Maria Grodecka ZMIERZCH �WIADOMO�CI �OWCY wszystko o wegetarianizmie 2 Tower Press 2000 Copyright by Tower Press, Gda�sk 2000 3 Co nam le�y na sercu? � Wszystko nam le�y na sercu. Ca�e okr�g�e, lekko sp�aszczone na biegunach szcz�cie planety. Cale owalne, elipsoidalne szcz�cie galaktyki. Wszystko. Pok�j narodom i pax tibi. I nawet to, �eby ci, co buduj� budy dla ps�w, nie robili otworu budy na zach�d, sk�d tu, na �rednich szeroko�ciach, wiej� najprzewa�niejsze wiatry i psy marzn�. Edward Stachura (�Ca�a jaskrawo��) 4 The Vegetarian Socjety (Deklaracja) Wegetarianizm w �wiecie wsp�czesnym Ci, kt�rzy wybieraj� wegetaria�ski spos�b �ycia, czyni� donios�y wk�ad na rzecz rozwi�zania �wiatowego problemu �ywienia, przyczyniaj� si� do zlikwidowania rzezi i tortur czuj�cych istot, hodowanych masowo w okrutnych warunkach, a do swojego w�asnego �ycia wnosz� nowe miary �ywotno�ci i zdrowia. Potocznie i najog�lniej wiadomo, �e wegetarianizm to bezmi�sny spos�b od�ywiania si� pokarmami ro�linnymi i nabia�owymi. �r�d�os��w tej nazwy jest jednak bogatszy i bardziej obiecuj�cy, wyra�a wiele skojarzonych z ni� postulat�w i oczekiwa�. �aci�skie s�owo �vegetare� znaczy rosn��, kwitn��, rozwija� si�; �vegetus� znaczy zdrowy, silny, ochoczy; �vegetator� za� to ten, kt�ry daje �ycie, a �vegetamen� � si�a �yciodajna. Ka�dy, kto po raz pierwszy spotyka si� z t� nazw�, najcz�ciej wychwytuje z niej tylko akcent negatywny, tzn. �e wegetarianizm polega po prostu na niejadaniu mi�sa, i na tym koniec. W istocie za� zaprzestanie jadania mi�sa stanowi dopiero pierwszy krok wiod�cy w sfer� r�norodnych, nowych spraw i problem�w, zar�wno zdrowotnych i �ywieniowych, jak te� moralnych, ekonomicznych, filozoficznych i wielu innych. Sama informacja o tym, co si� jada, a czego si� nie jada, to dopiero wprowadzenie do dalszych wyja�nie� dotycz�cych przyczyn i motyw�w tego zaniechania, propozycji nowego, odmienionego jad�ospisu, analizy wymog�w �ywieniowych ludzkiego organizmu i warto�ci r�nych pokarm�w. To z kolei otwiera dost�p do szerszych, bardziej og�lnych zagadnie� dotycz�cych tego, co w�a�ciwie chcemy osi�gn��, szukaj�c w�a�ciwszych ni� dotychczas sposob�w od�ywiania, i jakie warunki musz� zosta� przedtem spe�nione. Wtedy dopiero okazuje si�, �e wegetarianizm obejmuje zar�wno problematyk� zdrowia fizycznego i psychicznego, jak i zagadnienia ekonomiczne, ekologiczne, moralne i kulturalne. �e nie mo�na zmieni� sposobu od�ywiania, nie zmieniaj�c sposobu my�lenia i oceniania. Wegetarianizm to zmiana stylu �ycia; kierunku aspiracji, rozchwianie wielu stereotyp�w obyczajowych, zalegaj�cych jak ci�kie k�ody na drodze post�pu i rozwoju kultury. W dalszej perspektywie prowadzi do przeobra�enia istniej�cych �wiatowych struktur ekonomicznych i przezwyci�enia tkwi�cych w nich sprzeczno�ci i paradoks�w. Aspiracje i pogl�dy wsp�czesnych rzecznik�w i zwolennik�w wegetarianizmu nie s� czym� zupe�nie nowym i niespotykanym w historii. Chocia� wegetarianizm znany jest od tysi�cy lat, to jednak dotychczas traktowany by� raczej jako ciekawostka i teoretyczny postulat, realizowany bardzo rzadko i przez nielicznych, mimo i� wegetarianami by�o w przesz�o�ci wielu najwybitniejszych my�licieli, pisarzy, uczonych, filozof�w. Nale�eli do nich m.in. Sokrates, Platon, Pitagoras, Hipokrates, Plutarch, Leonardo da Vinci, Izaak Newton, Wolter, Goethe, Gandhi, Lew To�stoj, Maksym Gorki, Bernard Shaw i wielu innych, r�wnie znakomitych. S�ynna w staro�ytno�ci szko�a pitagorejska traktowa�a bezmi�sny spos�b od�ywiania jako jedno z podstawowych za�o�e� sposobu �ycia godnego cz�owieka, umo�li- 5 wiaj�cego jego intelektualny i moralny rozw�j. W staro�ytnej Grecji obowi�zki moralne cz�owieka wobec zwierz�t traktowano znacznie powa�niej ni� potem i obecnie. Do historii przeszed� jeden z wyrok�w ate�skiego areopagu, kt�ry skaza� na �mier� ch�opca za to, �e o�lepi� ptaka. Nigdy jednak dot�d nie by� wegetarianizm ruchem masowym ani ideologi� poruszaj�c� umys�y i serca, praktyk� szeroko stosowan�, upowszechniaj�c� si� dynamicznie, tak jak to si� dzieje obecnie. Od oko�o 25 lat przybieraj�cy na sile i upowszechniaj�cy si� z ka�dym rokiem ruch wegetaria�ski jest w�a�ciwie zjawiskiem bez precedensu. W�r�d podstawowych motyw�w, jakimi kieruje si� wsp�czesny ruch wegetaria�ski, dominuj� motywy etyczne, zdrowotne, ekonomiczne, ekologiczne i humanitarne. Specyfik� dzia�alno�ci wsp�czesnych zwolennik�w wegetarianizmu stanowi, pozornie bezsilna, rozpaczliwa obrona �wiata zwierz�t przed pot�niej�c� stale fal� drapie�no�ci i bezwzgl�dno�ci ze strony cz�owieka. Zasi�g i metody eksploatowania zwierz�t przez ludzi osi�gaj� obecnie stan wskazuj�cy na brak jakichkolwiek barier czy hamulc�w w tym zakresie. Potrzeb� obrony wyzwala wewn�trzny protest przeciwko okrucie�stwu, uczuciowa niezgoda na bezkarne torturowanie czuj�cych istot, jakimi s� zwierz�ta hodowlane, i ogromne wsp�czucie dla nich. Wsp�czucie to dzia�a jak sygna� alarmowy, kt�ry zmusza do zwr�cenia uwagi na wiele innych niepokoj�cych fakt�w i problem�w, do kt�rych �nie zaalarmowani� nie przywi�zuj� wi�kszej wagi, traktuj�c je jako �normalne�. Pierwotnie wegetarianizm wyr�s� z g��bokiego poczucia konieczno�ci podj�cia dzia�ania zmierzaj�cego do ul�enia doli wszystkich istot �yj�cych w �wiecie, zdominowanym bezwzgl�dnie przez jedn� z nich � cz�owieka. Okazuje si� jednak, �e konsekwencje tej dominacji staj� si� �r�d�em coraz wi�kszych zagro�e�; jednakowo niebezpiecznych dla obu stron � zdominowanych i dominuj�cych, �e pomocy potrzebuj� nie tylko ofiary, ale i oprawcy. Nonszalanckie szafowanie cudzym �yciem i cudzym cierpieniem, etyczna nieprzezorno��, sta�y si� dla cz�owieka przyczyn� nowych, nieznanych dot�d w jego historii zagro�e� zdrowotnych, ekologicznych, ekonomicznych, ju� nie tylko lokalnych, ale na skal� ca�ych kontynent�w. Motywy zdrowotne wegetarianizmu znajduj� mocne oparcie w najnowszych badaniach, kt�re wykazuj� w spos�b coraz trudniejszy do zakwestionowania, �e mi�so nie tylko nie jest cz�owiekowi potrzebne do �ycia i zachowania zdrowia, ale zdecydowanie mu szkodzi i jest jedn� z g��wnych przyczyn wi�kszo�ci tzw. chor�b cywilizacyjnych, masowo wyst�puj�cych tylko w krajach zamo�nych, rozwini�tych, tzn. tam, gdzie przyj�te standardy od�ywiania zak�adaj� wysokie spo�ycie mi�sa. Motywy ekonomiczne wegetarianizmu wi��� si� ze stwierdzeniem prostego faktu, �e gospodarka �ywieniowa �wiata zdominowana jest przez potrzeby paszowe. Od 80 do 90% ca�ej �wiatowej produkcji zbo�a i ro�lin str�czkowych przeznacza si� na pasz� dla trzody, kt�rej mi�sem �ywi si� tylko oko�o 30% ludno�ci �wiata. Istotnym uzasadnieniem wegetarianizmu s� r�wnie� wzgl�dy ekologiczne. Ska�enie �rodowiska na skutek masowej produkcji zwierz�cej jest nie mniejsze ni� zatrucie odpadami przemys�owymi. Stymulowanie urodzajno�ci gleby sztucznym nawo�eniem oraz stosowanie chemicznych �rodk�w chwastob�jczych i owadob�jczych doprowadzi�o do tego, �e ka�dy prawie pokarm wk�adany przez nas do ust jest ska�ony i, w mniejszym lub wi�kszym stopniu, toksyczny. A przecie� to chemiczne stymulowanie ilo�ci zbior�w uwarunkowane jest wy��cznie potrzebami paszowymi i stale wymuszane wzrastaj�cym apetytem na mi�so. Dla nakarmienia do syta wszystkich ludzi na �wiecie pokarmem ro�linnym wystarczy�aby 1/5 tych wszystkich, takim wysokim kosztem uzyskiwanych obecnie, zbior�w. Generalnym za�o�eniem wegetarianizmu jest przekonanie, �e wsp�czesny �wiatowy problem �ywienia si� mi�sem nie polega na tym, �eby � jak si� powszechnie s�dzi � by�o go coraz wi�cej, ale �eby obyczaj jadania mi�sa przeszed� jak najszybciej do nies�awnej historii b��d�w i win gatunku ludzkiego. 6 Jako ruch spo�eczny wegetarianizm rozwija si� obecnie w bardzo wielu krajach. Bior� w nim udzia� przyrodnicy, humani�ci, lekarze, kt�rzy swymi badaniami i publikacjami uzasadniaj� jego za�o�enia i upowszechniaj� jego zasady. Z dost�pnych materia��w angloj�zycznych wynika, �e w Anglii i w Stanach Zjednoczonych ruch wegetaria�ski rozwija si� bardzo dynamicznie i obejmuje swoim zasi�giem coraz wi�ksz� liczb� zwolennik�w. W wielu krajach i we wszystkich �rodowiskach ludzie w r�nym wieku i r�nych zawod�w zaprzestaj� jadania mi�sa ze wzgl�du na moralny sprzeciw, jaki budzi w nich legalne i bezkarne torturowanie zwierz�t. W wielu krajach zachodnich wegetarianie stanowi� ju� powa�n� grup� spo�eczn�. Z potrzebami klient�w-wegetarian liczy si� przemys� spo�ywczy, produkuj�c dla nich m.in. gotowe potrawy bezmi�sne, jak np. dania z soi w r�nych wersjach smakowych, jarskie sosy, budynie, ro�linne koncentraty bia�kowe, ekstrakty dro�d�owe, u�ywane jako od�ywki i przyprawy smakowe. Na zaspokojenie potrzeb klient�w wegetarian s� r�wnie� nastawione niekt�re hotele, restauracje i domy wypoczynkowe. Zapraszaj� liczne jarskie jad�odajnie. Ukazuj� si� czasopisma wegetaria�skie, a angielskie towarzystwo (The Vegetarian Society) ma r�wnie� w�asn� oficyn� wydawnicz� i w�asn� ksi�garni�. Do programu tych towarzystw nale�y m.in. przeprowadzanie bada� naukowych i organizowanie konferencji po�wi�conych sprawom wegetaria�skim, zar�wno od strony �ywieniowej, jak i humanistycznej. Wed�ug oblicze� dokonanych w listopadzie 1978 r. jedynie w USA by�o 9-10 milion�w wegetarian, 40-50 milion�w os�b opowiada�o si� za bardziej umiarkowanym spo�yciem mi�sa, a � co tak�e godne uwagi � prawie 80% ludzi udaje sobie spraw� z co najmniej jednego z powod�w sk�aniaj�cych do wegetarianizmu, nawet je�eli sami nie s� wegetarianami. Z dost�pnych broszur i publikacji ameryka�skich wynika, �e w USA dzia�a obecnie oko�o 30 r�nych stowarzysze� i organizacji wyst�puj�cych w obronie zwierz�t, domagaj�cych si� wydania zakazu stosowania wiwisekcji, i informuj�cych o wegetaria�skich sposobach od�ywiania ( Vegetarian In...
onesweetfairy