W nowej Polsce.pdf

W nowej Polsce

21 lipca 1944 r. w Moskwie utworzony został Polski Komitet Wyzwolenia

Narodowego. Było to wyrazem decyzji Stalina co do dalszej polityki w sprawie

polskiej, wyrazem opcji na rzecz polityki faktów dokonanych i instalowania w kraju

władzy zdo- minowanej przez komunistów, uznającej faktyczne ograniczenie

suwerenności państwa na rzecz hegemonii ZSRR. Od tego momentu w radzieckiej

polityce nie było już mowy o stosunkach z rządem polskim czy o jego rekonstrukcji.

Przedmiotem zabiegów było wyłącznie rozszerzenie PKWN (a potem Rządu

Tymczasowego RP) w celu nadania mu bardziej reprezentatywnego (a przez to

strawniejszego dla opinii międzynarodowej) oblicza, wszelako bez naruszenia

szczególnej pozycji partii komunistycznej w systemie sprawowania władzy.

Dbałość o pozór koalicyjności rządu, a zarazem dążenie do pozyskania, a co

najmniej neutralności szerokich kręgów społecznych, skłaniały komunistów do

włączenia w struktury nowej władzy działaczy niekomunistycznych oraz do

akceptacji tworzenia partii politycznych występujących pod dawnymi sztandarami,

lecz respektujących dwie podstawowe zasady: hegemonię PPR i sprzęgnięcie Polski

z polityką radziecką. W ten sposób w tzw. "Polsce lubelskiej", tzn. na terenach

wyzwolonych spod okupacji niemieckiej w 1944 r., powstał zarys systemu

politycznego składającego się z czterech partii: Polskiej Partii Robotniczej, Polskiej

Partii Socjalistycznej, Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego.

Komuniści w decydującym stopniu wpłynęli też na kształt programu

zadeklarowanego przez rodzącą się władzę państwową. Jego zasadniczą cechą był

umiar w wysuwaniu haseł politycznych i społeczno-ekonomicznych oraz patriotyczna

i demokratyczna frazeologia. Na plan pierwszy wysuwano dalszą walkę przeciwko

hitlerowskim Niemcom, a równocześnie formułowano podstawowe zasady, na jakich

miała się opierać wewnętrzna i zagraniczna polityka nowego państwa. Pisano o

pokojowej współpracy ze wszystkimi państwami koalicji antyhitlerowskiej, na czoło

wysuwając jednak sojusz ze Związkiem Radzieckim. Manifest PKWN zapowiadał

przywrócenie podstawowych zasad konstytucji marcowej z 1921 r., deklarując

jednocześnie wolę bezkompromisowej walki ze wszystkimi siłami wrogimi

demokracji, co stwarzało znaczną swobodę w zakresie interpretacji sensu i skali

swobód obywatelskich. W sferze społeczno-ekonomicznej miała być

przeprowadzona radykalna reforma rolna, a pod zarząd państwa przechodził cały

majątek poniemiecki i opuszczony. Zapowiadano opiekę państwa nad średnią i

drobną własnością prywatną i przywrócenie praw własności w miarę porządkowania

i stabilizowania się sytuacji gospodarczej kraju, co również w praktyce otwierało

szeroki margines dowolności. Manifest głosił likwidację wszelkiego rodzaju instytucji

władzy ustanowionych przez okupanta oraz pozostałości aparatu dawnego państwa

polskiego, zapowiadając jednocześnie utworzenie nowego, "ludowego".

W składzie PKWN znaleźli się trzej socjaliści: Edward Osóbka-Morawski,

pełniący funkcję przewodniczącego i kierownika resortu spraw zagranicznych,

Bolesław Drobner, kierujący resortem pracy, opieki społecznej i zdrowia oraz Jan

Stefan Haneman, któremu powierzono resort gospodarki narodowej i finansów.

Podstawowym zadaniem socjalistów związanych z Komitetem - obok działalności w

jego ogniwach - stało się stworzenie organizacji partyjnej, która współtworzyłaby

bazę polityczną PKWN. Sprawa ta była przedmiotem rozmów, które prowadzili oni

jeszcze w ZSRR, w czasie pobytu tam delegacji KRN. Nakreślono wówczas

koncepcję powołania do życia partii socjalistycznej, występującej pod nazwą PPS,

ściśle współpracującej z PPR i będącej orędowniczką sojuszu ze Związkiem

Radzieckim.

W odezwie datowanej 26 lipca w Chełmie Osóbka-Morawski, Drobner i

Haneman wezwali wszystkich socjalistów do skupienia się wokół PKWN i do

aktywnego realizowania nakreślonych przezeń zadań. Równocześnie przystąpili do

działań zmierzających do budowy struktur organizacyjnych partii. Oparcie stanowili

dla nich ci spośród socjalistów przebywających na terenach wyzwolonych spod

okupacji hitlerowskiej, którzy zdecydowali się wyjść z konspiracji i zaakceptować

nową władzę, działacze przybywający z ZSRR, członkowie korpusu oficerskiego.

W połowie sierpnia Osóbka-Morawski, Drobner i Haneman oraz pozyskany z

wojska Stefan Matuszewski utworzyli Komitet Organizacyjny PPS, który rozpoczął

przygotowania do konferencji mającej określić (a faktycznie jedynie zaakceptować)

zasa- dy budowy partii. 10 września 1944 r. Komitet ów wydał pierwszy numer

czasopisma pt. "Barykada Wolności", w którym znalazła się napisana przez

Drobnera odezwa przedstawiająca podstawowe założenia przyszłej partii. Dokument

ten głosił, że powołana do "nowych wielkich zadań" PPS kontynuuje najlepsze

tradycje niepodległościowe swej pięćdziesięcioletniej z górą przeszłości, że znalazła

się we wspólnym froncie ze stronnictwami demokratycznymi, a w szczególności z

Polską Partią Robotniczą i Stronnictwem Ludowym. Odezwa wyrażała poparcie dla

PKWN i jego programu, ale zapowiadała też, iż po uchwaleniu nowej konstytucji

PPS kroczyć będzie dalej własną drogą "poprzez Rząd Robotniczo-Chłopski ku

Socjalistycznej, od nikogo niezależnej, suwerennej Rzeczypospolitej Polskiej".

Ocena dorobku PPS w przeszłości, a szczególnie jej zasług niepodległościowych,

prowadziła do formuły, iż "tylko pod naszym sztandarem krocząc, może polski

robotnik, chłop i inteligent - zwyciężywszy gada niemieckiego - dążyć do realizacji

idei demokracji - do rządu robotniczo-chłopskiego".

W dniach 10-11 września 1944 r. w Lublinie odbyła się konferencja socjalistów,

bezpodstawnie określana później jako XXV Kongres PPS. Wzięły w niej udział 233

osoby, wywodzące się zarówno z ruchu socjalistycznego i środowisk z nim

sympatyzujących, jak i zupełnie przypadkowe. Referaty wygłosili Osóbka--Morawski,

Matuszewski, Haneman i Drobner. Wynikało z nich, iż PPS miała nawiązywać do

tradycji lewicowych i jednolitofrontowych oraz do niepodległościowego dorobku

polskiego ruchu socjalistycznego, odrzucając zarazem koncepcje polityczne WRN i

uznając za słuszne stanowisko RPPS. Co ciekawe, wskazywano jednak, że istota

różnic między tymi nurtami leżała tylko w sferze politycznej, a nie społeczno-

ekonomicznej. Deklarowano otwarty stosunek do mas członkowskich WRN. W

referatach i uchwałach zdecydowanie odcięto się od tendencji antyradzieckich i

antykomunistycznych.

Organizatorzy PPS pragnęli przekonać społeczeństwo, że zmierzali do budowy

niezależnej i silnej organizacji, przodującej w walce o wolność, niepodległość,

demokrację i socjalizm. Trudno powiedzieć czy wówczas dla wszystkich przywódców

tej partii były to szczere wyznania intencji, czy tylko propagandowe dążenie do

zwiększenia własnego prestiżu i atrakcyjności dla społeczeństwa. Późniejsze

wydarzenia mogłyby wskazywać, iż dla Drobnera i Osóbki-Morawskiego nie były to

wyłącznie czcze frazesy.

Konferencja wypowiedziała się za programem przemian zawartym w

Manifeście PKWN i wezwała socjalistów wszystkich odłamów do aktywnego udziały

w budowie nowej państwowości. Za rękojmię trwałego bezpieczeństwa Polski

uznano sojusz z ZSRR i przyjaźń z "wielkimi demokracjami zachodnimi".

Podstawową zasadą polityczną miała być współpraca z PPR, uznawaną za "bratnią

partię klasy robotniczej", a także ze Stronnictwem Ludowym i Stronnictwem

Demokratycznym. Wyłonione zostały tymczasowe władze partii. Przewodnictwo

Rady Naczelnej objął Drobner, na czele Centralnego Komitetu Wykonawczego

stanął Osóbka-Morawski, a sekretarzem generalnym został Matuszewski.

Rozwój i zasięg wpływów nowej partii ograniczony był kilkoma czynnikami.

Pierwszy z nich to stosunek społeczeństwa do PKWN i wszystkich związanych z nim

sił, stosunek wynikający z traktowania Komitetu jako władzy narzuconej i

uzależnionej od ZSRR. Drugim takim czynnikiem była zdecydowanie wroga postawa

kierownictwa WRN. W licznych enuncjacjach traktowało ono członków, a przede

wszystkim aktyw nowej PPS jako "renegatów" i "komunistycznych pachołków", samą

zaś organizację jako "fałszywą", bądź "koncesjonowaną", utworzoną po to, by przy

jej pomocy zniszczyć "jedyną, niepodzielną i prawowitą PPS, na której czele stoją

pozostali przy życiu kierownicy wybrani na ostatnim legalnym kongresie partii w

Radomiu". Musiało to budzić liczne wątpliwości i rozterki socjalistów związanych z

WRN lub pozostających na uboczu życia organizacyjnego, utrudniało dotarcie do

nich z nowym stanowiskiem politycznym. Tym bardziej, że prezentowali je ludzie nie

posiadający wcześniej większego autorytetu w szerokich kręgach socjalistycznych.

Nie można też pominąć dążeń komunistów, którzy ze względów utylitarnych pragnęli

widzieć w obozie PKWN szyld partii socjalistycznej, ale dalecy byli od gotowości

uznania w niej rzeczywistego partnera. Niejednolite i słabo skoordynowane były też

działania podejmowane przez kierownictwo PPS, szczególnie przez Sekretariat

Generalny, który ani nie posiadał odpowiednich kadr, ani doświadczenia. Nic zatem

dziwnego, że nie potrafiono przyciągnąć podstawowej części socjalistów,

koncentrując się zresztą na działalności państwowej, a nie na rozbudowie i

umacnianiu pozycji partii. Istotnym czynnikiem determinującym tego rodzaju

postępowanie było rozumienie funkcji, jakie spełniać miała PPS. Obok nastawienia

na trwałe i samodzielne jej istnienie jako partii współpracującej z ko- munistami, ale

kierującej się własnym programem, występowała tendencja do traktowania jej jako

partii przejściowej, będącej raczej instrumentem pozyskania poparcia społecznego

dla nowej władzy, a w związku z tym aprobującej w całej rozciągłości stanowisko

komunistów i zmierzającej do rychłego z nimi zjednoczenia. Te wszystkie czynniki

powodowały, że rozwój PPS postępował powoli i w końcu 1944 r. liczyła ona tylko

7,5 tys. członków.

Wyzwolenie na początku 1945 r. głównych ośrodków tradycyjnych wpływów

ruchu socjalistycznego stworzyło możliwość postępów w rozbudowie PPS. Jej

kierownictwo zwróciło się do wszystkich socjalistów z wezwaniem do tworzenia

organizacji partyjnych i do aktywnego udziału w budowie ogniw władzy państwowej.

W teren wyruszyły - nieliczne wprawdzie - partyjne grupy operacyjne, a nadto

obowiązkami partyjnymi obarczono członków PPS wchodzących w skład grup

kierowanych przez instytucje państwowe. Jednakże zasięg tych działań i ich efekty

były ograniczone. Czynniki determinujące ten stan rzeczy nadal silnie oddziaływały,

tym bardziej, iż tereny na zachód od Wisły stanowiły również obszar znacznie

silniejszych wpływów WRN, której kierownictwo od lipca 1944 r. miało dość czasu na

przygotowanie swych zwolenników do zetknięcia z nową władzą. W wydanych

wówczas instrukcjach CKR WRN pisano, iż tworzenie "lubelskiej" PPS należało

traktować jako działalność dywersyjną, mającą na celu uczynienie z ruchu

socjalistycznego narzędzia "władzy okupacyjnej". Członków WRN wzywano do

odcięcia się od owej "koncesjonowanej" partii i do nieangażowania się w działalność

polityczną w ramach nowych struktur, natomiast zalecano im podejmowanie pracy w

ramach związków zawodowych, organizacji spółdzielczych, kulturalnych i

oświatowych.

Na politykę kierownictwa WRN i na postawy jej członków znaczny wpływ

musiały jednak wywierać wydarzenia w skali międzynarodowej, a w pierwszym

rzędzie wyniki konferencji krymskiej. Te ostatnie wywołały zasadniczą krytykę i

sprzeciw jako dyktat gwałcący suwerenność Polski. Równocześnie przywódcy WRN

zdecydowani byli wykorzystać zawarte w nich gwarancje - jakkolwiek "mętne", wedle

ich opinii - do podjęcia jawnej działalności politycznej i do stworzenia płaszczyzny

walki o zorganizowanie społeczeństwa, o rzeczywistą niezawisłość i o demokrację.

Wielu ludzi nie chciało dłużej trwać w konspiracji. Pragnęli normalnego życia, nawet

za cenę uznania realiów, z którymi skądinąd się nie godzili. Po latach Zaremba

zmuszony był napisać: "czułem jednak coraz wyraźniej, że nasza racja logiczna i

polityczna staje w sprzeczności z pragnieniami nawet wielu własnych towarzyszy [...]

Społeczeństwo, klasa robotnicza, szukało wyjścia z impasu, oglądało się za

możliwościami działania w świetle dnia, podjęcia normalnej pracy, przystąpienia do

odbudowy kraju z gruzów wojny". Wśród aktywu socjalistycznego pozostającego w

podziemiu zarysowały się różnice zdań co do dalszego sposobu postępowania.

Wspólna była chęć uczynienia z prawdziwej partii socjalistycznej ośrodka walki o

rzeczywistą niepodległość Polski i o realizację interesów robotniczych. Natomiast

rozbieżne były zapatrywania na taktykę polityczną, zwłaszcza wo- bec legalnie

funkcjonującej PPS.

Reprezentantami odmiennych stanowisk byli Pużak i Żuławski. Pierwszy

uważał, że należało odbudować własną sieć organizacyjną i samodzielnie wyjść na

arenę jawnego życia na podstawie deklaracji konferencji krymskiej. Spodziewał się,

iż spowodowałoby to niechybny upadek partii "koncesjonowanej". Żuławski był

natomiast zwolennikiem masowego wejścia do legalnej partii, zdominowania jej i w

konsekwencji przejęcia jej kierownictwa.

W tych okolicznościach zapadła decyzja o zwołaniu Rady Naczelnej wybranej

na ostatnim przedwojennym kongresie PPS. Miała ona nie tylko podjąć zasadnicze

decyzje polityczne, ale wznowieniem swej działalności zademonstrować trwanie

"prawdziwej" PPS, kontynuującej dawne tradycje i mającej wyłączne pra- wo

przemawiać w imieniu polskich socjalistów. W swej dekla- racji Rada Naczelna

stwierdziła m.in.: "Jednostronne postanowienia konferencji krymskiej stwarzają nową

sytuację, wymagającą od narodu polskiego i jego mas pracujących jak największego

wysiłku w kierunku odbudowy naszego niezależnego życia państwowego. W tych

warunkach nakazem bezwzględnym jest utrzymanie solidarnego wysiłku wszystkich

demokratycznych organizacji polskich". Wyrażano wolę ustanowienia przyjaznych

stosunków z ZSRR i postulat uregulowania wszystkich spornych spraw na drodze

dwustronnych, partnerskich rokowań, równocześnie domagając się oparcia

stosunków międzynarodowych na zasadach Karty Atlantyckiej. Wobec przyszłego

rządu jedności narodowej wysunięte zostały postulaty oparcia go na współ-udziale

wszystkich demokratycznych ugrupowań polskich, tworzących trzon Polski

Podziemnej. W wolnej Polsce zapewniona mu- siała być wolność słowa i zrzeszeń

oraz bezpieczeństwo osobiste obywateli, a samorządy terytorialne i robotnicze miały

być fundamentem wolnej społeczności. W kwestii taktyki, wobec zarysowania się

sprzecznych stanowisk, przyjęto kompromisową uchwałę powierzającą dalsze

decyzje Centralnemu Komitetowi Wykonawczemu.

Mimo oporów Pużaka, część działaczy socjalistycznych skupiona wokół

Żuławskiego postanowiła nawiązać kontakt z kierownictwem "lubelskiej" PPS i

szukać dróg porozumienia. Po aresztowaniu Pużaka przez radzieckie władze

bezpieczeństwa i objęciu kierownictwa CKW przez Zarembę, zaakceptował on te

projekty, jednak już pierwsze kontakty z PPS ujawniły wykluczające się wzajemnie

stanowiska. Platforma porozumienia, przedłożona przez Żuławskiego, zawierała

następujące dezyderaty: włączenie całej WRN do legalnej PPS i dopuszczenie

czołowych działaczy do publicznego życia politycznego, wypowiedzenie się

zjednoczonej partii za usunięciem z Polski armii radzieckiej i za powrotem z

Zachodu armii polskiej wraz z jej dowództwem, natychmiastowe przeprowadzenie

wyborów do sejmu z udziałem wszystkich ugrupowań demokratycznych,

ograniczenie kontaktów z PPR do ram normalnej koalicji rządowej, wprowadzenie do

Rady Naczelnej PPS wszystkich członków władz partii sprzed wojny i z okresu

okupacji. W praktyce oznaczałoby to przekreślenie linii politycznej "lubelskiej" PPS,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: