Maria Wykowska - Ergonomia.pdf - Ergonomia(1) - madziula0001

WSTĘP

Egzystencja człowieka jest uzależniona od konieczności utrzymania stałości środowiska wewnętrznego

organizmu - tzw. homeostazy . Wiąże się to z wymianą jaka zachodzi między żywym organizmem a

otoczeniem, czy to materii, energii lub informacji. Z reguły, człowiek musi wytwarzać niezbędne do życia

dobra. Wykonywana przez niego praca często stanowi zagrożenie. Eliminacja, lub chociażby ograniczanie

zagrożeń, wymaga zarówno znajomości samego człowieka, jak również elementów uczestniczących w

procesie pracy oraz relacji między nimi. W rozwiązaniu tego problemu mogą być pomocne nauki

dostarczające informacji o właściwościach człowieka, produktów techniki oraz środowisku. Nauki

techniczne pozwalają poznać właściwości stosowanych materiałów, konstrukcji, jak i zachodzące procesy

technologiczne ze względu na użytkowy charakter pracy. Jak dotąd istotą inżynierii było projektowanie,

wytwarzanie i eksploatowanie wytworów techniki. Jednakże sens ich nie tkwi w samej ich doskonałości

(technicznej, eksploatacyjnej, ekonomicznej itd) lecz w służebnej ich roli wobec społecznych potrzeb i

spodziewanych następstw. Przedmiotem projektowania i jego realizacji był wyizolowany z otoczenia

element układu człowiek - wytwór techniki ( rys 1.1 ) .

...

Rys.1.1. Pierwotny schemat blokowy podstawowego układu ergonomicznego.

Konwencja inżynierii zmienia się jednak. Współczesny technik musi przede wszystkim poznać

uwarunkowania humanizacyjne, czyli wyeksponowanie podmiotowej roli człowieka. Uzyskać to można

poprzez realizację sprzężenia zwrotnego ww. układu. Jest to jednak obraz nie pełny, o ile nie obejmuje

jeszcze trzeciego składnika jakim jest środowisko, w którym zachodzi dany proces. Dyscypliną łączącą te

dziedziny jest ergonomia - nauka wielodyscyplinarna, której istotą jest badanie relacji między

pracownikiem, a pozostałymi elementami uczestniczącymi w procesie pracy.

Posługując się metodami poszczególnych dziedzin składowych, ergonomia:

przeprowadza analizę relacji zachodzących między pracownikiem, a pozostałymi elementami pracy,

stawia diagnozę dot. : stanu, przyczyny, znaczenia i rozwoju,

określa na tej podstawie w sposób systemowy, syntetyczny projekt rozwiązań optymalnych.

DEFINICJA, CELE I ZAKRES ERGONOMII

Obecnie wymagana jest zmiana metodologii inżynierskich i uczestnictwa specjalistów o orientacji

wielodyscyplinarnej. Ergonomia jest dyscypliną techniczną humanistycznie zorientowaną. Zainteresowana

jest poszukiwaniem najlepszych środków, sposobów, warunków i środowiska, przy traktowaniu pracy jako

narzędzia doskonalenia i wyzwolenia człowieka przy tworzeniu nowych wartości.

Przedmiotem ergonomii jest relacja układu człowiek - elementy pracy ( rys 2.1 ) , w celu zapewnienia

higieny, bezpieczeństwa i komfortu pracy, przy założeniu wysokiej sprawności procesu produkcyjnego.

Wiedza o relacjach między elementami tego układu powinna obejmować zagadnienia: co robić, jak, jakie

mogą się z tym wiązać zagrożenia oraz jak ich unikać.

...

Rys.2.1. Ujęcie blokowe przedmiotu ergonomii.

Celem ergonomii jest humanistyczna i użytkowa optymalizacja elementów pracy przez dostosowanie ich do

właściwości organizmu ludzkiego, funkcjonującego w sztywnych granicach swego środowiska

wewnętrznego z uwzględnieniem środowiska zewnętrznego. Ergonomia przede wszystkim oparta jest na

znajomości samego człowieka. Z kolei wiedza ta znajduje zastosowanie do projektowania właściwego

stanowiska pracy. Może zatem być zaliczana do nauk stosowanych, rozwijając się w kierunku w jakim

występuje zapotrzebowanie. Narodziła się co prawda w oparciu o korekty stanu już istniejącego, ale celem

jej jest projektowanie lepszego świata. Nazwę swą wzięła z języka greckiego, gdzie ergon znaczy praca, a

nomos - prawo, prawidłowość.

Projektowanie ergonomiczne przyjęto rozpatrywać w skali mikro i makro. Projektowaniem

mikroergonomicznym określa się ergonomię pierwszej i drugiej generacji, przy czym:

Do pierwszej generacji zalicza się:

badanie zjawisk percepcji,

zagadnienia antropometrii,

analizę i projektowanie względnie wyizolowanych systemów: człowiek - obiekt techniczny,

Do drugiej generacji zalicza się:

badanie procesów poznawczych i decyzyjnych człowieka,

interakcję człowiek - komputer ,

Makroergonomię zalicza się do trzeciej generacji. Dotyczy badania systemów złożonych. Jej

wieloobiektowy przedmiot projektowania (organizację) traktuje się jako nieodłączny komponent otoczenia

zewnętrznego, zawsze jako fragment większej całości. Dążąc do optimum funkcjono-wania całego systemu

nie należy utożsamiać go z maksimum efektywności ekonomicznej.

Zadaniem ergonomii jest racjonalne ukształtowanie stanowisk pracy przy jak najmniejszym koszcie

biologicznym człowieka.

Głównym przykazaniem ergonomisty jest troska o to, by człowiek pracujący nie był zmuszony tworzyć

wartości niższych za cenę utraty wartości wyższych.

Zastosowanie ergonomia znajduje w każdej dziedzinie działalności człowieka. Na przestrzeni lat ergonomia

poddana była ewolucji. Zrodziła się jako ergonomia korekcyjna , której zadaniem była poprawa stanu już

istniejącego. Sprecyzowane na jej podstawie przesłanki dały podstawy do wykształtowania się ergonomii

koncepcyjnej (zastosowanie wytycznych ergonomicznych w trakcie procesu projektowania). Obecnie

ergonomia traktowana jest systemowo , czyli jest uwzględniana współzależność elementów biorących udział

w procesie pracy.

PODSTAWOWY UKŁAD ERGONOMICZNY

Rozwój nauki i techniki wywołuje u człowieka dążenie do komfortu niezależnie od tego czy dana czynność

jest wykonywana zawodowo, czy też nie. Komfort stworzył konieczność analizy relacji jakie zachodzą

między człowiekiem, jego działaniem w procesie pracy a środowiskiem. Każde stanowisko pracy można

przedstawić symbolicznie w postaci dwóch elementów składowych, reprezentujących z jednej strony

człowieka, a z drugiej - środki pracy. Jego oba elementy są symboliczne. Pod pojęciem człowieka może

kryć się zarówno jednostka jak i grupa osób. Podobnie ma się rzecz z drugim elementem układu. Środkami

pracy może być: narzędzie jedno urządzenie lub też cały ciąg produkcyjny. Samo stanowisko pracy może

też stanowić drugi człon układu. Pomiędzy tymi dwoma elementami zachodzą stale pewne procesy,

wynikające z ich wzajemnego oddziaływania. Oba te elementy działają w konkretnych warunkach

środowiska zewnętrznego. Ma ono wpływ na każdy z tych elementów (chociaż rożny). Także i elementy

układu mają wpływ na otoczenie, zarówno bliższe jak i dalsze. Dlatego też trafniejszym pojęciem jest układ

człowiek - maszyna - środowisko ( rys 3.1 ) . Termin "układ" rozumiany jest tu jako "system". Jest on

wieloznaczny, dotyczy zbioru zasad postępowania względnie sposobów zorganizowania, uporządkowania

lub podporządkowania elementów tworzących całość.

...

Rys.3.1. Jedno z pojęć podstawowego układu ergonomicznego w ujęciu blokowym.

Informacji do właściwego działania elementów składowych tego układu dostarczają wyniki badań wielu

dyscyplin naukowych. Materiał ten jest przez ergonomię integrowany pod kątem optymalnego ich

wspólnego działania dla dobra człowieka i wynikającego zeń efektu. Stąd też daje się zauważyć

interdyscyplinarny charakter tej dziedziny naukowej i jej kompleksowość. Ergonomia gromadzi

specjalistów wielu dyscyplin naukowych. Są oni jednak zobowiązani do stosowania kategorii

ergonomicznych. Wypracowany przez nich rezultat powinien być kompatybilny. Zdobycze nauki i techniki,

z jednej strony prowadzą do wyższego poziomu życia, a z drugiej - powodują nieprzewidziane skutki

ujemne.

Człowiek ze względu na swe właściwości (zachowanie równowagi wewnętrznej organizmu -homeostazę)

wymaga prawie że stałych warunków środowiska, w którym przebywa. Tymczasem środowisko pracy w

większości przypadków, stanowi zagrożenie dla niego przez swe oddziaływanie. Utrzymanie homeostazy

organizmu w niekorzystnym środowisku wiąże się z olbrzymim kosztem fizjologicznym. Parametry

środowiska pracy w Polsce przekraczają dopuszczalne poziomy ekspozycji dla co najmniej 1,5 mln

zatrudnionych. Ze złymi warunkami pracy wiążą się określone skutki społeczno-ekonomiczne jak choroby

zawodowe, czy wypadki przy pracy.

Choroby spowodowane działalnością czynników szkodliwych dla zdrowia, tworzących środowisko pracy,

uznawane jest W Polsce za choroby zawodowe wg załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia

18.11.1983 r. (Dz. u. 1983, nr 65, poz. 294). W zależności od kraju istnieją rozbieżności w definicji.

Zachorowalność na choroby zawodowe wiąże się z:

specyfiki procesów produkcyjnych decydujących o rodzaju i stężeniu względnie natężeniu czynnika

szkodliwego,

okresem i stopniem działania tych czynników (inergizm - działanie wzmożone wynikające z

występowania kilku równocześnie),

charakteru pracy i sposobu jej wykonywania,

indywidualnych predyspozycji pracowników.

Wg badań Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi (Starzyński 1996 [52] ) w kolejnych latach 1985-1995 w

Polsce liczba stwierdzonych przypadków chorób zawodowych wahała się 8-11 tys., ze stałą tendencją

wzrostową.

... TABELA 3.1.

Ilość pracowników na zagrożonych stanowiskach pracy w ujęciu statystycznym wg danych GUS w roku

1990

RODZAJ ZAGROŻEŃ ................. LICZBA PRACOWNIKÓW NA ZAGROŻONYCH

STANOWISKACH

1. pyły zwókniające .................................. IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 314 189

2. substancje szkodliwe ............................ IIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 177 588

3. inne pyły przemysłowe ........................... IIIIIIIIIIIII 77 554

4. hałas ............................ ........................ IIIIIIIIIIII 74 019

5. wibracja ................................................ IIIIIIIIII 68 526

6. mikroklimat gorący ................................ IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 440

774

7. mikroklimat zimny .................................. IIIIIIIIIIIIIII 103 811

8. niedostateczne oświetlenie ...................... IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 177 478

9. nadmierny wysiłek .................................. IIIIIIIIIIIIIIIIIII 126 096

Najczęstsze przypadki chorób zawodowych zanotowano [21] w następujących rodzajach działalności

społeczno-gospodarczej: edukacji, ochronie zdrowia i opiece społecznej, przemyśle, rolnictwie,

budownictwie. Wśród pracowników:

przemysłu dominowały uszkodzenia słuchu, pylice, choroby skóry, zatrucia, zapalenie oskrzeli,

zespół wibracyjny,

rolnictwa, leśnictwa i łowiectwa - zespół wibracyjny, choroby oskrzeli i płuc,

edukacji - przewlekłe choroby narządu głosu,

ochrony zdrowia i opieki społecznej - choroby zakaźne i inwazyjne (głównie wirusowe zapalenie

wątroby i gruźlica płuc),

budownictwa - uszkodzenia słuchu, pylice, choroby skóry i pylice płuc.

Uwzględniając liczbę pracujących osób wprowadzono pojęcie współczynnika zachorowalności.

... TABELA 3.2

Dane statystyczne dotyczące chorób zawodowych w uspołecznionej gospodarce w 1995 r.

1. zawodowe uszkodzenie słuchu ........................... 28,9%

2. choroby zakaźne i inwazyjne .............................. 10,5%

3. choroby narządu głosu ....................................... 26,5%

4. choroby skóry ..................................................... 6,1%

5. pylica płuc ........................................................... 7,6%

6. zespół wibracyjny ................................................ 3, 6%

7. zatrucia ................................................................ 3,6%

8. pozostałe ............................................................ 13,2%

Największą wartość współczynnika zachorowalności na choroby zawodowe w Polsce stwierdzono wśród

osób zatrudnionych w: przemyśle, leśnictwie, oświacie i ochronie zdrowia.

Poza chorobami zawodowymi mają miejsce wypadki przy pracy. Jak wykazuje statystyka GUS, w 1995 r.

zarejestrowano 200 tys. wypadków przy pracy , z czego co trzeci powodował absencję powyżej 28 dni, a ~

1200 było śmiertelnych. Statystycznie można to ująć, że co 3 sek. dochodzi do wypadku, a co 3 godziny

ginie człowiek. Do tego trzeba dodać przedwczesne zawodowe inwalidztwo spowodowane złym stanem

bezpieczeństwa pracy i ergonomii.

Obecnie na rynku bezpieczeństwa pracy pojawiło się nowe pojęcie - ryzyko zawodowe . Ryzyko

identyfikuje się z prawdopodobieństwem wystąpienia niepożądanych zdarzeń zagrażających zdrowiu i życiu

człowieka oraz jego otoczenia. Związane jest ściśle z niepewnością informacyjną, wartościowaniem i

potrzebą podejmowania decyzji. Ryzyko może być niezależne od wyboru ludzkiego (zjawiska przyrodnicze)

i zależne - dobrowolne (nałogi, niebezpieczne sporty itd.). Można też mówić o ryzyku zawodowym

związanym z działalnością zawodową. W środowisku pracy można wyróżnić następujące główne źródła

ryzyka:

emisja substancji toksycznych,

emisja czynników fizycznych,

stan techniczny środków pracy i ergonomiczność stanowisk,

awarie.

Skutki ryzyka mogą być uciążliwe, szkodliwe a nawet śmiertelne. W ujęciu czasowym rozróżnia się

działanie skutków krótko-, średnio- i długotrwałe. W odniesieniu do środowiska uwzględnia się klasyfikację

ryzyka o zasięgu: lokalnym, regionalnym i globalnym.

Korzystanie z oceny ryzyka polega na przyjęciu poziomu ryzyka i wprowadzeniu już w fazie projektowej

wszelkich środków zapobiegawczych tego co ma ulec zniszczeniu.

CHARAKTERYSTYKA PROCESU PRACY

Z fizjologicznego punktu widzenia pracą będzie nazywana każda wykonywana czynność. Analizując proces

pracy zawodowej w stosunku do czasu zatrudnienia można wyróżnić w nim następujące okresy:

1. przedstartowy (zw. z przygotowaniem stanowiska lub samego pracownika do czynności

roboczych),

2. wyjściowy (stan psychofizyczny pracownika przed podjęciem pracy),

3. nauki (nabieranie wprawy - krzywa pracy charakteryzuje się wówczas dużą rozbieżnością

parametrów określających proces pracy np.: czas reakcji; ilość: odebranych informacji, błędów itp.),

4. równowagi roboczej (w krzywej pracy widoczne tj. w postaci najlepszych wyników badanych

parametrów),

5. zmęczenia (w krzywej pracy pojawiają się najpierw sporadycznie, a potem coraz częściej, gorsze

wartości badanych parametrów).

...

Maria Wykowska - Ergonomia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: