00:00:01:movie info: RMVB 656x368 25.0fps 178.1 MB|/SubEdit b.4060 (http://subedit.com.pl)/ 00:00:26:Zadziwiaj�ce �ycie Bezkr�gowc�w. 00:00:32:Letni wiecz�r na rzece Koros|w �rodkowej Europie. 00:00:36:Jej wody s� g�adkie jak lustro.|Ale, w tym szczeg�lnym dniu roku 00:00:41:wszystko to ma si� zmieni�. 00:00:46:J�tek Olbrzymi,|najwi�kszy w Europie 00:00:48:zaczyna wznosi� si� ku powierzchni|walcz�c ze sk�r�,|w kt�rej �y�, jako larwa. 00:01:00:Pocz�tkowo, pojawiaj� si� jeden po drugim. 00:01:03:Wkr�tce, b�d� ich miliony. 00:01:08:ZDOBYWANIE POWIETRZA 00:01:13:Przez dwa lata, �yj� pod wod�. 00:01:15:Teraz, musz� lata�, �eby znale�� partnera. 00:01:18:To powinien by�|punkt kulminacyjny ich �ycia. 00:01:27:Pierwsi, kt�rzy si� pojawiaj�|zostaj� szybko schwytani przez drapie�niki. 00:01:37:Ale, wkr�tce r�j jest tak olbrzymi|�e ani ryby ani ptaki|nie maj� wi�kszego wp�ywu na nie. 00:01:44:Pierwsze j�tki wynurzaj� si� z tej 00:01:47:masowej wyl�garni|jak� jest ta rzeka na W�grzech. 00:01:49:Wszystkie to samce. 00:01:51:Tak szybko, jak tylko si� uwolni� 00:01:53:na powierzchni|ze sk�ry larwalnej 00:01:55:to odlatuj�|szukaj�c schronienia 00:01:57:na obrze�ach.|I zawisaj� na drzewach 00:02:00:i krzakach,|b�d� na moim palcu. 00:02:03:Pow�d dla kt�rego|musz� odpoczywa� w ten spos�b 00:02:06:jest taki, poniewa� wci��|musz� dokon�� ko�cowego przeobra�enia. 00:02:16:Ich skrzyd�a by�y przejrzyste 00:02:19:teraz, maj� �adny|niebieski odcie�, 00:02:22:a eleganckie w��kno na ko�cu odw�oka 00:02:25:jest teraz d�u�sze ni� przedtem. 00:02:35:Szukaj� partner�w,|ale maj� problem. 00:02:38:Nie mog� je��, nie maj�c ust|ani �o��dka. 00:02:42:Ich energia do lotu pochodzi|ca�kowicie z zapas�w t�uszczu 00:02:46:kt�ry naromadzi�y, jako larwy|od�ywiaj�ce si� w rzece. 00:02:50:Ale, ten t�uszcz, wystarczy|im tylko na oko�o 00:02:54:p� godziny lotu. 00:02:57:Wi�c, wy�cig po partnera|sta� si� teraz szale�czy. 00:03:03:Samice zaczynaj�|wynurza� si� ku powierzchni, 00:03:06:a samce lataj�|wzd�u� rzeki szukaj�c ich. 00:03:14:Tak szybko, jak znajd� jedn�|wszyscy rzucaj� si� na ni� 00:03:17:rywalizuj�c o to|kto b�dzie tym, kt�ry zap�odni jej jajeczka. 00:03:28:Ale, walka przyczynia si� do os�abienia|ich ograniczonej energii. 00:03:37:Zanim to si� stanie,|zaczyna im brakowa� zapas�w 00:03:40:i pomimo �e, trzepocz� rozpaczliwie|nie mog� utrzymywa� si� w powietrzu. 00:03:51:Wygraj� albo przegraj�.|Ich �ycie prawie dobieg�o ko�ca 00:03:54:i martwe cia�a zaczynaj�|pokrywa� powierzchni� wody. 00:04:01:Ale, samice s� wci�� w powietrzu. 00:04:05:Lec� w g�r� rzeki 00:04:07:oceniaj�c g��boko�� rzeki 00:04:09:i jej nurtu 00:04:11:�eby znale�� miejsce,|w kt�rym b�d� mog�y z�o�y� swoje jaja|kt�re sp�yn� w d� rzeki 00:04:17:w to samo miejsce 00:04:19:w kt�rym one same dorasta�y,|jako larwy. 00:04:24:Przodkowie j�tek byli jednymi 00:04:26:z pierwszych stworze� jakie|wzbi�y si� w powietrze 00:04:30:oko�o 320 milion�w lat temu. 00:04:33:Dla nich, jak dla �ywych potomk�w... 00:04:35:latanie by�o kr�tk�,|ale nieocenion� drog� 00:04:38:do znalezienia partnera|i powi�kszania ich l�gowego terytorium. 00:04:42:Rzeka jest r�wnie� domem|innego rodzaju owada 00:04:46:r�wnie pradawnego pochodzenia|i on te�, zaczyna|si� wynurza� z wody. 00:04:53:Wi�kszy i bardziej dziki|ni� larwy j�tek 00:04:56:zaczyna po�ywia� si� kijankami,|a nawet ma�� ryb�. 00:05:02:Ale, ten etap jego �ycia si� sko�czy�. 00:05:05:Teraz, ka�dy musi wydosta� si� z wody 00:05:08:na powietrze.|Na czubku swego tu�owia 00:05:11:niesie wyd�ty plecak. 00:05:26:Garbi� si� i wychodz�|na zewn�trz rozdzieraj�c sk�r�. 00:05:31:Bardzo niezwyk�e stworzenia|zaczynaj� si� pojawia�. 00:05:34:Bia�a ni� wyci�ga si�|po jego bokach. 00:05:37:To rz�d cieniutkich rurek,|kt�re zag��biaj� si� g��boko w jego cia�o. 00:05:41:Rurek powietrznych, kt�re umo�liwiaj�|owadowi oddychanie|teraz, wyszed� z wody. 00:06:00:To wci�ganie powietrza,|nadmuchuje ich cia�o 00:06:03:zmuszaj�c p�yn w wi�zce do powrotu. 00:06:06:Jego skrzyd�a zaczynaj� si� rozwija�. 00:06:21:10 minut p�niej 00:06:23:skrzyd�a si� otwieraj�. 00:06:25:Ju� nigdy si� nie zbli��. 00:06:31:Nast�pnie, olbrzymie|mi�nie na jego tu�owiu 00:06:34:musz� by� �wiczone|�eby przygotowa� je do akcji. 00:06:43:I odlecia�. 00:06:52:Wa�ki, jak j�tki 00:06:55:nale�� do najbardziej|pradawnej grupy owad�w, 00:06:57:kt�re lata�y nad l�dem. 00:06:59:I tu, w muzeum w Harvardzie|s� skamienia�o�ci,|kt�re maj� 150 milin�w lat. 00:07:11:S� prawie identyczne 00:07:13:z gatunkiem,|kt�ry wci�� lata dzisiaj. 00:07:16:Jednak�e, nie maj� sposobu na starzenie si�. 00:07:21:Wiemy, �e by�y inne wa�ki 00:07:24:nawet wcze�niej, 225 milion�w lat temu 00:07:27:kt�re lata�y przez|warstwy karbo�skich bagien. 00:07:31:Nie mamy kompletnych okaz�w,|�adnego z nich 00:07:35:ale, jest kilka kusz�cych|i niezwyk�ych kawa�k�w. 00:07:39:A oto jeden z nich. 00:07:54:To wspaniale zachowane skrzyd�o 00:07:58:ma bardzo podobny wz�r, 00:08:00:�y�ki drugoplanowe|p�aty b�on 00:08:03:jak �yj�cy gatunek. 00:08:05:Rzecz, kt�ra czyni je innymi 00:08:08:to ich wielko��. 00:08:11:U podstawy szpica,|ma d�ugo�� 30cm. 00:08:17:Odrobina wyobra�ni jest potrzebna 00:08:19:�eby wyobrazi� sobie|b�on�, tak jak by tam by�a. 00:08:22:Ten owad musia� mie�|rozpi�to�� skrzyde�|tak du��, jak morska mewa. 00:08:30:Dr�enie tych skrzyde�|przygotowuj�cych si� do lotu|musi by� ogromnym zadaniem. 00:08:45:Stworzenie tych rozmiar�w|musi by� przynajmniej 10 razy ci�sze 00:08:49:ni� najwi�kszy owad lataj�cy dzisiaj. 00:08:52:Jak sobie poradzi�,|�eby dosta� si� w powietrze? 00:08:55:Jedn� sugesti� jest to,|�e w odleg�ych czasach 00:08:58:by�o wi�cej tlenu w powietrzu 00:09:00:i to da�o im dodatkow�|si��, kt�rej potrzebowa�y|�eby macha� tymi olbrzymimi skrzyd�ami. 00:09:07:Ale, mo�emy si� domy�la�|�e pradawni pionierzy nieba 00:09:11:latali z niemal tak� sam� technik�|jak wa�ki obecnie. 00:09:21:�yj�ca wa�ka mo�e osi�gn�� pr�dko�� 00:09:23:niemal 40 mil na godzin� 00:09:25:i lecie� 7 mil|w poszukiwaniu nowego terytorium. 00:09:39:Wszystkie s� powietrznymi drapie�nikami 00:09:41:opieraj�c si� na ich|wyj�tkowych lotniczych umiej�tno�ciach|chwytaj� swoj� zdobycz z nieba. 00:09:54:Ich wielka zwinno�� w powietrzu|jest w stanie uderza� ka�d�|z dw�ch par skrzyde� 00:10:00:zupe�nie niezale�nie. 00:10:06:Mo�ecie zobaczy� wyra�nie,|�e to robi�... 00:10:08:kiedy kamera zwalnia|swoje dzia�anie 400 razy. 00:10:15:Ten ustawi� si� na swojej pozycji. 00:10:18:Idealna kontrola jest podstaw� 00:10:20:�eby zrobi� niewielkie|modyfikacje, kt�rych potrzebuje 00:10:23:dla dok�adno�ci|okre�lenia l�dowania. 00:10:37:Wszystkie wa�ki, kiedy siedz�|trzymaj� swoje skrzyd�a wyci�gni�te. 00:10:43:Ale, maj� bliskie stosunki,|z wa�ka r�wnoskrzyd�� 00:10:46:i kiedy ona siedzi, ze swoimi|skrzydlami zbli�onymi do jej bok�w. 00:10:50:Komar ma ma�� szans�,|kiedy wa�ka r�wnoskrzyd�a poluje. 00:11:03:Ale, lot dla wa�ki r�wnoskrzyd�ej,|jak dla wa�ek i j�tek 00:11:07:jest przede wszystkim sposobem|na znalezienie partnera rozrodczego. 00:11:10:I �eby to zrobi�,|jak inni, potrzebuj� wody. 00:11:17:Latanie samo w sobie|jest wa�n� cz�ci� ich zalot�w. 00:11:21:Te niebieskie samce musz�|najpierw okre�li� 00:11:24:terytorium dla siebie|ponad otwart� wod�. 00:11:27:I to wymaga powietrznych star�|kt�re mog� trwa� godzinami. 00:11:37:Doros�a samica, kt�rej|skrzyd�a w tym gatunku 00:11:40:nie s� niebieskie, ale z�ocistobr�zowe 00:11:42:s� atrakcyjne dla samc�w 00:11:44:kt�rzy kontroluj�|dobre miejsce dla z�o�enia jajek. 00:11:47:Ale, samiec musi,|wys�a� w�a�ciwe sygna�y skrzyd�ami. 00:11:54:Ten, patroluj�c swoje terytorium,|u�ywa specjalnego lotu 00:11:58:�eby popisa� si� swoimi|�adnymi skrzyd�ami 00:12:00:zach�caj�c samice|�eby si� przy��czy�a do niego. 00:12:07:Sygna� samicy, wyra�aj�|ch�� zrobienia tego 00:12:10:po przez machni�cie skrzyd�ami. 00:12:20:Wi�c, teraz sprawia jej przyjemno��|z ca�ym przejawem. 00:12:31:Postawa ogona samicy|daje widoczne sygna�y 00:12:34:oznajmiaj�ce, �e jeszcze|nie zrobi� na niej wystarczaj�cego wra�enia. 00:12:45:Teraz, wydaje si� �e zrobi� to w�a�ciwie. 00:12:47:Jej ogon jest postawiony w d�. 00:12:50:Chwyta za ty� jej szyi 00:12:52:za pomoc� u�cisku|na ko�cu jej brzucha. 00:12:57:Przenosi sw�j brzuch do przodu 00:13:00:�eby si�gn�� komory|jego tu�owia, gdzie przechowuje nasienie. 00:13:04:Jego pierwszym dzia�aniem,|jest poszukanie 00:13:07:jej narz�d�w p�ciowych,|�eby usun�� ka�de nasienie 00:13:09:kt�ra mo�e tam by�|od poprzednich god�w. 00:13:12:Tylko kiedy to zrobi,|mo�e wstrysn�� swoje w�asne nasienie. 00:13:22:I teraz musi pokaza�|jej najlepsze miejsce 00:13:24:na jego terytorium|do z�o�enia jajek. 00:13:32:Lata w g�r� i w d�|ze swym zakr�conym ogonem 00:13:35:i l�duje na odpowiednim|kawa�ku ro�linno�ci. 00:13:42:Samica ustawi�a si�|�eby si� po�o�y�|tn�c szpary w �odydze ro�liny 00:13:47:na jej jaja|i wk�ada jajeczka 00:13:50:w ka�d� z nich.|Mo�e z�o�y� nie wi�cej ni� 30. 00:13:55:I przez ca�y czas,|samiec trzyma stra� 00:13:58:gdyby jaki� rywal|chcia� spr�bowa� znale�� w niej partnerki. 00:14:06:W innych gatunkach wa�ek 00:14:08:samce upewniaj� si�|�eby inny samiec 00:14:10:nie by� w zasi�gu|jej partnerki 00:14:12:przez kontrolowane trzymanie|jej przez ca�y proces. 00:14:24:M�ode po wyl�gu z jaj|tych owad�w 00:14:27:larwy, wygl�daj�|bardziej niepodobnie do ich rodzic�w. 00:14:30:To jest larwa wa�ki|i w tej formie 00:14:34:wa�ka sp�dza wi�kszo�� swojego �ycia. 00:14:37:Larwa wa�ki i wa�ki r�wnoskrzyd�ej 00:14:40:to bezlito�ni drapie�cy. 00:14:42:�ywi� si� nawet swoim|w�asnym gatunkiem, je�eli maj� szans�. 00:14:55:Ta szczeg�lna larwa|ma bardzo specjalny problem. 00:14:59:To wa�ka kaskadowa 00:15:01:i musi schwyta� zdobycz 00:15:03:wpadaj�c� na ni�|przy nap�ywaj�cej wodzie. 00:15:08:Wa�ka kaskadowa jest bardzo rzadka 00:15:10:i �yje tylko w okolicach|kilku wodospad�w Ameryki �rodk...
N36