1 – Etyka a moralność
● Moralność to ogół instytucji, sądów, reguł, norm, postaw kierujących ludzkim postępowaniem (pojęcie możliwie szerokie), etyka zaś jest dziedziną wiedzy, nauką zajmującą się moralnością
● możliwe rozumienie moralności:
coś, co jest dobre, słusze
coś, co podlega ocenie moralnej (czyli np. nie samochód pędzący 100 km/h w terenie zabudowanym)
ocena czynu, normy lub sądu
przedmiot spoza sfery materialnej, np. straty moralne
moralna może być norma lub podstawa do oceny
grupa zachowań regulowanych przez normy pozaprawne (coś co zostało zapisane w prawie nie jest moralnością, bo to prawo wymusza to zachowanie)
● kryteria wyróżniania norm moralnych i powodu ich przestrzegania lub nieprzestrzegania
kryterium psychologiczne – czyn wywołuje wyrzuty sumienia, kac moralny, satysfakcję
kryterium społeczne – czyn wywołuje reakcję społeczną, ostracyzm, podziw, idealizację
kryterium systemowe – najstarsze z wszystkich istniejących - moralność chrześcijańska, moralność zawodowa, np. dekalog, kodeks etyki lekarskiej
kryterium treściowe – do czego się odnosi – postępowanie zgodne z innymi ludźmi, według wyniku debaty politycznej: „należy”, „dobrze jest”, „słusznym by było”
● prawo – ustanowione przez władzę z możliwością wywierania sankcji; może się pokrywać z ogólnie przyjętą moralnością, ale nią nie jest
● zwyczaje i obyczaje – źródło moralności społecznej, ale bez formalnych wytycznych; częśto element wyznaczający tożsamość grupy (np. kibiców)
● funkcje moralności
socjologiczna – harmonia współżycia
perfekcjonistyczna – zmierzanie ku doskonałości
teologiczna
eudaimonistyczna – zmierzanie ku pełni szczęścia
● etyka to nauka badająca moralność; wyrożnia się etykę:
pozytywną – jakie przekonania moralne mają aktualnie ludzi w danej społeczności
normatywną – nauka ustanawiająca normy, które powinny obowiązywać
metaetyka – znaczenie pojęć „moralny”, „dobry”, „zły”, „słuszny”; odróżnianie moralności od elementów pozamoralnych
● założenia etyki:
antropologiczne - możliwości, kondycja, cel życia; czym jest człowiek, kiedy i gdzie się zaczyna byt ludzki
aksjologiczne – wartości i ich treści, możliwość realizacji; co jest wartościowe, a co niej jest
metaetyczne – zakres znaczeniowy podstawowych pojęć etycznych; kiedy mogę złamać daną zasadę, o czyje szczęści chodzi – moje czy wszystkich;
● pochodzenie moralności:
naturalistyczne – moralność przyrodzona człowiekowi
religijne – to bogowie/Bóg tak stworzył człowieka – z moralnością
pozareligijny – wrodzona skłonność do działań moralnych, np. u Hume'a (zmysł moralny – aby czuć się dobrze), Arystotelesa (szczęście), J.J. Rousseau
konwencjonalistyczne – moralność jako efekt umowy społecznej, mającej zabezpieczyć interesy obu stron:
■ wrodzony egozim
■ racjonalnalność
■ obowiązywalność umowy
■ a więc polis nie jest czymś naturalnym
■ „człowiek miarą wszechrzeczy” - Protagoras; później Hobbes, Locke
2 – Etyka a religia
● Niemoc platońskiego demiruga w kształtowaniu norm moralnych – demiurg lubił to, co dobre (zbożne), bo było dobre
● Ockham - „bo Bóg tak chciał”: prawda moralne są dobre, bo Bóg je takimi chciał; Bóg nie jest niczym ograniczony
● Tom z Akwinu – Bóg stworzył prawo moralne, bo taka jest jego natura; Bóg jest dobrem, a prawa moralne są w jego umyśle
● etyczne aspekty religii:
najskuteczniejsze narzędzie wychowania moralnego
przekazywanie stałych zestawów norm moralnych
bardzo silne uzasadnienie norm moralnych
względna otwartość systemu
masowość
wysoka siła motywacyjna
● nieetyczne aspekty etyki religijnej:
eltarność nakazów – dobrze należy czynić jedynie współwyznawcom
nakaz nawrazania, nawet wbrew woli
nietolerancja – nie ma pozwolenia na pluralizm etyczny
uzależnienie od autorytetu (np. namawianie wiernych do głosowania na jakąś partię polityczną)
● etyka buddyzmu
4 prawdy buddyzmu:
■ życie człowieka jest cierpieniem
■ źródłem cierpień są pragnienia
■ trzeba wyzwolić się z cierpienia; droga do wyjścia – należy nauczyć się nie chcieć, aby osiągnąć nirwanę
■ nirwana – pełne odejście od pożądań
w ocenie czynów ważna jest zarówno intencja jak i konsekwencja (skuteczność)
Ahinsa – niestosowanie przemocy; niezabijanie i nieczynienia krzywde istotom żywym
● judaizm
Dekalog + Tora (Prawdo – interpretacja Dekalogu) – zasady czczenia Boga i relacji między ludźmi; Talmud – ponad 600 zakazów i nakazów w życiu
Złota Reguła (rabina) Hillela - „Nie czyń drugiemy co tobie niemiłe. Oto cała Tora. Reszta to komentarze.”
dwie szkoły interpretacji – konserwatywna i liberalna
nakaz opieki nad ubogimi, dbałość o całość gminy
etyka to działanie
nie ma nakazu nawracania! (Żydem się trzeba urodzić)
niechęć do przemocy i walki zbrojnej – oczekiwanie na Mesjasza w pokorze
idea nieba jest późna (być może od faryzeuszy)
● islam
objawienie Mahometa zawarte w Koranie
dotyczy całego życia, rodziny, państwa, wojny, interesów, stosunku do innowierców
prawa są nieodwoływale, są wolą Allaha, a z bogiem się nie dyskutuje <3
Mahomet też przywódcą politycznym
oczekiwanie na nagrodę w przyszłym życiu
islam znaczy posłuszeństwo; dżihad – droga do boga (rozróżnienie na mały – walkę z niewiernymi i wielki – samodoskonalenie)
nakaz solidarności społecznej – jałmużna (dziś podatek na biednych)
zakaz lichwy, pożyczania na procent – banki muzułmańskie są wspólnikami klientów
prozelityzm
małżeństwa tymczasowe (mitra); kontrakt, małżeństwo rozkoszy; ale potomstwo i tak dziedziczy
3 – Etyka przedsokratejska; Sokrates, Platon
● Filozofia presokratejska: Heraklit
panta rhei – wszystko płynie; arche – ogień, jak zmiana; zmiana jest zasadą, z której zbudowany jest świat; świat, który cąły czas powstaje i ginie
świat mimo to nie jest chaosem; wyraża się w nim Logos (rozum, opatrzność, myśl); zmienność nie jest przypadkowa, chaotyczna; istnieje pewien porządek, choć wymyka się on ludzkiemu poznaniu
człowiek powinien się podporządkować temu rozumowi – postępować zgodnie z rozumem
kontrast między światem a rozumem, rozum najważniejszy – ta myśl wciąż żywa
● grecka paideia
kolonializm grecki; Grecy twierdzili, że osiągneli poziom życia ludzi cywilizowanych, a poza polis są barbarzyńcy; rozważania jak przetrwać wśród barbarzyńców, jak zachować kulturę grecką
ideał powszechnej paidei (wychowania) – każdego obywatela (na początku tylko arystokracja, później również zamożni)
Syndrom oblężonej twierdzy - zjawisko polegające na wzbudzaniu poczucia zagrożenia ze strony mniej lub bardziej wyimaginowanego wroga. Grupa społeczna przejawiająca wysoki poziom poczucia zagrożenia o wiele chętniej rezygnuje z indywidualizmu dążąc do homogeniczności i oddaje władzę nad sobą osobom, które deklarują grupie zapewnienie bezpieczeństwa.
● Sofiści – etyka umowy społecznej
sofiści – wędrowni nauczyciele retoryki (biegłość w udowadnianiu/obalaniu dowolnej tezy), zwyczajów; wychowywali młodzież
narodzenie się ruchu sofistów wiąże się z rozpoczęciem humanistycznego okresu filozofii starożytnej; do narodzenia się ruchu sofistów przyczynił się kryzys w uprawianiu kosmologii filozoficznej (którą nie warto się wg nich zajmować) oraz kryzys arystokracji (pojawił się głos ludu)
doszło również do zmiany wartości – dla ówczesnego Greka człowiekiem wartościowym był człowiek dobrze urodzony. Sofiści zakwestionowali to, że cnota jest dziedziczna – według nich cnoty można się nauczyć, wypracować ją (jako sprawności w działaniu); etyka nie jest dana przez bogów – istnieje relatywizm; nie ma zestawu obowiązujących cnót; pewnych cnót należy się nauczyć, bo narzuca je kultura; inne zależą od jednostki i jej działań – tego co jej akurat potrzebne
egalitaryzm społeczny – odrzucali koncepcję, wg której komukolwiek z natury (z urodzenia) się cokolwiek się należy
Sofiści stosowali nową metodę badań – obserwację i indukcję, wychodzili od doświadczenia empirycznego; byli przedstawicielami oświecenia – nawoływali do używania rozumu, wolności myślenia, krytyki przesądów, stereotypów; myślenie nie powinno być niczym skrępowane, a człowiek powinien posiadać świadomość krytyczną wobec własnej kultury, wartości, religii
Protagoras z Abdery: „Człowiek jest miarą wszechrzeczy – istniejących, że istnieją, nieistniejących, że nie istnieją”; Jego filozofia ma wydźwięk utylitarystyczny – człowiek jest miernikiem w odniesieniu do prawy i fałszu, zaś miernikiem dla człowieka jest użyteczność. Mędrcem jest ten, kto pozna, co jest dla niego dobre, a co złe (pewna forma pragmatyzmu). Dobro i zło zdefiniowane jest w kategoriach użyteczności.
niechęć wobec sofistów, ponieważ pobierali pieniądze za naukę - dzisiejsze negatywne znaczenie słowa sofista upowszechnił Ksenofont i Platon, który nie mogli się pogodzić z tym, że sofiści pobierali za swe nauki pieniądze, że „wynajmowali” swoje umiejętności
Gorgiasz – trylemat: „Nic nie istnieje. Nawet jeśli istnieje to nie może być poznane. Nawet gdyby mogło być poznane, to nie dałoby się przekazać wiedzy o tym” - sceptycyzm
■ postulat zajmowania się życiem, a nie jałowymi dyskusjami
■ wychowywanie przywódców, intelektualistów; jak być skutecznym (lider ma skutecznie przejąć władzę i ją wykorzystywać; ma zdominować jednostki); sofista umiał przewodzić, przemawiać
mimo wszystko sofiści byli inspiracją dla Sokratesa i Platona – mieli z kim polemizować
● Sokrates
istnieją niezmienne normalny moralne, które człowiek może poznać; cnoty można się nauczyć, dzieki wpływowi cnotliwego nauczyciela
przejął niektóre metody i poglądy sofistyczne, przy jednoczesnym odejściu od etyki sytuacyjnej i sofistycznego relatywizmu
poszukiwał obiektywnych podstaw moralności; chciał określić czym jest pobożność, sprawiedliwość, słuszne postępowanie; uważał, że są to rzeczy ustalone z góry
Sokrates stosował dwie metody filozofowania: dialogiczną – starał się przekonać człowieka do spojrzenia na swoją duszę. Stosował do tego dialektyczną dyskusję, kontrastował prawdę i fałsz. Prosił o wyjaśnienie kwestii, które znał, udawał ignoranta, prowokował innych do obnażania własnej niewiedzy.Druga metoda zwana była majeutyczną – chciał pomóc ludziom w rodzeniu prawdy, gdyż wychodził z założenia, że dusza ludzka jest brzemienna w prawdę (choć nie każda), a Sokrates ma rolę położnika.
Wchodził stale konflikty z elitami; wyrocznia delficka powiedziała, że nie zna nikogo mądrzejszego od niego, więc on chodził po Atenach i szukał kogoś mądrzejszego
wg niego mądrość polegała na świadomości własnej niewiedzy i równoczesnym poszukiwaniu odpowiedzi, poznawaniu samego siebie; ludzie postępują źle, bo nie wiedzą co jest dobre; a więc podstawą moralności jest wiedza o tym, co jest dobre; ludzi należy przekonać, że to co wydaje im się, że wiedzą, jest tylko wiedzą pozorną
intelektualizm etyczny: cnota = wiedza; niewiedza to brak cnotliwości; dobrze jest być cnotliwym, bo to nie tylko wartościowe, ale też przyjemne; nauka cnoty na początku nie jest przyjemna, ale ostatecznie prowadzi do szczęścia; należy zweryfikować swoją wiedzę i być świadomym niewiedzy
rola mędrca – ma doprowadzać ludzi do wiedzy prawdziwej, ma wychowywać; posiada on pewien dar od bogów, który daje mu dostęp do wiedzy wyższej; jest przewodnikiem na drodze ku Mądrości praktycznej
● Arystyp (szkołą cyrenaików) – pierwszy hedonista; to, co dobre, jest przyjemne, a zatem cnota to odczuwanie przyjemności; inne przyjemności jak zmysłowe są zbędne; celem życia są krótkotrwałe przyjemności; szczęście jest zespołem częściowych przyjemności
...
koziczka