40-061 Katowice

tel. (0-32) 609 98 40

KRAKÓW

ul. Reformacka 3, 31-012 Kraków

tel. (0-12) 421 11 00

LUBLIN

ul. Szewska 2, 20-086 Lublin

tel. (0-81) 536 34 01

ŁÓDŹ

ul. Orzeszkowej 31/35, 91-479 Łódź

tel. (0-42) 616 27 45

POZNAŃ

ul. Rolna 45a, 61-487 Poznań

tel. (0-61) 835 69 00

RZESZÓW

ul. Słowackiego 18, 35-060 Rzeszów

tel. (0-17) 860 60 18

SZCZECIN

ul. K. Janickiego 30, 71-270 Szczecin

tel. (0-91) 484 98 00

WARSZAWA

ul. Chłodna 51, 00-867 Warszawa

tel. (0-22) 526 19 20

WROCŁAW

ul. Sołtysowicka 21a, 51-168 Wrocław

tel. (0-71) 326 76 00

BIULETYN INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

Kolegium: Jan Żaryn – przewodniczący,

Łukasz Kamiński, Kazimierz Krajewski, Filip Musiał,

Barbara Polak, Leszek Próchniak, Jan M. Ruman, Jacek Żurek

Redaguje zespół: Jan M. Ruman – redaktor naczelny (tel. 0-22 431-83-74), jan.ruman@ipn.gov.pl

Barbara Polak – zastępca redaktora naczelnego (tel. 0-22 431-83-75), barbara.polak@ipn.gov.pl

Jacek Żurek – sekretarz redakcji (tel. 0-22 431-83-55), jacek.zurek@ipn.gov.pl

Piotr Życieński – fotograf (tel. 0-22 431-83-95), piotr.zycienski@ipn.gov.pl

sekretariat – Maria Wiśniewska (tel. 0-22 431-83-47), maria.wisniewska@ipn.gov.pl

Projekt graﬁ czny: Krzysztof Findziński; redakcja techniczna: Andrzej Broniak;

łamanie: Wojciech Czaplicki; korekta: Maria Żurek

Adres redakcji: ul. Hrubieszowska 6a, Warszawa

Adres do korespondencji: ul. Towarowa 28, 00-839 Warszawa

www.ipn.gov.pl

Druk: „2 K” s.c., ul. Płocka 35/43, 93-134 Łódź

ADRESY I TELEFONY

ODDZIAŁY IPN

BIULETYN

N R 5–6 (88–89)

MAJ–CZERWIEC

2008

SPIS TREŚCI

ROZMOWY BIULETYNU

Piłsudczycy. Z Januszem Ciskiem, Markiem Gałęzowskim

i Włodzimierzem Suleją rozmawia Barbara Polak ............................. 2

KOMENTARZE HISTORYCZNE

Piotr Szubarczyk – Naczelnik................................................................................. 16

Jerzy Kirszak – Związek Walki Czynnej ............................................................. 29

Piotr Cichoracki – Prystor i Sławek – współpracownicy Marszałka ............ 36

Paweł Kosiński – Legiony to żołnierska nuta ................................................... 43

Waldemar Paruch – Tradycja i nowoczesność ................................................... 55

Andrzej Chojnowski – BBWR – antypartyjna partia piłsudczyków ................ 64

Wojciech Muszyński – Mali piłsudczycy ............................................................... 69

Janusz Cisek – Tylko razem. Włodzimierz Bączkowski ................................. 76

Marek Gałęzowski – Konspiracja piłsudczyków w kraju w l. 1939–1947 .....84

Elżbieta Jakimek-Zapart – Aleksandra Piłsudska

i fundusz popierania walki czynnej w Polsce....................................... 94

Arkadiusz Adamczyk – Piłsudczycy na emigracji 1939–1944 ......................... 99

Rafał Stobiecki – Ciągłość tradycji .................................................................... 108

Robert Zapart – Brygadowe Koło Młodych „Pogoń” ................................... 118

SYLWETKI

Michał Kurkiewicz – Na kłopoty Biernacki....................................................... 126

Sławomir Kalbarczyk – Kazimierz Bartel w świetle karykatury prasowej ...133

Marek Gałęzowski – Cztery sylwetki. Konspiracja piłsudczykowska ........ 147

Maria Fieldorf, Leszek Zachuta – Generał August Emil Fieldorf „Nil” ........... 158

Grzegorz Waligóra – Wojciech Ziembiński (1925–2001) .............................. 166

Andrzej Ostoja-Owsiany (1931–2008) ................................................... 172

RECENZJE

Witold Wasilewski – Wierni Polsce ..................................................................... 177

DOKUMENTY

Henryk Głębocki – O „politykę kontraktu społecznego…”.

Memoriał Bronisława Geremka z maja 1988 r. ................................ 183

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

RELACJE I WSPOMNIENIA

Abp Józef Gawlina – O Marszałku Piłsudskim .............................................. 174

PIŁSUDCZYCY

Z JANUSZEM CISKIEM, MARKIEM GAŁĘZOWSKIM

I WŁODZIMIERZEM SULEJĄ ROZMAWIA BARBARA POLAK

B.P. – Na politycznej scenie Polski międzywojennej tuż po odzyskaniu niepodle-

głości, Józef Piłsudski i jego obóz zaliczani byli do lewicy. Warto wyjaśnić, co to

wtedy oznaczało, żeby obserwatorom dzisiejszej sceny politycznej nie przyszło

do głowy, że ma to jakiś związek z komunizmem.

W. S . – Tym bardziej, że takie niezrozumienie pojęć – lewicowość

i prawicowość – ma miejsce i obecnie. Na przełomie pierwszej

i drugiej dekady ubiegłego wieku w politycznej myśli polskiej

obecne były wyraźne nurty: konserwatywny (zachowawczy), na-

rodowy (nacjonalistyczny), ludowy i socjalistyczny, w obrębie

którego sytuowali się wówczas piłsudczycy.

J.C. – Te gremia wybiegały poza projekty

środowiskowe i myślały o niepodległości

Rzeczpospolitej czy też o jej autonomii. Piłsudski lokował się

na lewo od endecji i na lewo od konserwatystów, przywykło się

więc o nim mówić jako o człowieku lewicy. Jego poglądy były

reprezentatywne dla ówczesnej lewicy niepodległościowej – był

za demokratyczną republiką gwarantującą równe prawa dla

wszystkich grup społecznych.

W. S . – Mylenie komunistów z socjalistami, to jest rzecz nie tylko współczesna (kiedy

Kawalerowicz nakręcił Śmierć prezydenta , większość ludzi na widok pochodu socjali-

stów z czerwonymi sztandarami była przekonana, że to demonstrują komuniści). To nie

chodzi o to, czy Piłsudski znał, czy śpiewał Czerwony sztandar . Piłsudski był socjalistą.

Niekwestionowalne jest to, że Piłsudski traﬁ ł do socjalistów i zajął wśród nich miejsce

naczelne. Swoimi koncepcjami wywarł olbrzymie piętno na tym ruchu, zarówno w ob-

szarze praktycznym, jak i teoretycznym. Polski socjalizm dzięki Piłsudskiemu stał się

o tyle specyﬁ czny, że miał swoje narodowe oblicze. Odchodzenie od socjalizmu w tym

wydaniu oznaczało przejście do struktur organizacyjnych radykalnej PPS-Lewica, lub

wręcz – po jej połączeniu się z resztkami SDKPiL – do Komunistycznej Partii Robotniczej

Polski.

M.G. – Pojęcia lewicy – ówczesne i dzisiejsze – nie są w ogóle

tożsame. Współczesna lewica w żaden sposób nie nawiązuje

do tradycji PPS, działającej przed I wojną światową i w cza-

sach niepodległej Polski, oraz jej przywódców, począwszy od

Piłsudskiego i Wojciechowskiego, skończywszy na Kazimierzu

Pużaku, Mieczysławie Niedziałkowskim, Tomaszu Arciszewskim,

żeby wymienić tylko najbardziej znanych. Wątpię, czy w ogóle te

nazwiska są dla jej czołowych polityków rozpoznawalne.

J.C. – Radykalizm Piłsudskiego zawierał się w jego powiedzeniu, że socjalista w Polsce

musi być zwolennikiem niepodległości. O tym nie mówili ani endecy – którzy raczej

chcieli przekształcić Rosję albo wymusić na niej autonomię – ani konserwatyści. PPS

Piłsudskiego po 1906 r. była jedyną partią, która publicznie głosiła, że należy walczyć

o niepodległość.

W. S . – Piłsudski był radykalnym inteligentem, obdarzonym przy tym czymś, co można na-

zwać słuchem społecznym. Widać to choćby w tekstach redagowanych dla „Robotnika”,

czy w jego korespondencjach, w których znakomicie wydobywał aspekty społeczne.

B.P. – Wobec tego, czym był ten socjalizm PPS? Czym była ta idea?

J.C. – Socjalizm w wydaniu PPS Piłsudskiego był sposobem na mobilizację społeczeń-

stwa do walki o niepodległość.

W. S . – Ale też pomysłem na życie w wolnej Polsce. Co prawda Piłsudski nie mówił,

jak tę wolną Polskę będzie urządzać, gdyż socjalizm był jednym z wariantów niepodle-

głości, co wyraźnie widać choćby z listu Piłsudskiego do Wojciechowskiego z 1902 r.

Niepodległość stanowiła horyzont docelowy, reszta była zależna od woli społeczeń-

stwa (co też świadczy o socjalistycznym sposobie patrzenia na rzeczywistość). My nie-

stety spoglądamy na to przez pryzmat późniejszego okresu – drugiej połowy XX wieku

– i dlatego mamy całkowicie spaczony obraz socjalizmu.

M.G. – Do rewolucji 1905 r. PPS, podobnie jak jej przeciwnicy z Ligi Narodowej, sku-

piała niewielką liczbę zwolenników. Dopiero w okresie rewolucji stała się partią masową.

W kierownictwie znalazło się wówczas mnóstwo nowych ludzi, w większości zwolenników

ścisłej współpracy z rosyjskim ruchem rewolucyjnym i autonomii w ramach Rosji, co było

w całkowitej sprzeczności z niepodległościowym programem pierwszego kierownictwa

PPS. Kiedy zaczęli oni dominować w partii, doszło do rozłamu. Przeciwnicy Piłsudskiego

powołali PPS-Lewicę, która później, po zjednoczeniu z SDKPiL, utworzyła partię komuni-

styczną, od 1923 r. noszącą nazwę Komunistyczna Partia Polski. Ten odłam lewicy stale

zwalczał najpierw ideę niepodległości Polski, a później niepodległe państwo polskie.

Natomiast priorytetem Józefa Piłsudskiego, który wraz ze swoimi zwolennikami utworzył

PPS-Frakcję Rewolucyjną (po kilku latach wróciła ona do nazwy PPS), stało się przygo-

towanie do walki zbrojnej o niepodległość. Niedługo po rozłamie w swojej praktycznej

działalności odszedł on również od programu socjalistycznego. W latach poprzedzają-

cych wybuch wojny Piłsudski i jego zwolennicy byli głównymi rzecznikami polskiego czynu

zbrojnego jako sposobu odzyskania niepodległości. Tymczasem narodowi demokraci

w 1902 r. uznali, że nie ma możliwości wywalczenia zbrojnie niepodległości, i należy dą-

żyć do możliwie szerokiej autonomii, na kształt istniejącej w dawnym Królestwie Polskim.

B.P. – Środowisko PPS, głosząc konieczność walki o niepodległość, płaciło za

to olbrzymią cenę. Po 1906 r. spadały na nie najsilniejsze represje, wyroki

śmierci, katorga. W czasach II Rzeczpospolitej odbywał się swoisty wyścig po

laur wyłącznej zasługi w wywalczeniu niepodległości. Narodowcy uważali, że

należy się on im. Piłsudczycy ograniczyli te zasługi do własnego obozu...

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: