Wyklad_3.doc

Wykład 3              12.03.2008 A+D

Człowiek jako istota płciowa

Zdolność do prokreacji jest cechą wszystkich organizmów żywych, dzięki niej gatunek może przetrwać. Przy tym można stwierdzić zależność, że im wyżej w rozwoju stoi dany gatunek tym bardziej skomplikowane formy przybiera prokreacja.

Płciowość jest podstawowym wymiarem osoby ludzkiej, co oznacza że w procesie samoświadomości zaczynamy uświadamiać sobie siebie zawsze od dwóch podstawowych wymiarów: jako człowieka i jako kobietę lub mężczyznę. W ludzką płciowość jest również przynajmniej potencjalnie wpisana prokreacja. Determinacja płci zaczyna się od momentu poczęcia, przy czym należy podkreślić, że rozróżniamy kilka rodzajów płci. W momencie poczęcia ustala się płeć chromosomalna, uzależniona od odziedziczonych genów. W okresie prenatalnym następuje ustalenie płci gonadalnej, o której decydują kształtujące się gonady[1]. W dalszym procesie rozwoju prenatalnego rozwijające się genitalia[2], ustalające płeć genitalną. W 2 – 3 miesiącu proporcje hormonów męskich i żeńskich produkowanych przez narządy płciowe decydują o płci hormonalnej. Pod koniec pierwszego trymestru ciąży ustala się płeć somatyczna[3], na którą składa się fizjologia zewnętrznych i wewnętrznych narządów płciowych. Po urodzeniu dziecku przyznawana jest przez środowisko określona płeć – zjawisko to określamy mianem płeć społeczna[4]. Ostatnim rodzajem płci jest płeć psychologiczna, która tworzy warunki do ukształtowania się osobowościowych cech charakterystycznych dla danej płci.

Znaczenie prokreacji w życiu człowieka – Współczesna antropologia odkryła, iż tajemnica przekazywania życia miała duże znaczenie już u ludzi pierwotnych.[5] Prokreacja była dla człowieka pierwotnego czymś ważnym, tajemniczym, wręcz mistycznym, była aktem wzbudzającym cześć i podziw. Współcześnie – wraz z ruchem sekularyzacji – nastąpiło odarcie prokreacji z jej sakralnego wymiaru i choć nadal macierzyństwo jest wartością dla poszczególnych osób cenną, to już nie jest wartością nobilitującą społecznie.[6]

Znaczenie prokreacji w życiu człowieka próbowały wyjaśniać teorie:

Psychoanalityczna

Socjo – bio – etiologiczna

Społeczno – kulturowa

Ciąża i macierzyństwa ujmowane od strony patologii

Kryzysu

Stresogenna

Różne teorie osobowości opisują potrzebę prokreacyjną, której zaspokojenie jest zaspokojeniem szeregu innych potrzeb afiliacyjnych[7], ponieważ prokreacja angażuje najważniejsze emocje człowieka. Potrzeba prokreacyjna wyznacza również miejsce prokreacji w strukturze psychicznej człowieka. Warto zauważyć, że prokreacja może oznaczać:

Przekazanie życia biologicznego[8]

Zapewnienie dziecku opieki oraz warunków niezbędnych do jego prawidłowego rozwoju[9]

Należy podkreślić, iż u człowieka prokreacja nie jest wynikiem zachowań instynktownych. Należy  raczej mówić o popędzie warunkowanym różnorodnymi bodźcami, głównie tak zwanymi Kluczowymi bodźcami wyzwalającymi  - w okresie ciąży są to zmiany neurohormonalne, po urodzeniu polisensoryczne doświadczenie w kontakcie z dzieckiem[10].

Popęd a potrzeba:

Popęd seksualny jest kategorią biologiczno – psychiczną, pociągiem jednej płci do drugiej. Ze swej natury popęd rozbudza szereg potrzeb, m.in. potrzebę prokreacyjną. O tej potrzebie świadczą również anatomia i fizjologia układów rozrodczych. Na tle potrzeb rozwijają się motywy – dojrzałe lub niedojrzałe – posiadania lub nieposiadania potomstwa:

Dostosowanie się do wzorców kulturowych, uleganie presji rodziny, środowiska.

Dążenie do usatysfakcjonowania męża

Rywalizacja między kobietami

Chęć zrobienia czegoś ważnego w życiu[11]

Pozbawienie się  lęku niepłodności

Rozwiązanie trudnej sytuacji życiowej

Pragnienie udowodnienia własnej kobiecości

Pragnienie dowartościowania siebie jako doskonałego rodzica

Zaspokojenie potrzeby posiadania kogoś do kochania

Zaspokojenie potrzeby posiadania kogoś kochającego

Zaspokojenie potrzeby dominacji i kontroli

Zaspokojenie potrzeby posiadania kogoś na własność

Pragnienie posiadania kogoś, do kogo ma się prawo

Pragnienie zwrócenia na siebie uwagi

Chęć podtrzymania rozpadającego się związku

Chęć posiadania dziedzica

Potrzeba przedłużenia swojego „ego” w osobie dziecka

Potrzeba bezpieczeństwa – zapewnienie sobie opieki na starość

Niektóre motywy pojawiające się u mężczyzn:

Potwierdzenie przez płodność swojej męskości

Podniesienie obrazu siebie

Potrzeba nowych doświadczeń

Posiadanie następcy, który odziedziczy nazwisko i dobra

Motywy posiadania potomstwa u osób niepełnoletnich:

Podświadome pragnienie dziecka

Chęć uniknięcia obowiązku szkolnego

Możliwość zaimponowania rówieśnikom poprzez swoje niekonwencjonalne zachowanie

Potrzeba wykazania się swoją dorosłością

Zaspokojenie potrzeby stabilizacji

Pragnienie uatrakcyjnienia sobie życia

Zaspokojenie potrzeby dookreślenia swojej tożsamości płciowej

Chęć otrzymania i podzielenia się z mężczyzną darem, dziecko jest dowodem miłości

Zaspokojenie potrzeby odzyskania tzw. utraconego raju dzieciństwa

Pragnienie przetestowania miłości rodziców

Pragnienie zrobienia rodzicom na złość

Pragnienie udowodnienia złej opinii o sobie, jako o córce czy synu.

Pragnienie – jest nieświadome lub podświadome

Chęć -  jest motywem świadomym 

Uwarunkowania społeczno kulturowe mające wpływ na procesy prokreacyjne

Cechy transformacji demograficznej:

Westernalizacja zachowań małżeńsko – rodzinnych[12]

Potrzeby prokreacyjne społeczeństwa nie znajdują odzwierciedlenia w świadomości populacyjnej „par”

Od 1984 r. liczba urodzeń zmalała o połowę

Poziom płodności w Polsce należy do najniższych w Europie: 1,2 dziecka na parę

Silny spadek dzietności, krzywa urodzeń spada – notuje się obecnie więcej zgonów niż narodzin[13]

Spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym

Starzenie się populacji

Późne zawieranie małżeństw

Odkładanie prokreacji na późniejsze lata, po 30 lub nawet 35 roku życia

Opóźnienie wieku urodzenia pierwszego dziecka

Wiek maksymalnej płodności przesunął się do wieku 25 – 29 lat

Wzrost liczby rodzin z jednym dzieckiem

Około 15% par jest niepłodnych[14]

Kliniki stosujące nowe technologie reprodukcji[15]

Wzrost liczby osób rezygnujących z małżeństwa

Osłabienie trwałości małżeństwa, wzrasta liczebność rozwodów

Wzrost liczby matek samotnie wychowujących dzieci

Coraz więcej zmiennych wpływa na decyzje prokreacyjne – np. wykształcenie

Macierzyństwo zastępowane jest przez samorealizację, np. zawodową

1 – 2% kobiet deklaruje bezdzietność z wyboru

Bezdzietność – moda na wyrażanie w ten sposób autonomii kobiety

Szeroka dostępność środków antykoncepcyjnych i wczesnoporonnych

50% kobiet afirmuje stosowanie kondomów, 10% kobiet stosuje tabletki antykoncepcyjne, podobnie 10% kobiet przyznaje się do stosowania środków wczesnoporonnych

22 – 24% kobiet nie stosuje żadnej metody planowania rodziny

Uwarunkowania kulturowe mające wpływ na procesy prokreacyjne:

Industrializacja – Spędzanie większej ilości czasu poza domem, brak obecności rodziców w domu ze względu na pracę. Powstaje w związku z tym problem: co zrobić z dzieckiem? Spędzanie znacznej ilości czasu poza domem wpływa na ograniczenie kontaktów oraz osłabienie więzi rodzinnej. Z podejmowaniem pracy zawodowej poza domem wiąże się brak rodzinnej schedy zawodowej z ojca na syna.

Urbanizacja – W związku z przeprowadzaniem się szerokich mas ludności z wsi do miast następuje zerwanie więzi międzypokoleniowej oraz porzucenie wzorców, modeli i tradycji rodzinnej, wzorzec prokreacyjny ulega rozbiciu.

Migracja – Zerwanie więzi między członkami rodziny. Charakterystycznym zjawiskiem u osób migrujących są trudności w określeniu swojej tożsamości.

Ułatwienia komunikacyjne –  Świat staje się „globalną wioską”, co łączy się z przenikaniem różnych systemów wartości, z których nie każdy jest pozytywny i budujący.

Technicyzacja życia rodzinnego – zmniejsza się potrzeba tworzenia rodziny i inwestowanie w nią wysiłku, popularne jest raczej szukanie tego co łatwe i przyjemne.

Laicyzacja – Odcięcie się od wymiaru religijnego owocuje degradacją wartości np. prokreacji, dziecka, rodziny. Postępująca desakralizacja życia powoduje wzrost lęku przed przyszłością.

Brutalizacja i wulgaryzacja życia, wzrost agresji (widoczny wpływ mediów).

Modele – Kultura wyznacza modele dzietności oraz model wieku rodziców, obecnie funkcjonuje model pary z jednym dzieckiem. Zauważa się odkładanie prokreacji na późniejsze lata oraz opóźnienie wieku urodzenia pierwszego dziecka.

Instytucjonalizacja wychowania przez całe dzieciństwo i młodość: żłobek, przedszkole, większą część dnia dziecko spędza poza rodziną.

Uzawodowienie – przygotowanie do zawodu już w przedszkolu i szkole, ale nie przygotowywanie do życia w rodzinie.

Wpływ transformacji ustrojowej na procesy prokreacyjne:

Destabilizacja życia – Pojawiły się: powszechny brak poczucia bezpieczeństwa, wzrost lęku oraz trudności z zaspokojeniem podstawowych potrzeb psychiczno-bytowych.

Wzrost aspiracji zawodowych i społecznych – Jest jedną z przyczyn stresu pogarszającego stan zdrowia.

Zmiana stylu życia – moda na tak zwane „zdrowe życie”, na przykład: odchudzanie, operacje plastyczne, itp.

Atomizacja życia społecznego – rozbicie wspólnoty społecznej na zbiór samotnych ludzi. Powszechnym staje się mniemanie: „sam sobie wystarczę”.

Czynniki ekonomiczne nieprzyjazne macierzyństwu i rodzinie, antyrodzinny system podatkowy.

Warunki pracy wymagane przez wielu pracodawców, takie jak dyspozycyjność oraz mobilność utrudniają podjęcie decyzji o założeniu rodziny. Wzrasta popyt na bezdzietnego pracownika.

4