Dr n med. Krystyna Kurowska
n POJĘCIE ASEPTYKI I ANTYSEPTYKI
ZASADY WYKONYWANIA WSTRZYKNIĘĆ
MANIPULOWANIE SPRZĘTEM JEDNORAZOWEGO UŻYTKU
n OCHRONA PIELĘGNIARKI PRZED ZAKAŻENIEM HIV
n OGÓLNE DANE O ZAKAŻENIU
n PROFIL ZAKAŻENIA HIV W PRACY PIELĘGNIARKI
Wraz z powstaniem i rozwojem szpitali na świecie pojawiło się pojęcie „choroby szpitalnej” będącej w rzeczywistości nieopanowanym zakażeniom szpitalnym.
Do czasu Semmelweisa nie myślano o możliwości zakażenia drogą bezpośredniego kontaktu, uważając że wszystkie powstałe w szpitalu zakażenia są wynikiem działania szkodliwych czynników pochodzących z powietrza.
Infekcje nazywano „gorączką szpitalną”. W tym czasie po zabiegach umierało 60- 80% hospitalizowanych chorych.
Pierwsze doniesienia na temat antyseptyki zostały opublikowane przez Listera w 1867 roku, gdy odkryto, że czynnikami etiologicznymi różnych chorób są drobnoustroje.
Dzięki wprowadzeniu zasad antyseptyki Listera znacznie zmniejszyła się liczba zgonów po operacjach.
W kilka lat później Koch i jego następcy udowodnili wyjątkowe znaczenie zakażenia drogą bezpośredniego kontaktu.
Wkrótce przekonano się o korzyściach klinicznych wypływających ze stosowania antyseptyki, a późniejszy rozwój aseptyki, metod izolacji i leczenie za pomocą antybiotyków zmniejszył w sposób znaczący liczbę zakażonych ran operacyjnych.
Postępy i rozwój medycyny w ostatnim stuleciu sprawiły, że zlikwidowano większość groźnych chorób zakaźnych oraz zakażeń szpitalnych.
Cd. Postęp w leczeniu i diagnostyce jest ściśle związany z przestrzeganiem zasad aseptyki i antyseptyki w czasie wykonywania wszystkich procedur medycznych.
Wiele procedur medycznych zarówno leczniczych jak
i diagnostycznych wymaga stosowania jałowego sprzętu.
Cały personel medyczny zaangażowany w leczenie związane z naruszeniem ciągłości skóry, lub błon śluzowych zobowiązany jest do skrupulatnego przestrzegania zasad aseptyki i antyseptyki.
n Aseptyka jest to zespół czynności mających na celu ochronę przed skażeniem naturalnie jałowych tkanek, płynów ustrojowych czy sterylnych materiałów.
n Określenie aseptyka posiada szerokie znaczenie, w którym mieści się również profilaktyka za pomocą środków antyseptycznych.
n Podstawowym celem stosowania zasad aseptyki jest zapobieganie zakażeniom.
n Cd. W zależności od stopnia narażenia na ryzyko zakażenia w placówkach opieki zdrowotnej stosuje się następujące metody profilaktyczne:
n Używanie preparatów antyseptycznych – chemicznych roztworów, które redukują oraz hamują wzrost niektórych mikroorganizmów na skórze;
n Oczyszczanie- fizyczne usuwanie brudu oraz organicznych substancji z przedmiotów;
n Dezynfekcję – usuwanie szkodliwych mikroorganizmów, ale nie spor bakteryjnych;
n Sterylizację- całkowite zniszczenie lub usunięcie wszystkich mikroorganizmów włącznie ze sporami bakteryjnymi;
n Właściwe przygotowanie pomieszczenia zabiegowego;
n Właściwe przygotowanie personelu do pracy w warunkach aseptycznych
( odzież ochronna, odkażanie skóry rąk);
n Właściwe przygotowanie chorego, a szczególności pola zabiegowego;
n Jałowe pobieranie i właściwe posługiwanie się sprzętem sterylnym.
Antyseptyka jest to postępowanie odkażające polegające na działaniu środków chemicznych na strukturę lub metabolizm drobnoustrojów, w wyniku czego procesy życiowe ulegają całkowitemu lub okresowemu zahamowaniu na danej powierzchni np. w polu operacyjnym, zabiegowym.
Rola antyseptyki w zwalczaniu zakażeń szpitalnych odnosi się do odkażania pola zabiegowego, skóry rąk personelu, rany i jej otoczenia a także sprzętu medycznego.
Zastosowanie skutecznych zabiegów profilaktycznych, wyeliminowanie źródeł, przecięcie drogi zakażenia i kontrolowanie skuteczności tych zabiegów odgrywa podstawową rolę w zapobieganiu zakażeniom szpitalnym.
Stosowanie prawidłowych zasad antyseptyki jest szczególnie ważne w oddziałach, gdzie leczeni są pacjenci o osłabionej odporności, u których ryzyko zakażenia jest wysokie a drobnoustroje stanowiące normalną florę środowiska zdrowego człowieka mogą stać się czynnikiem etiologicznym poważnych schorzeń.( oddział intensywnej terapii, oddziały oparzeniowe, oddziały przeszczepów, hematologii).
Antyseptyka Cd.
Osobnym zagadnieniem jest prawidłowa antyseptyka skóry lekarzy i pielęgniarek oraz pola zabiegowego.
Zabiegi dezynfekcyjne z użyciem środków antyseptycznych zmierzają do eliminacji mikroorganizmów znajdujących się na skórze i głębszych jej warstwach.
Istotne jest także przeciwdziałanie rozmnażaniu się bakterii np. wewnątrz gumowych rękawiczek.
Preparaty stosowane w praktyce szpitalnej
Środki odkażające, które znalazły zastosowanie w środowisku nieożywionym określane są jako dezynfekcyjne, a te które stosuje się na powierzchniach ożywionych określane są jako antyseptyki.
W antyseptyce wykorzystuje się przede wszystkim preparaty chemiczne takie jak alkohole ,związki jodu, związki powierzchniowo czynne. Środki antyseptyczne do odkażania skóry różnią się między sobą sposobem i szybkością działania oraz spektrum aktywności przeciw drobnoustrojowej.
Najbardziej efektywnymi środkami bakteriobójczemu są alkohole lub alkoholowe roztwory antyseptyczne.
W celu zwiększenia efektywności przeciw- drobnoustrojowej lub uzyskania działania synergicznego często stosuje się połączenia różnych związków.
Szybkość działania środków antyseptycznych zależy od wielu czynników np. stężenia związku, czasu jego kontaktu z komórką i wrażliwości drobnoustrojów.
Cd. Preparaty stosowane w praktyce szpitalnej
Preparaty antyseptyczne muszą charakteryzować się brakiem toksyczności wobec żywych tkanek, nie mogą także działać drażniąco i alergizująco.
Do odkażania skóry należy stosować wyłącznie środki zatwierdzone przez Instytut Leków w Warszawie.
Sam wybór środka do odkażania skóry nie rozwiązuje problemu.
Ważne jest dokładne naniesienie preparatu na pole zabiegowe i przestrzeganie czasu potrzebnego na jego zadziałanie.
n Cd. Preparaty stosowane w praktyce szpitalnej
n Alkohole stosowane w antyseptyce to :
n Etanol;
n Izopropanol;
n Mieszanina etanolu i izopropanolu;
n Mieszanina i propanolu; itp.
Optymalna aktywność alkoholu osiąga się przy stężeniu 70-80%. Wyższe stężenia koagulują białko tworząc otoczkę wokół komórek bakteryjnych, która ogranicza przenikanie preparatu do wnętrza komórki.
Alkohole należą do związków o silnym działaniu bakteriostatycznym a ich mechanizm działania polega na hamowaniu produkcji pewnych metabolitów niezbędnych do podziału komórki.
Alkohole nie niszczą przetrwalników i niektórych wirusów a obecność zabrudzeń ogranicza ich skuteczność.
Alkohole mają zastosowanie w antyseptyce skóry.
Nie zaleca się ich do stosowania na błony śluzowe i uszkodzoną skórę( rany, oparzenia).
Cd. Preparaty antyseptyczne w praktyce szpitalnej
Utleniacze
W tej grupie znajdują się związki halogenowe, które wykazują działanie bakteriobójcze i wirusobójcze.
Dzielą się na dwie grupy:
n posiadające w swoim składzie chlor, fluor lub brom – stosowane do dezynfekcji ogólnej;
n posiadające w swoim składzie jod- stosowane jako antyseptyki.
n Związki chloru- odznaczają się szerokim spektrum działania obejmującym bakterie oraz grzyby i wirusy.
Ze względu na to że posiadają właściwości toksyczne i drażniące są stosowane do dezynfekcji powierzchni ożywionych (woda, ścieki itp.)
n Związki jodu – działają silnie bakteriobójczo i bakteriostatycznie. Spektrum działania związków jodu jest szerokie i obejmuje bakterie łącznie z ich przetrwalnikami, wirusy oraz grzyby. Jod wykazuje zdolność penetracji w głąb tkanki np. rany, oparzenia.
Związki jodu mogą powodować podrażnienia skóry i uczulenia, dlatego stosuje się je głównie w antyseptyce do odkażania rąk, pola operacyjnego, przed iniekcjami oraz do odkażania skóry przed innymi zabiegami przebiegającymi z naruszeniem ciągłości skóry.
Zakażenia wirusami zapalenia wątroby typu B (HBV) i typu C (HCV)
– przenoszone są drogą pozajelitową ( przez naruszenie ciągłości tkanek ).
Około 10-20% przypadków zakażenia HBV i 40-50% zakażeń HCV przechodzi w różne postacie przewlekłego zapalenia wątroby, ich konsekwencją może być marskość i pierwotny rak wątroby.
W Polsce około 60% zakażeń HBV wystąpiło w zakładach służby zdrowia ( u dzieci nawet powyżej 80% ).
Zakażenia zawodowe pracowników służby zdrowia stanowiły 10% do wszystkich zachorowań na WZW typu B.
HBV jest oporny na działanie temperatury 60◦C przez 10 h i promieniowanie UV.
Zachowuje zakaźność w temp. 25◦C przez co najmniej tydzień a w temp. -20◦C przez ponad 20 lat.
n Cd. HBV ulega zniszczeniu w standardowych warunkach sterylizacji, jest wrażliwy na środki dezynfekcyjne zawierające chlor (chloramina, podchloryn sodowy).
Wrażliwość na różne czynniki zewnętrzne i zakaźność są zależne od miana wirusa w próbce.
Okres inkubacji wynosi 28-180 dni (średnio 12 tygodni) w zależności od dawki HBV i drogi zakażenia.
n Wirus HCV wykazuje wrażliwość na działanie rozpuszczalników organicznych i oporność na działanie temperatury, okres inkubacji wynosi 7-9 tygodni, po zakażeniu w wyniku transfuzji krwi, produktów krwiopochodnych okres inkubacji może ulec skróceniu do 2-24 dni.
Cd. Zakażenia wirusami zapalenia wątroby typu B (HBV) i typu C (HCV)
Zakażenia personelu
Do zakażeń personelu może dojść podczas zabiegów diagnostycznych, leczniczych oraz podczas pielęgnacji pacjentów.
Zanieczyszczeniu mikrobiologicznemu ulegają używane narzędzia, sprzęt, materiały oraz otoczenie ( powierzchnie, sprzęty ).
Czynnikami skażającymi mogą być również wirusy, priony, bakterie i grzyby.
Na ekspozycję na drobnoustroje narażony jest zarówno personel medyczny wykonujący powyższe czynności, jak i personel pomocniczy zajmujący się dezynfekcją oraz czyszczeniem narzędzi i sprzętu medycznego wielokrotnego użytku, a także pracownicy zatrudnieni przy usuwaniu sprzętu jednorazowego użycia.
Techniki aseptyczne jest to określenie używane w odniesieniu do wszystkich metod stosowanych w profilaktyce zakażeń.
Celem każdej metody jest zapobieganie przeniesienia zakażeń ze źródła na wrażliwego pacjenta drogą bezpośrednią lub pośrednią.
Zasady aseptyki nie zmieniają się ale poszczególne elementy stosowanych technik będą ulegały zmianie w zależności od stopnia narażenia na ryzyko zakażenia.
Prawidłowe techniki aseptyczne są podstawową metodą chroniącą przed zakażeniem podczas stosowania procedur inwazyjnych takich jak np. cewnikowanie pęcherza moczowego, wszelkiego rodzaju wkłucia ( podskórnego, domięśniowego, dożylnego, zakładanie linii naczyniowych), drenaż w obrębie klatki piersiowej i jamy brzusznej.
n OCHRONA PIELĘGNIARKI PRZED ZAKAŻENIEM ( HIV, AIDS, HBV,HCV)
Szpital jest miejscem, w którym leczy się chorych i rannych, w którym rodzą się dzieci i diagnozuje się choroby stosując nowoczesne, czasem bardzo skomplikowane metody i urządzenia. Każdy pacjent ma nadzieję, że dzięki pobytowi w szpitalu odzyska zdrowie lub uniknie śmierci.
Pacjent nie zdaje sobie sprawy z tego, że rzeczywistość jest inna, że w czasie pobytu w szpitalu narażony jest na wiele powikłań.
Szpital jest miejscem niebezpiecznym zarówno dla pacjenta, jak i dla zatrudnionego personelu ( do zakażeń szpitalnych zalicza się również choroby, które personel szpitalny nabywa w rezultacie swojej pracy).
Od wszystkich pracowników służby zdrowia zależy, czy to miejsce będzie bezpieczniejsze dla pacjentów i dla nas samych.
Cd. Według danych amerykańskich pracownicy służb medycznych są grupą zawodową narażoną na największy wachlarz zagrożeń wynikających wykonywania zawodu, a wśród wszystkich zawodów medycznych – najbardziej narażone na ryzyko zakażenia są pielęgniarki ( dotyczy to zwłaszcza patogenów przenoszonych przez krew i płyny ustrojowe – płyn owodniowy, osierdziowy, otrzewnowy, opłucnowy, mózgowo- rdzeniowy, nasienie, wydzielina z pochwy, ślina, mocz, kał).
n Zespół nabytego upośledzenia odporności – AIDS
n Znane są dwa retrowirusy prowadzące do rozwoju AIDS:HIV-1 i HIV-2
n HIV (Human Immunodeficiency Virus) jest RNA-wirusem należącym do rodziny retrowirusów ludzkich i podrodziny lentiwirusów.
n Zakażenie HIV, podobnie jak zakażenia wirusami hepatropowymi HBV i HCV, należą do infekcji szerzących się drogą naruszenia ciągłości tkanek.
Przeniesienie zakażenia następuje wskutek:
n Przetoczenia krwi lub preparatów krwiopochodnych od zakażonych osób
n Przeszczepiania tkanek, narządów, a także przez zapłodnienie zakażonym nasieniem
n Zabiegów medycznych i nie medycznych, iniekcji
n Zakażenia wertykalne( zakażenie płodu bądź noworodka od matki)
n Kontaktu seksualnego z osobą zakażoną
n Używania tych samych igieł i strzykawek (narkomani).
Ekspozycja zawodowa na zakażenie HIV ma miejsce w przypadku:
n Zakłucia igłą lub innym narzędziem zanieczyszczonym
n Zabrudzenia uszkodzonej skóry i/lub błon śluzowych krwią
n Kontaktu uszkodzonej skóry i/lub śluzówek z materiałami potencjalnie zakaźnymi, innymi niż krew ( nasienie, wydzielina pochwowa, płyn mózgowo-rdzeniowy, żółć, płyn owodniowy, płyn z opłucnej, otrzewnej, osierdzia stawowy, każdy płyn ustrojowy zawierający widoczną domieszkę krwi, wszystkie tkanki, narządy pobierane od pacjenta, mleko matki zakażonej HIV.
Materiały niezakaźne to:
n Stolec
n Mocz
n ...
Blackkalia