Proza polska wczesnego renesansu 1510-1550
-Pierwsza książka drukowana po polsku – dzilko Biernata z Lublina 1513
-1543-śmierć Kopernika, wystapienie Frycza, Orzechowskiego, „Krótka rozprawa” Mikołaja Reja
-1510 r. powst. Rękopisu Historyji Aleksandra Wielkiego, 1550-jej nowy przeklad w druku
-1514 r. O papieżu Urbanie- pierwsza drukowana legenda po polsku
II)Utwory ludowe: powieci nieoryginalne, czytane i przekazywane ustnie, utwory powszechne, moralizatorskie np. pierwowzór Marchołta – potępienie soboru w 496r, ale niestraciło to przy tym swojej poczytności.
-1567r. –oponie reja o popularnych powieściach, Historyja... moralno-alegoryczna, zrodzona z kultury dworskiej i wymierzona w nią.
-Jan z Koszyczek – autor przkładów Marchołta (druk 1521), bluźniercza humoreska ludowa
-Książeczka niemiecka Sowizdrzał- bigrafia z XV-XVI w., wyprzedzająca tzw. Romans łotrzykowski
-kalendarze karakowskie „judycje”, „prognostyki”
Legendy:utory związane z życiem kościelnym, tj. Powieści biblijne, opowiadania, apokryfy, legendy hagiograficzne
-1529 książeczka Jana z Sącza „ Żywot błogosławionego Aleksego spowiednika..” i „Żywot Eustachijusza męczennika”
-1538 „Powieść rzeczy istej o złożeniu klasztoru na Łysej Górze”, napisana po łacinie, później wpleciona legenda herbowa o powstaniu herbu Dębno
Dziełka moralistyczne:
-Andrzej Glaber z Kobylina „O skladności członków człowieczych” 1535
-Marcin Bielski „Żywoty filozofów...” wybrane i przełożone przez niego z czeskiego, także filozofowie zmyśleni np, Sekundus
-Glabert „Senatulus tj sejm niewiści”
-ekoliki- utwory o charakterze obyczajowym, rodzaj katechiz
Traktaty historyczno-polityczne
Publicystyka antyturecka pierwczej połowy XVIw. „Pamięniki Janczara”(serb Kostantyn Michajlowić z Ostrowicy) i „Sarmacja” ( wprowadziła do nauki europejskiej po raz pierwszy Europę wschodnią)
Orzechowski wydal w 1543r. odezwę wzywającą chrześcijani rodaków do nowej krucjaty przeciw potędze sułtańskiej.
-Stanisław Łaski (wojewoda sieradzki) , „Spraw i postepków rycerskich i przewagi opisanie krótkie” (1599) – uchwycenie zasad wojskowych i polit., które spadaja na barki naczelnego dowódcy sił zbrojnych, obowiązki żołnieża „Napomnienia polskiego ku zachodzie...”
Znaczenie prozy polskiej wczesnego renesansu
Pisarze wybierją utwory żywe, prymitywne ale silne w wymowie.Ważne w rozwoju lit. polskiej, żywtnośc prozy. Otaczaja ja w 6/7 ludzie pochodzenia mieszczańskiego. Przekłady z łaciny, czeskiego i niemieckiego na polski ktory o 1510 służył wyrażaniu myśli relig.,
Jan z Koszyczek-plebejusz i Łaski- wojewoda znaleźli porozumienie przez wspólny renesansowy stosunek do spadku po kościelnej kult. średniow., tki sam krytycyzm renesansowy. Poza tym wspólne renesansowy tórcą były: zrozumienie potrzeb ludzkich, wiara w wartość doświadczenia codziennego, zrozumieniepotrzeb ludzkich, ciekawośc świata, stosunek do j. Polskiego, planowana praca nad jego doskonaleniem, zdobycie dla niego stanowiska zajmowanego dotąd przez łacinę.
k.feles