laktacja klaczy oraz behawioryzm źrebięcia.pdf

Laktacja klaczy oraz behawioryzm

źrebięcia

i brodawki sutkowej. Na jednej brodaw-

ce sutkowej do wspólnego otworu ucho-

dzą dwa, trzy, a czasami cztery przewody

brodawkowe. Każdy przewód brodawko-

wy otwiera się do krótkiej zatoki mlecznej,

do której mleko doprowadzane jest z ze-

społu przewodów mlecznych. Przewody

mleczne i cały zespół płacików są odręb-

ne dla każdego przewodu brodawkowego

(2, 3, 4). Siara, a potem mleko są wydzie-

lane przez specjalne komórki nabłonkowe

ułożone w pęcherzyki otwierające się do

krótkich przewodzików. Wśród komórek

nabłonkowych pojawiają się w drugiej po-

łowie ciąży nowe komórki, przez co wzra-

sta powierzchnia wydzielnicza struktur, od

których zależy ilość i jakość wydzielane-

go mleka (5). Pęcherzyki i przewodziki są

zgrupowane w gronka nazywane płaci-

kami. Płaciki są otoczone przez komór-

ki mioepitelialne odpowiedzialne za wy-

rzut mleka.

Anna Włodarczyk-Szydłowska 1 , Andrzej Gniazdowski 2 ,

Maciej Gniazdowski 2 , Wojciech Nowacki 1

z Wydziału Medycyny Weterynaryjnej we Wrocławiu 1 oraz Specjalistycznej

Lecznicy dla Koni w Chojnie 2

miany w gruczole mlekowym kla-

czy związane z wydzielaniem siary

i mleka rozpoczynają się około miesiąca

przed wyźrebieniem. Klinicznie widoczne

są około 10 dni przed porodem, tj. w cza-

sie, w którym w gruczole zaczyna gro-

madzić się wydzielina bogata w immu-

noglobuliny. Proces ten manifestuje się

zmianą wielkości i konsystencji gruczo-

łu mlekowego.

Budowa gruczołu mlekowego klaczy

Wielkość zdrowego gruczołu mlekowe-

go jest cechą osobniczą klaczy, mały gru-

czoł mlekowy obserwujemy jednak najczę-

ściej u pierwiastek. Gruczoł mlekowy po-

dzielony jest na dwie połówki w kształcie

bocznie spłaszczonych stożków, oddzielo-

nych bruzdą międzygruczołową podłużną

(1). Każda z tych części składa się z sutka

548

Życie Weterynaryjne • 2005 • 80(9)

Prace poglądowe

Wydzielanie siary i mleka

nem tego procesu jest gruczoł mlekowy

kozy, w którym zaobserwowano nawet co-

godzinną produkcję mleka jako efekt kilku-

krotnego zdajania, zarówno w całym gru-

czole mlekowym, jak i w odniesieniu do

jednej połówki wymienia (11).

Zdrowe źrebię powinno zacząć ssać su-

tek w ciągu dwóch pierwszych godzin życia,

ponieważ po tym czasie zwiększa się ryzyko

braku skutecznego biernego zabezpieczenia

immunologicznego (12). Aktywność beha-

wioralną źrebię zaczyna przejawiać w chwi-

li, gdy jego miednica opuszcza drogi rodne

matki. Bierne do tego momentu, zaczyna

intensywnie poruszać głową i kończynami

piersiowymi. W bardzo krótkim czasie, bo

w ciągu trzech minut po narodzinach, pod-

nosi głowę i przyjmuje pozycję mostkową.

Dalsze ruchy przednich kończyn i szyi mają

ułatwić źrebięciu wydostanie się z błon pło-

dowych. Kolejne ruchy kończyn i tułowia

związane są już z próbami wstania źrebię-

cia. Przyjmuje się, że po kilku podjętych

próbach źrebię powinno wstać przeciętnie

w ciągu godziny. U koni rasy pełnej krwi

angielskiej okres od narodzin do wstania

wynosi średnio 30–140 minut. Do 24 go-

dzin po porodzie zdrowe źrebięta porusza-

ją się stępem, kłusem, a nawet mogą galo-

pować. Przejawiają odruchy własnej pielę-

gnacji i dobrze orientują się w otoczeniu.

Równolegle w tym czasie rozwijają się od-

ruchy adaptacyjne noworodków, tj. ssania,

połykania, stabilizuje się temperatura ciała

oraz reakcje na bodźce słuchowe i wzro-

kowe. Przejawianie się tych odruchów ma

miejsce w określonej kolejności, a odchy-

lenia od typowego wzorca stanowią wska-

zówkę, co do prawidłowości rozwoju no-

worodków (13).

Po osiągnięciu pozycji stojącej, zdrowe

źrebię pewnie czuje się w tej pozycji i za-

czyna szukać matki. Bezcelowe krążenie

po boksie lub też zderzanie się ze ściana-

mi są sygnałem nieprawidłowości w zdro-

wiu źrebięcia. Po wstaniu źrebięta podcho-

dzą do przednich partii ciała matki i starają

się odnaleźć sutki. Klacz wieloródka naj-

częściej zachęca noworodka do powstania

i naprowadza go na tylne partie swego cia-

ła, ułatwiając mu w ten sposób znalezienie

gruczołu mlekowego, a jednocześnie skra-

cając czas od momentu wstania do mo-

mentu ssania, który średnio wynosi 7–8

minut. Według badań Ellendorﬀ a i wsp.

(14) ssanie sutka przez źrebię odbywa się

co 21 minut, a sam proces czynnego ssa-

nia trwa 79 sekund. Bardziej szczegółowe

badania dotyczące tylko tego zagadnienia

prowadzone przez Carson i wsp. (15) po-

zwoliły zaobserwować, że ssanie w pierw-

szym tygodniu życia źrebięcia przebiega

w rytmie: 5 skutecznych i 2 nieskutecz-

ne podejścia w ciągu godziny. Średni czas

skutecznego ssania zajmuje około 140 s.

Proces ten składa się z odruchu szuka-

Lactation in the mare and foal behavior

W chwili obecnej znanych jest pięć dróg

wydzielania przez nabłonek wydzielniczy

gruczołu mlekowego substancji, które prze-

chodzą z krwi matki do siary lub mleka

(cztery drogi transcellularne i jedna mię-

dzykomórkowa). Do dróg transcellularnych

zaliczamy drogę błonową, w której sub-

stancje, takie jak: woda, mocznik, gluko-

za, jony sodu, potasu, chloru, przechodzą

z krwi przez błonę podstawną do komórek

nabłonkowych gruczołu mlekowego i da-

lej do mleka poprzez część szczytową tych

komórek. Kazeina, białka serwatki, laktoza,

cytrynian i wapń są transportowane i od-

dzielane przez aparat Golgiego i wydziela-

ne do mleka przez komórki sekrecyjne na

drodze egzocytozy. Kulki tłuszczu mleka są

natomiast wyrzucane z wierzchołka komó-

rek wydzielniczych. Otoczone są fragmen-

tem błony komórek wydzielniczych i nie-

kiedy zawierają niewielką ilość cytoplazmy.

Drogą tą, oprócz tłuszczu, wydzielane są

też do mleka hormony i leki rozpuszczal-

ne w tłuszczach.

W powstawaniu siary dominującą rolę

odgrywa wewnątrzkomórkowy transport

pęcherzykowy, w który zaangażowane są

różne organelle komórki wydzielniczej.

Tą drogą wydzielane są immunoglobu-

liny, transferryna i prolaktyna. Białka te

syntetyzowane są pod kontrolą genetycz-

ną w organellach komórkowych z wolnych

aminokwasów, których źródłem jest krew

matki. Każde białko mleka jest kodowane

przez DNA komórki sekrecyjnej. Droga

międzykomórkowa (paracelularna) nato-

miast, to bezpośrednia wędrówka wydzie-

lanych elementów z płynu międzykomór-

kowego do mleka (6, 7, 8).

Gruczoł mlekowy stymulowany jest do

rozwoju zmianami stężeń hormonów: pro-

gesteronu, estrogenów i prolaktyny. Naj-

istotniejszym hormonem dla rozwoju gru-

czołu mlekowego jest prolaktyna. Hormon

ten w zwiększonej ilości zaczyna być pro-

dukowany pod koniec ciąży. Receptory

dla prolaktyny są rozmieszczone w tkan-

ce gruczołu mlekowego w sposób charakte-

rystyczny dla każdego gatunku (9). Ich licz-

ba wzrasta w trakcie ciąży i po porodzie.

Wysoki poziom prolaktyny konieczny do

stymulacji gruczołu mlekowego utrzymuje

się jeszcze w pierwszym tygodniu po po-

rodzie. Potem dalsza sekrecja podtrzymy-

wana jest przez niższy poziom prolaktyny

wydzielanej do krwi w częstych wyrzutach

i stężeniu około 15 ng/ml (10).

Włodarczyk-Szydłowska A. 1 , Gniazdowski A. 2 ,

Gniazdowski M. 2 , Nowacki W. 1 • Faculty of Vete-

rinary Medicine, Agricultural University, Wrocław 1 ,

Specialistic Clinic for Horses, Chojno 2 .

Production of the mammary secretions in mare may

commence up to 4 week prepartum. Early secretions

resemble the straw-like colour and consistency of the

serum from which they are derived. Usually changes

in the content of the mammary secretion occur wi-

thin the ﬁ nal 2 weeks before foaling. However, the

rate of change may vary depending on mares age

and breed, the number of pregnancies and on the

individual features of the dam. Colostrum content

reﬂ ects the immune status of the mare. Her immu-

ne status is inﬂ uenced by the environment and an-

tigenic challanges to which she has been exposed.

Equine colostrum contains a high concentration of

IgG but also IgM and IgA are present. Colostral im-

munoglobulins provide necessary passive immunity

to the oﬀ spring. They are available for absorption

by the neonatal foal for a ﬁ nite period. The levels of

IgG antibody in the colostrum will decline to 10%

of those present immediately postpartum within 24

hours. Therefore gradual rise in IgA level in post-co-

lostral milk is observed. Majority of normal foals will

stand and suckle the dam within 2 hours of birth ab-

sorbing major portion of IgG as a result. Immuno-

globulins are absorbed by pinocytosis in specialized

epithelial cells of the terminal small intestine then

transferred through the lacteals to the circulation.

Just 22% of all available IgG may be absorbed by

any one episode of suckling. Thus the quantity and

quality of passive immunity depends also on the foal

vigour and behavior.

Keywords: mare, mammary gland, lactations, be-

havior of foal.

nia sutka lub ocierania nosem, trwające-

go 44 s i zajmującego około 84 s odruchu

właściwego ssania sutka. W trakcie picia

mleka źrebię robi często krótkie przerwy

trwające około 12 s. Odruch szukania sut-

ka lub pocierania nosem w przypadku nie-

skutecznego podejścia wynosi około 17 s

z przerwą 3-sekundową. W drugim tygo-

dniu życia spada liczba ssań w ciągu go-

dziny i czas ich trwania do 3 skutecznych

podejść i jednego podejścia nieskuteczne-

go. Średni czas trwania skraca się do 131

s (39 s szukania sutka i 78 s czynnego ssa-

nia, z przerwą 14-sekundową).

W przypadku gdy ssanie nie było sku-

teczne, okres ocierania nosem był porów-

nywalny do czasu z pierwszego tygodnia.

Natomiast, gdy źrebię w drugim tygodniu

przebywało z matką na pastwisku, obser-

wowano 4 ssania w ciągu godziny. W trak-

cie ssania na pastwisku nie zauważono nie-

skutecznych podejść źrebiąt do gruczołu

mlekowego. Nie występowała też w sa-

Ssanie gruczołu mlekowego przez źrebię

Nie bez znaczenia dla wydzielniczej roli

gruczołu mlekowego jest częstotliwość ssa-

nia przez noworodka, stymulująca gruczoł

do wydzielania mleka. Swoistym fenome-

Życie Weterynaryjne • 2005 • 80(9)

549

Prace poglądowe

mym akcie ssania faza ocierania nosem,

a sam proces skutecznego picia był wy-

raźnie krótszy i wynosił 83 s z przerwą 8-

sekundową (15).

Autorka tych badań rejestrowała rów-

nież częstotliwość picia z prawej i lewej

połówki gruczołu przez źrebię w ciągu

pierwszego tygodnia życia. Na podstawie

badań wykonywanych w stajni i na pastwi-

sku stwierdziła, że obie połówki są wyko-

rzystywane równomiernie. Różnice poda-

wane niekiedy w piśmiennictwie są wyni-

kiem raczej pozycji, jaką przyjmuje klacz

w boksie, a nie wyboru sutka przez źre-

bię. W badanej grupie źrebiąt zauważono

w ciągu trzech tygodni skracanie się czasu

aktywnego ssania w trakcie podejścia do

wymienia, z równoczesnym wydłużaniem

czasu ocierania nosem i przerw w akcie ssa-

nia. Po okresie tych trzech tygodni autor-

ka badań odnotowała odwrotną tendencję:

źrebięta ograniczały czas kontaktu z matką

w czasie picia na korzyść gwałtownie wzra-

stającego czasu aktywnego ssania mleka.

W 4 tygodniu częstotliwość karmienia spa-

dała do około 3 razy na godzinę, a w 6 mie-

siącu wynosiła tylko raz na godzinę.

h po oźrebieniu. Według badań Tischnera

i wsp. (19) w siarze pobranej do badań w 2

godziny po porodzie koncentracja immu-

noglobulin wynosiła około 110,7±38,45 g/l,

a w 24 godzinie po nim spadła do 2,06 g/l.

Zmiana ta była ściśle związana ze spadkiem

białka całkowitego z 120 g/l do 31,75 g/l.

W badaniach Csapó-Kiss i wsp. (17), wy-

niki dotyczące białka całkowitego zawarte-

go w siarze pobranej natychmiast po poro-

dzie, wynoszą 164,1±32,1 g/l (132–220). We

wcześniejszych badaniach z 1970 r. Rouse

i Ingram (21) podają, że zawartość białka

w siarze pobranej do badań w ciągu trzech

pierwszych godzin po porodzie, mieści się

w przedziale od 106 do 250 g/l. Te znaczne

różnice danych o zawartości białka całkowi-

tego w siarze, a co za tym idzie o zawarto-

ści immunoglobulin, związane są prawdo-

podobnie z indywidualnymi cechami osob-

niczymi klaczy, ale i z różnicami techniki

oznaczenia i terminem pobrania „pierwszej

siary”. Obserwacje te potwierdzają badania

LeBlanc i wsp. (22), którzy między inny-

mi próbowali znaleźć zależność pomiędzy

rasą klaczy a średnimi wartościami immu-

noglobulin. Zdaniem autorów, ze względu

na różnice osobnicze wśród badanych pró-

bek siary danej rasy, nie udało się takiej ko-

relacji potwierdzić. Jedyną zależność po-

między poziomem IgG a rasą koni poda-

je ta sama autorka w badaniach z 1987 r.,

wskazując wyższą zawartość przeciwciał

klasy IgG w siarach klaczy ras cięższych

w stosunku do klaczy ras lekkich, odpo-

wiednio 107,9±45,1 i 79,2±18,7 g/l (9). Zna-

mienne badania nad zmianami ilości biał-

ka całkowitego i białek odpornościowych

w siarze prowadził zespół naukowców wło-

skich w 2000 r. (23). Wykazali oni, że naj-

gwałtowniejszy spadek białka całkowitego

i IgG obserwowany był u koni rasy haﬂ in-

ger już w 6 godzinie po porodzie i postę-

pował dalej do 12 godziny, ale już z mniej-

szym nasileniem. U angloarabów spadek

był dosyć wyrównany, natomiast najłagod-

niejszy spadek ilości IgG po porodzie ob-

serwowano u koni pełnej krwi, zarówno

w 6, jak i w 12 godzinie.

Czteroletnie badania prowadzone przez

Włodarczyk i wsp. (24) nad zawartością

białka całkowitego i jego frakcji w siarze

klaczy pełnej krwi, potwierdziły wcześniej-

sze obserwacje, że poziom tych białek jest

cechą indywidualną każdej klaczy. Średnia

wartość białka całkowitego w 84 próbkach

siary wynosiła 112,4±33,1 g/l (29,5–179,0).

Odnotowane różnice w poziomie białka cał-

kowitego pomiędzy średnimi z poszczegól-

nych lat były statystycznie istotne. Poziom

białka całkowitego w siarze poszczególnych

osobników był bardzo zróżnicowany.

Najważniejszym dla źrebiąt składni-

kiem siary jest frakcja gammaglobulino-

wa. Ma ona w siarze największy udział

procentowy i bezwzględny w całej zawar-

tości białka. W wykonanych badaniach,

wartość procentowa gammaglobulin wy-

nosiła 58,8%, co odpowiada wartości bez-

względnej 66,7±23,1 g/l. Nie stwierdzono

statystycznie istotnych różnic w poziomie

immunoglobulin w poszczególnych sezo-

nach wyźrebień. Różnice osobnicze w ilości

immunoglobulin siarowych badanych kla-

czy były bardzo duże i wynosiły od 15,64

do 124,5 g/l. Analiza statystyczna znacze-

nia wieku klaczy i urodzenia kolejnego źre-

bięcia wykazała ich wpływ na poziom im-

munoglobulin w siarze.

U klaczy w wieku od 5 do 9 lat analizą

regresji liniowej stwierdzono nieznaczny

wzrost stężenia immunoglobulin w siarze,

przy czym wartości średnie poszczególnych

grup wiekowych były zbliżone oraz nie wy-

kazywały znacznych różnic pomiędzy osob-

nikami danej grupy. Natomiast w przedzia-

le wiekowym od 10 do 17 lat obserwowano

duże różnice osobnicze w grupach, z ten-

dencją do spadku ilości immunoglobulin

w siarze wraz z wiekiem. Stężenie immu-

noglobulin siarowych wykazywało spadek

wraz z rosnąca liczbą urodzonych źrebiąt.

Zaobserwowano również, że większość siar

badanych klaczy przemiennie wykazywała

wysokie i niskie poziomy immunoglobulin

w kolejnych sezonach wychowu.

Siara

Siara jako pierwsza wydzielina gruczo-

łu mlekowego klaczy powstaje w objęto-

ści 1,5–2 l. U klaczy wieloródek objętość

ta może być większa i wynosi od 3,2 do 7 l

(16). Przed porodem białko całkowite sta-

nowi około 10% składu siary (17). Według

badań Leadon i wsp. z 1984 r. (18) znaczny

wzrost białka całkowitego i towarzyszący

mu wzrost immunoglobulin obserwowa-

no w czwartej dobie przed porodem, a sam

poród był czynnikiem pobudzającym prze-

kazywanie immunoglobulin do wymienia.

Po 20 min od porodu w wymieniu wzrastał

poziom białka i immunoglobulin o 25 do

45% w stosunku do poziomu odnotowane-

go w badaniach wydzieliny pobranej z wy-

mienia na 20 minut przed porodem. Bezpo-

średnio po nim białko całkowite wydzieliny

wzrasta do poziomu 120,17±35,94 g/l (19).

Przyjmuje się obecnie, że w siarze kla-

czy występuje wysoka koncentracja IgG

(89,12±10,47 g/l), stosunkowo niska kon-

centracja IgM (1,23±0,13 g/l) oraz IgA

(9,57±1,84 g/l). Siara powinna zawierać

przynajmniej 30 g immunoglobulin w li-

trze, co pozwala źrebięciu po około 6 go-

dzinach od jej spożycia na osiągnięcie we

krwi 4 g/l immunoglobulin (20).

W miarę ssania wymienia przez źre-

bię zmienia się skład siary, wyrażający się

spadkiem poziomu białka całkowitego do

1,7–3,0% (17). Proces ten wynika ze zmniej-

szenia się zawartości immunoglobulin w sia-

rze. Kolejne jej porcje są więc coraz uboż-

sze w przeciwciała. Jest to zmiana bardzo

dynamiczna i zachodzi głównie w ciągu 24

Mleko

W okresie wychowu niewielkie ilości im-

munoglobulin w mleku wspomagają obron-

ne czynności błon śluzowych przewodu po-

karmowego źrebięcia. Mleko w tym czasie

jest dla niego głownie źródłem pokarmu.

Warunkuje jego prawidłowy wzrost i roz-

wój. Dostarcza białek, laktozy, tłuszczy (25,

26, 27), witamin (28) oraz związków mi-

neralnych (30).

Szczyt laktacji przypada na 4–6 tydzień

po oźrebieniu. Klacze ras lekkich produ-

kują w pierwszych 12 tygodniach laktacji

ilość mleka stanowiącą do 3% ich masy cia-

ła i do 2% masy ciała w trakcie 12 następ-

nych tygodni laktacji. Klacze ras ciężkich,

o masie ciała np. 710 kg, produkują dzien-

nie o 1,6 kg więcej, w porównaniu do kla-

czy lżejszych, jednakże procent wytwarza-

nego mleka w stosunku do masy ciała jest

taki sam. Rekordowe ilości mleka, bo około

29 kg dziennie, zdajane są z gruczołu mle-

kowego klaczy do produkcji kumysu. Przy

takiej dziennej produkcji mleka niewielka

ilość powstającej w gruczole mlekowym sia-

ry wydaje się ilością prawie niezauważalną,

ale to właśnie ta wydzielina nazywana jest

i stanowi „eliksir życia osesków”.

Piśmiennictwo

1. Ludewig T.: Occurrence and importance of glomus or-

gans (Hoyer-Grosser , s Organs) in the skin of the equine

and bovine mammary gland. Anat. Histol. Embriol. 1998,

550

Życie Weterynaryjne • 2005 • 80(9)

, 155–159.

Prace poglądowe

, 518–519.

3. Ludewig T.: Histologische Untersuchungen an der Haut

der Milchdruse von Stuten. Dtsch. Tierarzti. Wschr. 1997,

104

, 721–724

14. Ellendorﬀ F. Schams D.: Characteristics of milk ejection,

associated intramammary pressure changes and oxyto-

cin release in the mare. J. Endocr. 1988,

, 446–449.

24. Włodarczyk-Szydłowska A., Nowacki W., Wierzbicki

H.,: Wpływ wybranych czynników na jakość siary klaczy

i poziom immunoglobulin siarowych u źrebiąt. Medycy-

na Wet. (w druku).

25. Doreau M., Boulot S., Chilliard Y.: Yield and composition

of milk from lactating mares: eﬀ ect of body condition at

foaling. J. Dairy Sci. 1993,

, 471–474.

4. Waldridge, B.M.,Neﬀ , Ch.: Leczenie zapalenia gruczołu

mlekowego u klaczy. Weterynaria po Dyplomie 1999,

, 219–227.

15. Carson K., Wood-Gush D.G.M.: Behaviour of oro-

ughbred foals during nursing. Equine Vet. J. 1983,

119

257–262.

16. Knottenbelt D.: Equine Neonatology . Saunders, Edinburgh,

London 2004.

17. Csapó-Kiss Zs., Steﬂ er J., Martin T.G., Makray S., Csa-

pó J.: Composition of mares , colostrums and milk. Prote-

in content, amino acid composition and contents of ma-

cro- and micro – elements. Int. Dairy Journal . 1995,

71–76.

5. Akers R.M.: Selection for milk production from a lactation

biology viewpoint. J Dairy Sci. 2000,

, 457–466.

26. Forsyth I.A., Rossdale P.D., omas C.R.: Studies on milk

composition and lactogenic hormones in the mare. J Re-

prod. Fert. S uppl. 1975,

, 1151–1158.

6. Larson B.L.: Biosynthesis and secretion of milk proteins:

a review. J. Dairy Res. 1979,

, 631–635.

27. Ousey J.C., Prandi S., Zimmer J., Holdstock N.: Eﬀ ects of

various feedind regiments on the energy balance of equ-

ine neonates. Am. J. Vet. Res. 1997,

, 161–174.

7. Larson B.L. Heary H.L., Devery J.E.: Immunoglobulin

production and transport by we mammary gland. J Da-

iry Sci. 1980,

393–402.

18. Leadon D.P., Jeﬀ cott L.B. Rossdale P.D.: Mammary secre-

tions in normal spontaneous and induced premature par-

turition in the mare. Equine Vet. J. 1984,

, 1243–1251.

28. Schweigert F.J., Gottwald C.: Eﬀ ect of parturition on le-

vels of vitamins A and E and of β carotene in plasma and

milk of mares. Equine Vet. J. 1999,

, 665–671.

8. Shennan D.B., Peaker M.: Transport of milk constitu-

ents by the mammary gland. Physiological Rev. 2000,

, 256–259.

19. Tischner M., Niezgoda J., Wieczorek E., Mękarska A.,

Lisowska A.: Ocena jakości siary klaczy. Medycyna Wet.

1996,

, 319–323.

29. Csapó J., Steﬂ er J., Martin T.G., Makray S., Csapó-Kiss Zs.:

Composition of mares , colostrums and milk. Fat content,

fatty acid composition and vitamin content. Int. Dairy J .

1995,

, 62–67.

10. Neuschaefer A., Bracher V., Allen W.R..: Prolactin secre-

tion in lactating mares before and after treatment with bro-

mocriptine. J. Reprod. Fertil . Suppl. 1991,

, 381–383.

20. Mękarska A., Tischner M. Wieczorek E.: Zmiany cięża-

ru właściwego i stężenia immunoglobulin w siarze kla-

czy. Zesz. Nauk. ART Olsztyn 1996,

, 403–415.

30. Grace N.D., Pearce S.G., Firth E.C., Fennessy P.F.: Con-

centrations of macro-and micro-elements in the milk of

pasture – fed oroughbred mares. Aust Vet J. 1999,

, 111–117.

21. Rouse B.T., Ingram D.G.: e total protein and immuno-

globulin proﬁ le of equine colostrum and milk. Immuno-

logy 1970,

, 551–559.

11. Knight Ch.H., Peaker M., Wilde C.J.: Local control of

mammary development and function . J. Reprod. Fertil.

1998,

177–180.

, 901–907.

22. LeBlanc M.M., McLaurin B.I., Boswell R.: Relationships

among serum immunoglobulin concentration in foals, co-

lostral speciﬁ c gravity and colostral immunoglobulin con-

centration. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1986,

, 104–112.

12. Tischner M.: Zdrowie i jego zagrożenia podczas pierw-

szych 24 godzin życia źrebięcia. Materiały Sympozjum ,

10–11. IX Olsztyn 1993, s. 135–140.

189

, 57–60.

Dr A. Włodarczyk-Szydłowska, ul. Więckowskiego 23/16,

50-431 Wrocław, e-mail: aws@poczta.fm

2. Reppas G.P., McClintock S.A., Canﬁ eld P.J., Watson G.F.:

Papillary ductal adenocarcinoma in the mammary glands

of two horses. Vet Rec . 1996,

13. Tischner M., Fudali J., Kuchejda B.: Obserwacje porodu

u klaczy i pierwszych odruchów źrebiąt. Medycyna Wet .

1985,

23. Curadi M.C. Orlandi M. Greppi G.F., Toppino P.M., Ba-

rzaghi S.: Identiﬁ cation of protein fractions in mare’s colo-

strum and milk. Milchwissenschaft. 2000,

925–951.

9. Chavatte, P.: Lactation in the mare. Equine Vet. Educ .

1997,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: