Przekładnie mechaniczne
Przekładnia mechaniczna - przekładnia, w której zastosowano połączenia mechaniczne w celu uzyskaniu transmisji mocy i zmiany parametrów ruchu.
Przekładnie mechaniczne dzielą się na:
przekładnie cięgnowe
przekładnie cierne
przekładnie zębate
przekładnie śrubowe
Przekładnia cięgnowa - przekładnia mechaniczna, w której fizyczny kontakt pomiędzy członem napędzającym i napędzanym odbywa się za pośrednictwem cięgna. Dzięki temu człony przekładni mogą być oddalone od siebie nawet na duże odległości. Pozwala to także zastosowanie bardziej swobodnej geometrii przekładni.
Przekładnie cięgnowe dzielą się na:
przekładnie pasowe
przekładnie linowe
przekładnie łańcuchowe
Przekładnia pasowa
przekładnia mechaniczna cięgnowa w której cięgnem jest elastyczny pas obejmujący oba koła pasowe - czynne i bierne.
Teoretyczne przełożenie przekładni pasowej wyraża się zależnością:
it = d2/d1 Gdzie:
d1 - średnica skuteczna koła napędzającego
d2 - średnica skuteczna koła napędzanego
Rzeczywiste przełożenie jest zmniejszone o poślizg, jakiemu ulega pas na kołach pasowych. Poślizg pasa jest funkcją obciążenia, naciągu wstępnego pasa oraz stopnia jego zużycia.
W przekładniach pasowych przekazanie napędu z koła na pas i z pasa na koło odbywa się dzięki połączeniu ciernemu pomiędzy tymi elementami.
Jako, że najsłabszym elementem przekładni pasowej jest pas, obliczenia wytrzymałościowe przekładni sprowadzają się do sprawdzenia wytrzymałości pasa na rozciąganie kr. Pasy i koła klinowe są elementami znormalizowanymi i opisanymi przez Polską Normę PN/M-85201 i PN/M-85202
Pasy przekładni pasowych mogą być wykonane ze skóry (płaskie), tkaniny, gumy lub z gumy zbrojonej tkaniną lub stalowymi linkami. W czasie użytkowania przekładni pasowej pasy ulegają dwojakiemu zużyciu. Po pierwsze będąc wykonane z materiałów elastycznym oraz w czasie swej pracy będąc rozciąganymi ulegają trwałym odkształcenia plastycznym, innymi słowy wydłużają się. W celu uniknięcia niekorzystnego wpływu wydłużania się w przekładniach tego typu niekiedy stosuje się naciągacze pasa. Drugim efektem starzenia się pasa jest utrata jego wytrzymałości na rozciąganie spowodowana, strzępieniem się, drobnymi pęknięciami, przerwaniem elementów zbrojących itd. Z obu powodów pasy muszą podlegać okresowej wymianie. Częstość wymiany specyfikuje dokumentacja urządzenia.
Przekładnie pasowe z pasami płaskimi
Przekładnie pasowe z pasami płaskimi stosowane są do przenoszenia napędu na dalsze odległości, nawet do kilkudziesięciu metrów. Stosowane często w agrotechnice. Dawniej powszechnie stosowane w pędniach - zintegrowanych napędach urządzeń przemysłowych. Koło pasowe przekładni z pasem płaskim mają kształt baryłkowy, który zapobiega zsuwania się pasa z koła. Przekładnie pasowe z pasami płaskimi, niegdyś w powszechnym użyciu, dziś używane są sporadycznie.
Przekładnie pasowe z pasami klinowymi
Wraz z rozwojem technologii tworzyw sztucznych, gumy i kompozytów, przekładnie z pasami klinowymi znajdują coraz szersze zastosowanie w budowie maszyn. Są one w stanie przenosić duże moce, są sprawne i stosunkowo niezawodne.
Schemat przekładni z pasem o profilu okrągłym
Dodatkowo zabezpieczają przez przeciążeniem układu spełniając funkcję sprzęgła poślizgowego. W przekładniach z pasami klinowymi pas o przekroju trapezoidalnym wypełnia klinową przestrzeń koła pasowego, tworząc tym samym powierzchnię styku pomiędzy pasem o kołem. Często stosuje się przekładnie wielopasowe, w których na jednym kole z wieloma klinowymi żłobkami pracuje kilka pasów. Przekładnie klinowe służą do przekazania napędu na niewielkie odległości (do 10 m). Zaletą takich przekładni jest zwarta konstrukcja i cicha praca.
pasy klinowe wg Polska Norma PN-ISO
pasy klinowe wąskoprofilowe PN-ISO 4184
profile : SPZ, SPA, SPB, SPC
pasy klinowe klasyczne PN-ISO 4184
Profile : Z, A, B, C, D, E
pasy klinowe wg normy GOST
pasy klinowe produkowane wg normy PN-ISO odpowiadają wymaganiom rosyjskiej normy GOST 1284.3-89 oraz GOST 1284.2-89
profil Z - Z(O) 8,5x6 mm
profil A - A 11x8 mm
profil B - B(Б) 14x10 mm
profil C - C(В) 19x12,5 mm
profil D - Д(Г) 27x19 mm
profil E - E(Д) 32x23,5 mm
Wariatory pasowe
Tak w przypadku przekładni z pasami płaskimi jak i klinowymi istnieją konstrukcje wariatorów o płynnej zmianie przełożenia. W przypadku pasów płaskich, koła mają kształt stożkowy i są ustawione przeciwbieżnie w stosunku do siebie. Przesuwania pasa (możliwe także w czasie pracy) powoduje zmianę średnic skutecznych na obu kołach. W przypadku wariatora klinowego zastosowane są koła pasowe o specjalnej konstrukcji. Każde z nich jest złożone z dwóch sekcji, których wzajemne położenie osiowe decyduje o szerokość klinowego otwarcia. Pas klinowy w naturalny sposób zajmuje położenie, w którym jak najszczelniej wypełnia te przestrzenie, zmieniając w ten sposób obie średnice skuteczne.
pasy wariatowrowe wg Polska Norma PN-ISO
pasy klinowe wariatorowe PN-ISO 1604
profile :W20, W31,5, W40, W50, W62
pasy klinowe szerokoprofilowe PN-ISO 3410, pasy produkowane wg tej normy przeznaczone są przede wszystkim do zastosowań w maszynach i kombajnach rolniczych :
profile :HI, HJ, HK, HL, HM, HO
Przekładnia linowa - w budowie maszyn przekładnia mechaniczna cięgnowa, w której cięgnem jest lina.
Przekładnie linowe znajdują zastosowanie w przypadkach, gdy moc przenoszona jest na większą odległość (od kilku do kilkunastu metrów), przy dużych obciążeniach i stosunkowo niskich prędkościach.
Geometria przekładni linowej jest podobna do geometrii przekładni pasowej.
Przekładnia łańcuchowa - przekładnia mechaniczna cięgnowa, w której cięgnem jest łańcuch. W takich przekładniach zęby kół łańcuchowych zazębiają się z elementami łańcucha przenosząc w ten sposób napęd.
W przekładniach łańcuchowych stosuje się dwa typu łańcuchów - pierścieniowy i drabinkowy. Ze względu na zasadnicze różnice w konstrukcji tych łańcuchów także koła tych przekładni mają odmienne konstrukcje.
W przekładni z łańcuchem pierścieniowym istotne jest prawidłowe ułożenie się pierścieni w gniazdach koła. Ma ono zatem dość skomplikowaną geometrię, w której skład wchodzą dwa rzędy zębów (1) chwytających łańcuch i dwa rodzaje gniazd (2), w których łańcuch się układa. Koło jest także zaopatrzone w kabłąk (3) zabezpieczający łańcuch przed zsuwaniem się z koła i pomagający w jego prawidłowym układaniu się.
Przekładnia z łańcuchem pierścieniowym jest rzadko stosowana, a to ze względu na jej wady, jakimi są:
nierównomierność pracy
duża hałaśliwość
Obszarami zastosowań tego typu przekładni są dźwigniki oraz inne mocno obciążone, wolnobieżne mechanizmy.
Przekładnia z łańcuchem drabinkowym pozwala znacznie zredukować wady przekładni z łańcuchem pierścieniowym. Bardziej skomplikowana konstrukcja łańcucha pozwala na zastosowanie znacznie prostszych kół łańcuchowych, obniżyć hałaśliwość i znacznie podnieść dopuszczalną prędkości kół. Przekładnie tego typu tradycyjnie stosowane są w napędach rowerów i motocykli.
Interesującym przykładem przekładni o zmiennym skokowo przełożeniu jest przerzutka rowerowa.
Przekładnia cierna
Przekładnia cierna - przekładnia mechaniczna, w której dwa poruszające się elementy (najczęściej wirujące) dociskane są do siebie tak by powstało pomiędzy nimi połączenie cierne. Siła tarcia powstająca pomiędzy elementami odpowiedzialna jest za przeniesienie napędu.
Ze względu na jej charakter istnieje duża elastyczność w kształtowaniu geometrii przekładni ciernej. Także stosunkowo łatwo realizuje się wariatory cierne. Dodatkową zaletą takiej przekładni jest fakt, że spełnia ona także rolę sprzęgła poślizgowego.
Wadą przekładni ciernej jest szybkie zużycie powierzchni ciernych, co obniża funkcjonalność przekładni, a także możliwość wystąpienia szkodliwego poślizgu pomiędzy elementami przekładni. Przy większych mocach występują też problemy z chłodzeniem przekładni
Przekładnia zębata
Przekładnia zębata - przekładnia mechaniczna, w której przeniesienie napędu odbywa się za pośrednictwem nawzajem zazębiających się kół zębatych.
Przekładnie rozróżnia się ze względu na:
Ilość stopni:
przekładnia jednostopniowa (przykład a) - w której współpracuje jedna para kół zębatych
przekładnia wielostopniowa np. dwustopniowa, trzystopniowa itd. (przykład b) - w której szeregowo pracuje więcej par kół zębatych; przełożenie całkowite przekładni wielostopniowej jest iloczynem przełożeń poszczególnych stopni
Umiejscowienie zazębienia:
zazębienie zewnętrzne (przykład c)
zazębienie wewnętrzne (przykład d)
Rodzaj przenoszonego ruchu:
przekładnia obrotowa - uczestniczą w niej dwa koła zębate
przekładnia liniowa - koło zębate współpracuje z listwą zębatą tzw. zębatką. Ruch obrotowy zamieniany jest w posuwisty lub na odwrót
Wzajemne usytuowanie osi obrotu:
przekładnia czołowa - w której obie osie obrotu leżą w jednej płaszczyźnie. Takie przekładnie występują w dwóch odmianach:
przekładnia walcowa
przekładnia stożkowa
przekładnia śrubowa (zębata) - w której osie obrotu leżą w dwóch różnych płaszczyznach. Takie przekładnie występują w dwóch odmianach:
przekładnia hiperboloidalna (o osiach zwichrowanych)
przekładnia ślimakowa (o osiach prostopadłych)
Przekładnie zębate są najpowszechniej stosowanymi przekładniami w budowie maszyn. Ich główne zalety, to:
łatwość wykonania
stosunkowo małe gabaryty
stosunkowo cicha praca, gdy odpowiednio smarowane
duża równomierność pracy
wysoka sprawność dochodzącą do 98% (z wyjątkiem przekładni ślimakowej).
Natomiast do wad przekładni zębatych należą:
stosunkowo niskie przełożenie dla pojedynczego stopnia
sztywna geometria
brak naturalnego zabezpieczenia przed przeciążeniem
Oddzielną grupą przekładni zębatych są przekładnie obiegowe.
Przekładnia śrubowa
Przekładnia śrubowa - jest przekładnią mechaniczną złożoną z śruby i nakrętki. W przekładni tej zamianie ulega ruch obrotowy jednego z jej elementów na ruch liniowy drugiego.
Przekładnia śrubowa ma zwykle niewielką sprawność energetyczną.
Gdy kąt wzniosu gwintu śruby γ jest mniejszy od kąta tarcia ς przekładnia śrubowa staje się samohamowna. Jest to zjawisko bardzo pożądane, gdyż przekładnia taka, stosowana w mechanicznych podnośnikach samochodowych, nie wymaga już dodatkowych hamulców.
Przykłady zastosowania przekładni śrubowej:
prasa śrubowa
podnośnik
imadło
napęd posuwu obrabiarek
odciągi, sprzęgi i mocowania z śrubą rzymską
regulowany wieszak do szafek kuchennych
opaska zaciskowa ze śrubą
Pracę wykonał Rafał Jastrzębski
Pirek88