Lepa Adam - Świat propagandy.pdf - książki - kasia.lukawska

Adam Lepa

Świat propagandy

Albowiem nie dał nam Bóg ducha bojaźni, ale mocy i miłości, i trzeźwego myślenia,

(2 Tm l, 7)

WSTĘP

Daleko posunięta uległość propagandowa jest dziś jedną z głównych właściwości

społeczeństwa postkomunistycznego. W systemach totalitarnych propaganda zajmuje miejsce

uprzywilejowane, staje się bowiem głównym narzędziem w sprawowaniu władzy i kanałem

skutecznego wpływania na opinie obywateli. Prawidłowość ta odnosi się w szczególnym sto-

pniu do propagandy komunistycznej. Jest ona zawsze nieodzownym „priorytetem" w

państwie, skoro Lenin zwykł mówić, że „zła propaganda to gorzej niż kontrrewolucja".

Dlatego też ponad 40 lat obmyślanej i konsekwentnie prowadzonej propagandy w Polsce

spowodowało głęboki ślad nie tylko w świadomości ludzi, w ich hierarchii wartości, lecz

również w obrębie takich postaw, jak krytycyzm, niezależność myślenia, zdolność

dokonywania selekcji itp. W tamtych czasach skuteczność działań propagandowych

potęgowana była w następstwie funkcjonowania nieprzejednanej cenzury, długiej listy

prohibitów, zmonopolizowania informacji czy zagłuszania zachodnich rozgłośni 2 . Ponadto,

najważniejsze hasła propagandy oficjalnej miała wspierać ówczesna edukacja, począwszy od

szkół wszystkich szczebli, poprzez organizacje młodzieżowe, a skończywszy na zwykłych

koloniach i obozach wakacyjnych. Propaganda docierała praktycznie do każdego człowieka.

Nic dziwnego zatem, że treści propagandowe upowszechniane po 1989 r., przyjmowane są

przez wielu Polaków bezkrytycznie i często z dziecinna naiwności?.

Uległość propagandową wykazują ludzie niezależnie od wieku, wykształcenia i orientacji

politycznych. Jedynie przedstawiciele nielicznych zawodów mogą sobie pozwolić na stała

odporność wobec wpływów propagandowych, żeby wymienić dla przykładu dziennikarzy i

politologów, psychologów społecznych i socjologów. Tym bardziej, że nowa propaganda,

prowadzona po 1989 r. stwarza niespotykane dotąd pozory wiarygodności, dzięki czemu staje

się o wiele skuteczniejsza od swojej poprzedniczki. Słuszna opinię na ten temat wypowiedział

jeden z publicystów: Polskie media dawno już przestały kłamać w taki sposób, jak to ro-bila

„Prawda". Dziś manipulują tak, jak to robi „New York Times" 3 .

Propaganda oficjalna w Polsce funkcjonowała w czasach komunistycznych tak sprawnie i

skutecznie, że np. nieliczni zaledwie katolicy zdawali sobie sprawę, iż byli wtedy traktowani

jak obywatele drugiej kategorii, a więc bez prawa do zajmowania liczących si? stanowisk w

państwie, bez możliwości awansowania w wielu zawodach i często w obliczu lęku przed

represjami za podejmowanie praktyk religijnych.

. Doświadcza go człowiek coraz wyraźniej, przyczyniając się

często do jego daleko postępującej ekspansji. Należy też podkreślić, że zjawisko to staje się

ważnym czynnikiem nie tylko w kształtowaniu przekonań politycznych, lecz również w

procesie formowania się postaw religijnych i moralnych, a także w działalności

ewangelizacyjnej

Ostatnia niedziela czerwca 1993 w niewielkim mieście Polski centralnej. Zwraca uwagę

głośna rozmowa dwóch starszych pań wychodzących z kościoła po Mszy św. i do głębi

wzburzonych. Pierwsza pani: „I znowu Kościół miesza się do tej polityki!" Druga pani: „Gdy-

bym wiedziała, że list biskupów będzie o polityce, nie przyszłabym do kościoła!"

Widoczna „wszechobecność" i rosnąca „przenikliwość" mediów masowych, po które sięga

chętnie każda propaganda, sprawiają, że można już dzisiaj mówić o całym, niezwykle

bogatym świecie propagandy

. Jednocześnie w prasie laickiej wypowiada się już przekonanie, że w

propagandzie antykościelnej przekroczone zostały w Polsce granice elementarnej kultury, w

następstwie czego wyzwalane bywają wobec przedstawicieli Kościoła akty niebezpiecznej

agresji 8 .

W okresie rządów komunistycznych żywiono złudna nadzieję, że problematyka propagandy

jest gruntownie opracowywana przez profesjonalistów, którzy ze względu na niepokonalne

przeszkody (cenzura, monopol informacyjny itp.), piszą swoje książki i artykuły „do szufla-

dy", aby je w stosownym czasie opublikować i w ten sposób pospieszyć z pomocą

oszukanemu społeczeństwu. Niedaleka przyszłość pokazała, że było to oczekiwanie daremne.

Nadal istnieje w Polsce dotkliwa luka na obszarze krytycznych studiów nad zjawiskiem

propagandy

Książka niniejsza powstała w oparciu o materiał zgromadzony w ramach prowadzonych

przez autora wykładów z pedagogiki mediów masowych w Wyższym Seminarium

Duchownym w Łodzi. Niektóre z podjętych zagadnień były przedmiotem wspólnych

poszukiwań na seminarium magisterskim w Seminarium Duchownym oraz w Łódzkim

Ośrodku Akademii Teologii Katolickiej. Część tych materiałów wykorzystano w postaci

artykułów opublikowanych na łamach tygodnika „Niedziela" w latach 1990-1994. Teksty te

spotkały się z wyraźną życzliwością Czytelników. Na skutek zachęty wielu z nich, autor

postanowił poszerzyć omawianą problematykę propagandy i wydać w postaci książki. W tak

pomyślanej publikacji przedstawiono najważniejsze mechanizmy propagandy w jej od-

niesieniu do Kościoła katolickiego w Polsce oraz do działań wychowawczych. Należy jednak

podkreślić, że jest to tylko zarys podjętej problematyki. Pełny jej wykład wymaga szerszego

ujęcia i pogłębionych badań.

Ostatecznie jednak, o ukazaniu się drukiem tego opracowania zadecydowało uprzejme

zaproszenie ze strony Księdza Prałata Ireneusza Skubisia, redaktora naczelnego tygodnika

„Niedziela", za co wyrażam Mu w tym miejscu serdeczna wdzięczność.

W następstwie funkcjonującej propagandy powstają dziś takie zjawiska, jak „myślenie

propagandowe", „język propagandy" czy „mentalność propagandowa". Każde z nich utrudnia

dialog międzyludzki i kulturę współdziałania, wpływając negatywnie na rozwój osobowy

człowieka. Nadaje to propagandzie wymiar moralny i pedagogiczny. Nie może być ona przeto

nieobecna w polu widzenia nauczającego Kościoła. Tym bardziej, że stała się zjawiskiem

specyficznym kończącego się stulecia 10 .

W publikacji zwracają uwagę liczne przypisy, odwołujące się do literatury fachowej. Autor

pragnie w ten sposób ukazać rozpatrywane zagadnienia w poszerzonym kontekście oraz

zachęcić Czytelnika do dalszej lektury i osobistych poszukiwań. Byłby to niewątpliwie pierw-

szy i zasadniczy krok na drodze do obudzenia twórczej aktywności społeczeństwa wobec

świata propagandy.

Książka przygotowana została z myślą o codziennym trudzie nauczycieli i o ludziach

Po 1989 r. propaganda stała się w Polsce ponownie, choć w zróżnicowanej formie, naj

powszechniej stosowanym sposobem atakowania Kościoła katolickiego, spychania go na

margines życia publicznego, a nawet antagonizowania odbiorców mediów masowych w

stosunku do niego 6 .

Niestety, warsztaty naukowe i w tej dziedzinie nie nadążają za życiem. Nadal brakuje

przygotowanych do nowej sytuacji specjalistów, podejmuje się często marginalne zupełnie

problemy, a ponadto upowszechnia się błędne przekonanie, że

nowa propaganda antykościelna, ze względu na swój? przejściowość, nie zasługuje na uwagę

naukowców. Zdezorientowanemu człowiekowi spieszy często z pomocą publicystyka,

ukazując m.in. takie zjawiska, jak manipulacja w mediach masowych czy mitologia

propagandowa

pracujących w mediach masowych, o wykładowcach i słuchaczach wyższych seminariów

duchownych oraz o wszystkich osobach, dla których propaganda stała się ważnym

składnikiem współczesności i niełatwym problemem w wychowaniu młodego pokolenia.

Należy wyrazić nadzieję, że publikacja niniejsza przybliży Czytelnikowi nieznane dotąd

obszary świata propagandy, ułatwi zrozumienie stosowanych przez nią mechanizmów i

przyczyni się do pogłębienia odporności wobec jej potężnego wpływu. Wtedy cel tej książki

byłby całkowicie osiągnięty.

Bp Adam Lepa

Łódź, 18 września 1994 r.,

w Dzień Środków Społecznego Przekazu

I. CO TO JEST PROPAGANDA?

Niewiele jest aktywności człowieka, które wykazywałyby tak jednoznacznie negatywny

wydźwięk jak propaganda. W dialogach ludzi rozdrażnionych polityka spotkać można

pogardliwe machnięcie ręka i zdanie wyrażające głęboką irytację: „Przecież to jest

propaganda!" Pejoratywny sens wykazuje również słowo „propagandy sta". Często bowiem

słowu „propaganda" towarzysza przymiotniki, które zjawisko to ujmują w niekorzystnym

świetle: propaganda „komunistyczna", „totalitarna", „antypolska" itp. Jest to zapewne jeden z

powodów, dla których nie okazywano nigdy powszechnego zainteresowania tym zjawiskiem.

A ponadto utrzymywanie ignorancji w relacji społeczeństwo-propaganda miało być czynni-

kiem potęgującym jej skuteczność. Aby paradoks sytuacji był jeszcze mniej zrozumiały,

należy dodać, że działalność propagandowa doczekała się obfitej literatury w języku polskim.

Można mówić o całych blokach publikacji poświęconych propagandzie. Jedne prace powstały

np. z pozycji psychologii społecznej i pedagogiki, inne z punktu widzenia wiedzy o masowym

komunikowaniu, czy w zestawieniu ze zjawiskiem opinii publicznej 1 . Trzeba jednocześnie

podkreślić, że publikacje wydane w czasach totalitaryzmu komunistycznego niemal z reguły

poddają surowej krytyce propagandę krajów zachodnich i podnoszą nadmiernie walory

propagandy rodzimej, czy szerzej - komunistycznej 2 . Praktycznie więc opracowania te służyły

aktualnym potrzebom propagandy oficjalnej i realizowały jej podstawowe cele.

Propagandę określa się jako zaplanowane oddziaływanie na dań? społeczność odpowiednich

treści perswazyjnych, prowadzące poprzez urabianie postaw i opinii do wywołania

oczekiwanych decyzji i zachowań.

Postawy i opinie stanowią licząca się warstwę osobowości człowieka. Można więc mówić, że

działania propagandowe wywierają wpływ na cala osobowość. Analiza różnorakich definicji

propagandy prowadzi do wniosku, że stosuje się ja dla zdobycia nowych zwolenników, dla

zaakceptowania pewnych haseł czy dla zapewnienia jakiemuś ugrupowaniu politycznemu

głosów wyborczych

Sama natomiast „perswazja" propagandowa wykazuje dość zróżnicowane formy

oddziaływania: od finezyjnej treści komunikatu agencyjnego przez powszechnie stosowane

manipulacje aż po brutalne „pranie mózgu"

. A zatem „perswazja" jest w propagandzie

terminem wieloznacznym.

O propagandzie należy jeszcze powiedzieć, że wykazuje duży stopień powszechności. Widać

to najwyraźniej w systemach totalitarnych, w których funkcje propagandowe spełniają

różnorakie instytucje, np. szkoła, dom kultury, organizacja młodzieżowa, klub sportowy.

Zwiększa to niewątpliwie skuteczność oddziaływań propagandowych oraz ich zasięg. A

zatem nie jest to zasadniczo działalność skierowana do wąskich elit w społeczeństwie, choć

niektóre z nich mogą się stać przedmiotem zabiegów propagandowych 5 .

Jedna z podstawowych właściwości propagandy jest jej skuteczność. Warunkuje ja wiele

. Praktycznie więc biorąc, w przedsięwzięciach propagandowych nie

idzie wcale o jakieś dobro człowieka, do którego są skierowane, np. o rozwój jego

osobowości, czy rzeczywisty wzrost wiedzy. Propaganda realizuje swoje własne cele,

natomiast ludzie będący jej adresatami muszą się im podporządkować. Często prawdziwe cele

działań propagandowych znane są wyłącznie wąskiej grupie osób.

Wprawdzie mówi się w definicji propagandy o perswazji jako o ogólnym sposobie

przekonywania, to jednak nie ulega wątpliwości, że wachlarz argumentów i motywów

kierowanych pod adresem ludzi jest bardzo szeroki i obejmuje także stosowanie środków

administracyjnych, a nawet posługiwanie się groźbą wobec wykazujących brak posłuszeństwa

dla haseł propagandowych. Jeszcze przecież w latach osiemdziesiątych liczne były fakty, gdy

miłe staruszki, nieraz ostatkiem sił, udawały się do urn wyborczych, gdyż, jak wyjaśniały z

powagą, lękały się utracić rentę czy emeryturę.

Lepa Adam - Świat propagandy.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: