7_Hanna Olechnowicz.pdf

Hanna Olechnowicz

Multimedialne komunikowanie siĭ

z maÿym dzieckiem

Punktem wyjĻcia jest relacja czþowieka z jego zmysþami.

Sir Yehudi Menuhin

KaŇdy narzĢd, kaŇdy aparat psychofizyczny, a zatem kaŇdy ze zmysþw

skoro istnieje Î áchceÑ dziaþaę. Oczy poszukujĢ doznaı ksztaþtw i barw, uszy

dŅwiħkw, skra potrzebuje doznaı dotykowych. Racjonalne ákarmienieÑ ma-

þego dziecka bodŅcami zmysþowymi wymaga przestrzegania pewnych zasad.

1. Wszystkie modalnoĻci zmysþowe, jakimi dziecko dysponuje, powinny

dziaþaę.

2. Konieczne jest, by dziecko mogþo kojarzyę bodŅce co najmniej dwch mo-

dalnoĻci Î jednĢ z nich jest z reguþy dotyk. Wielozmysþowe poznawanie

rzeczywistoĻci jest warunkiem wytworzenia siħ myĻlenia abstrakcyjnego.

3. IntensywnoĻę doznaı musi byę optymalna, tj. dziecko nie moŇe byę nara-

Ňone ani na deprywacjħ sensorycznĢ, ani na przeciĢŇenie. Dziecko rodzi siħ

z genetycznie zakodowanymi umiejħtnoĻciami regulowania dopþywu bodŅ-

cw. Gdy ich za maþo Î poszukuje ich, gdy za wiele Î zasypia lub wyþĢcza

siħ. W wieku niemowlħcym (ale takŇe i pŅniej) regulowanie dopþywu

bodŅcw i utrzymywanie go w optymalnym nasileniu wymaga pomocy do-

rosþych, gþwnie matki. Ona odczytuje sygnaþy dziecka mwiĢce o gþodzie

doznaı lub przeciĢŇeniu i udostħpnia mu doznania dla jego dobrostanu ko-

rzystne.

4. Matka kontaktujĢc siħ z dzieckiem poprzez rŇne modalnoĻci bĢdŅ udo-

stħpniajĢc mu poŇĢdane bodŅce zawsze nasyca je treĻciĢ uczuciowĢ, ktrĢ

dziecko przejmuje. odpowiada to psychoanalitycznemu pojħciu kateksji Î

obsadzania emocjami przedmiotw i ludzi. Dziħki temu Ļwiat doznaı

dziecka ma dla niego z n a c z e n i e . Do niektrych doznaı dĢŇy Î innych

unika. Z czasem na tej podstawie ksztaþtuje siħ uczuciowoĻę wyŇsza:

uczucia zintegrowane z pojħciami, dostħpne samowiedzy, uczucia, ktre

moŇemy juŇ w duŇej mierze kontrolowaę. Uczucia wyŇsze zadecydujĢ o

zdolnoĻci do harmonijnego wspþŇycia spoþecznego i o peþnym rozwoju

osobowoĻci.

5. Potrzeby czynnoĻciowe narzĢdw zmysþowych dziecka ujawniajĢ siħ w

okreĻlonej kolejnoĻci: po urodzeniu do dziecka docierajĢ gþwnie (choę

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

bynajmniej nie wyþĢcznie) doznania zmysþw bliskich Î dotyku, zmysþu

rwnowagi, wħchu i smaku, a takŇe czucia ruchw wþasnego ciaþa. Z cza-

sem akcent przesuwa siħ w kierunku przewagi wraŇliwoĻci zmysþw dale-

konoĻnych Î sþuchu i wzroku Î ale potrzeba doznaı zmysþw bliskich nig-

dy nie zanika.

W pracy klinicznej z maþym dzieckiem, lub dzieckiem upoĻledzonym, znaj-

dujĢcym siħ na porwnywalnym poziomie rozwoju przydatna jest ocena reper-

tuaru doznaı dostħpnych dziecku poprzez rŇne modalnoĻci. Omwiħ tu nie-

ktre z nich, mogĢce pomc terapeucie w niewartoĻciujĢcej ocenie stanu

maþego dziecka, jakoĻci wiħzi z rodzicami a takŇe monitorowaniu swego po-

stħpowania terapeutycznego. RŇnorodnoĻę doznaı jest tak wielka, Ňe wyczer-

pujĢcy ich opis jest zadaniem nierealnym. Wymieniħ tu wiħc arbitralnie wybra-

ne bodŅce, ktre majĢ szczeglne znaczenie kliniczne.

Zmysþ rwnowagi

Dziecko doznaje koþysania juŇ w þonie matki i dþugo jeszcze koþysanie jest

dla niego Ņrdþem ukojenia. Starsze poszukuje doznaı bardziej zbliŇonych do

wstrzĢsw: skacze, fika kozioþki itp.

Dotyk

Doznania dotykowe sĢ tak bogate i jakoĻciowo zrŇnicowane, Ňe wþaĻciwie

moŇna by mwię o wielu submodalnoĻciach dotykowych.

G þ a s k a n i e

Rodzice instynktownie majĢ potrzebħ gþaskania niemowlħcia po caþym

ciele, pieszczenia go. Zwierzħta wylizujĢ lub iskajĢ swoje maþe. Jak dalece

niemowlħ takich doznaı potrzebuje, ĻwiadczĢ obserwacje Ren Spitza: matka

brzydziþa siħ swego dziecka, unikaþa dotykania go. Dziecko zareagowaþo egze-

mĢ, ktra ustĢpiþa, gdy zmieniþa siħ postawa matki.

ý a s k o t a n i e

Pobudza ono dziecko do Ļmiechu. Wedþug Wallona, þaskotanie pobudza

silnie sferħ wegetatywnĢ, jednoczeĻnie wyþĢczajĢc przeŇycia Ļwiadome i zain-

teresowanie Ļwiatem zewnħtrznym. Jest to zwyczajowy sposb rozbawiania

dzieci, jeĻli nie jest przedawkowane, bo wtedy doprowadza do reakcji frene-

tycznych, przeciĢŇajĢcych.

D o z n a n i a s f e r e r o g e n n yc h

Zarwno ssanie, jak dotykanie narzĢdw pþciowych peþniĢ rolħ

ápocieszycieliÑ, a zarazem sygnaþu, Ňe dziecko czuje siħ chore lub uczuciowo

nie zaspokojone.

D o t yk i n t e r a k c yj n y

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

To pierwsza forma ksztaþtowania integracji doznaı od wiħcej niŇ jednego

zmysþu. Niemowlħ dotyka piersi, doznajĢc jednoczeĻnie wraŇeı wħchowych,

smakowych, temperatury. PŅniej w podobny sposb poznaje twarz, wþosy,

ħce matki. Szczeglna role odgrywajĢ zetkniħcia rĢk dziecka i matki. StĢd

zwyczajowo utrwalone zabawy Î ásroczka kaszkħ warzyþaÑ i wiele innych.

P r z yw i e r a n i e

Dziecko przytulone do matki czuje siħ bezpiecznie, ona zaĻ doznaje poczu-

cia speþnienia. Ale przytulenie do dorosþego to coĻ wiħcej. Wiele wskazuje na

to, Ňe w takim kontakcie nastħpuje psychologiczne utoŇsamienie siħ dziecka z

opiekunem. UkazujĢ to dwie serie fotografii, przedstawiajĢce starsze niemow-

lħta na rħkach matki i ojca (Fot. 1 Î 6 i 1 Î 7). Dzieci i rodzice nie patrzĢ na swoje twa-

rze, ale na kaŇdym zdjħciu wyraz twarzy dziecka jest identyczny jak wyraz

twarzy rodzica. Na niektrych zdjħciach rodzice coĻ mwiĢ, ale na kilku

wyraŅnie milczĢ. A mimo to dzieci jakoĻ odczytujĢ i naĻladujĢ ich mimikħ.

Jakimi drogami dokonuje siħ to utoŇsamienie uczuciowe? Poprzez czucie bicia

serca, rytmu oddechu, zmiany zapachu, temperatury ciaþa? Î nieprħdko znaj-

dziemy odpowiedŅ na to pytanie. Ale jedno jest pewne: dziecko doznaje wtedy

wraŇeı od wielu zmysþw jednoczeĻnie, a dziħki temu, Ňe czuje siħ bezpieczne,

jest w stanie w peþni je przeŇyę i integrowaę te doznania wielozmysþowe.

D o t yk r Ģ k m a t k i

Ruchy rodzica podczas pielħgnacji mogĢ byę þagodne, miħkkie, przekazu-

jĢce uczucie czuþoĻci Î ale teŇ mogĢ byę szarpiĢce, nerwowe, budzĢce niepo-

kj, a nawet lħk. dzieci bezbþħdnie odczytujĢ takie komunikaty, takŇe wtedy,

gdy dorosþy nie jest Ļwiadomy tego, jak siħ porusza. Dotyk rĢk matki moŇe koię

bl Î matka instynktownie przykþada dþoı do bolĢcego miejsca, gdy trzeba,

lekko masuje. Ale rħka matki moŇe teŇ sprawiaę bl.

D o t yk a n i e p a l c a m i Î n a r z ħ d z i e p o z n a w a n i a

Maþe niemowlħ kaŇdĢ rzecz obmacuje palcami i zarazem wargami. Na tym po-

ziomie jest to juŇ integrowanie doznaı pþynĢcych od dwch submodalnoĻci.

Integrowanie wraŇeı dotykowych i wzrokowych jest wyczerpujĢco opisane w

literaturze psychologicznej na temat poznawania rzeczy. Rzadziej pamiħtamy o

tym, Ňe takŇe ludzi poznaje dziecko przechodzĢc przez stadium þĢczenia wraŇeı

dotykowych ze wzrokowymi. Dopiero pŅniej rozpoznajemy bliskich tylko wzro-

kowo.

D o z n a n i a d o t yk o w e w n ħ t r z a j a m y u s t n e j

Urozmaicona konsystencja potraw jest istotna dla rozwoju dziecka. Odgry-

zanie, przesuwanie jħzykiem, Ňucie Î to naturalne przygotowanie aparatu arty-

kulacyjnego. Chrupanie jest odczuwane jako samoistna przyjemnoĻę. Przypo-

mnienie o tym jest potrzebne, gdyŇ rodzice czħsto uþatwiajĢ sobie karmienie

zbyt dþugo podajĢc dzieciom pokarm zmiksowany.

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

Wibracja

Doznania wibracji byþy stosowane jako bodziec wzmacniajĢcy w terapii

behawioralnej dzieci autystycznych. Oto wypowiedŅ niewidomej dziewczynki,

ktra trzymaþa rħkħ na pudle grajĢcych skrzypiec: áteraz muzyka pþynie mi

prosto do sercaÑ.

Czucie ruchw i pozycji ciaþa

Dziecko potrzebuje urozmaiconych doznaı kinestetytcznych. Obraca siħ z

plecw na brzuch, raczkuje, potem biega, skacze, huĻta siħ, pŅniej uprawia

sporty. Diagnoza jego sytuacji wychowawczej powinna obejmowaę stopieı

urozmaicenia jego aktywnoĻci ruchowej.

Rytm

Rytm jest dla nas jakby nakazem. Komendy wojskowe sĢ zawsze zrytymi-

zowane, zaĻ kojĢcy rytm koþysanek sprawia, Ňe nastħpuje uspokojenie. JuŇ w

okresie noworodkowym dziaþa ánakazÑ rytmu: krzywa natħŇenia i rytmu gþosu

matki pokrywa siħ z krzywĢ natħŇenia ruchw dziecka. Wsplne doznania

rytmiczne wzmacniajĢ wiħzy miħdzyludzkie. Tak np. w dawnych czasach pary

dobieraþy siħ na balach, poddajĢc siħ wsplnemu rytmowi taıca. TakŇe wiħŅ

dziecka i rodzicw jest podbudowywana wsplnymi zabawami rytmicznymi,

rymowankami dzieciħcymi i wsplnymi taıcami.

Wħch

Znaczenie doznaı wħchowych to jedno z najbardziej zaniedbanych wĢt-

kw psychologii rozwojowej. Tymczasem to zapach pozwala niemowlħciu

rozpoznaę matkħ, zanim jeszcze umie wzrokowo identyfikowaę jej twarz.

Ubranie nasycone zapachem matki lub ojca wywiera bardzo silny wpþyw na

nastrj dziecka Î takŇe starszego. Dzieci upoĻledzone umysþowo skupiajĢ siħ

lepiej na rozpoznawaniu zapachw niŇ wtedy, gdy bodŅce sĢ wzrokowe.

Dzieci autystyczne z reguþy wĢchajĢ wszystko, co biorĢ do rħki. Jednak w literaturze

nie znalazþam Ňadnego fachowego opracowania na ten temat. Wnikliwe opisy

doznaı wħchowych znajdujemy tylko w etiologii Î albo w literaturze piħknej.

Multimodalne doznania podczas manipulowania

Tzw. zabawki ksztaþcĢce to najczħĻciej konstrukcje z tworzyw twardych.

Dziecko otrzymuje jednak wiħcej ápokarm dla rozwojuÑ, gdy tworzywem dla

jego dþoni sĢ Ňywe owoce, jarzyny, piasek, woda. Wykorzystuje to znana me-

toda Felicji Affolter.

ZnaczĢce doznania sþuchowe

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

dziecko przyjmuje i áprzetrawiaÑ tylko te dŅwiħki, ktre majĢ dla niego

znaczenie. Inne budzĢ jego lħk. NiedosþyszĢce reagujĢ na wiele dŅwiħkw zaty-

kaniem uszu. Objaw ten ustħpuje, gdy umiejĢ juŇ wykorzystywaę resztki sþu-

chu. Podobnie reagujĢ dzieci autystyczne. Autyzm nie pozwala im na wychwy-

cenie znaczenia dŅwiħkw. U wielu zachowana jest przy pozornej gþuchocie

reaktywnoĻę atawistyczna: reagujĢ np. na miauczenie kota, dŅwiħk ssania. Mat-

ki na ogþ mwiĢ do dzieci tak, by ich wypowiedzi miaþy znaczenie, byþy zro-

zumiaþe. Istnieje zwyczajowo utrwalony sposb mwienia do maþych dzieci Î

bardzo ekspresyjny, w krtkich zdaniach. CzħstĢ przyczyna trudnoĻci kontaktu

z dzieęmi jest mwienie monotonnym stylem áwykþadowymÑ, bez zrozumia-

þych dla dziecka akcentw uczuciowych. Niektrzy rodzice przeciĢŇajĢ dziecko

nadmiarem mwienia, w przekonaniu, Ňe im wiħcej do niego mwię, tym lepiej

bħdzie siħ rozwijaþo.

M e l o d i a m o w y

Czħsto rodzice mwiĢ do dziecka tylko po to, by daę mu odczuę swojĢ bli-

skoĻę i czuþoĻę. Rozwiniħciem tej formy sĢ koþysanki.

O k r z yk i

Emocjonalne okrzyki sĢ przez dzieci rozumiane wczeĻniej niŇ zdania, a

przy tym dynamizujĢ przeŇycia dziecka w kontakcie z rodzicami. SĢ to teŇ

pierwsze dŅwiħki, jakie dziecko umie naĻladowaę.

M o w a z d r a d z a j Ģ c a n a s t r o j e d o r o s þ yc h

Dzieci bezbþħdnie odczytujĢ treĻę emocjonalnĢ mowy: serdecznoĻę, ale teŇ

gniew, irytacjħ, nawet wtedy gdy wymawiane sþowa mwiĢ o miþoĻci do dziecka.

K s z t a þ t o w a n i e r yt m u i p r o z o d i i j ħ z yk a o j c z ys t e g o

Rozpoczyna siħ to zapewne juŇ w þonie matki. PŅniej dziecko teŇ sþyszy

rytm i intonacje wþaĻciwe jħzykowi ojczystemu. Dwulatek doskonali tħ wiedzħ

bawiĢc siħ áwþasnym jħzykiemÑ pozbawionym znaczenia sþownikowego, kon-

centrujĢc siħ na melodii mowy i jej rytmie.

Wzrok

Doznania wzrokowe czþowieka to temat nie do wyczerpania. Przypomnħ

tylko kilka wĢtkw majĢcych szczeglne znaczenie dla wychowania dziecka

maþego, a takŇe upoĻledzonego lub autystycznego.

D o z n a n i a w z r o k o w e k o n t r o l o w a n e p r z e z d o t yk

Pierwsze doznania wzrokowe niemowlħcia to plamy, ktrym moŇe nadaę

znaczenie dopiero wtedy, gdy sprawdzi dotykiem, Ňe widziany przedmiot

jest rzeczywisty i jakie sĢ jego wþaĻciwoĻci. Dotyczy to zarwno przedmiotw,

jak i ludzi Î piersi i twarzy matki. Gdy nastĢpi integracja doznaı dotykowych i

wzrokowych, dziecku wystarczy juŇ sam widok twarzy lub rzeczy. Pokazywa-

ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ

Rewalidacja nr 1/1997

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: