HEXAPODA
Segmentacja:
- maksymalna liczba segmentów 21 (razem z akronim i telsonem)
- głowa 6 pierścieni
- tułów 3 pierścienie
- odwłok 6-12 pierścieni
- pełna liczba segmentów występuje tylko u pierwotnych, dorosłych owadów
- HYPEROTROFIA, redukcja, zlanie segmentów w procesie ewolucji
- formy wyspecjalizowane, o nieruchliwym trybie życia oprócz segmentów podział na głowę, tułów i odwłok uległy zatarciu (niektóre czerwce- Coccinea)
- segmentacja ma charakter wtórny, polegający na niezgodności segmentacji mięśni i sklerytów (sklerotyzacja pierwotnych połączeń stawowych i utworzeniu nowych stawów w nowym miejscu)
- kutykularny pierścień:
* płytka grzbietowa (tergit)
* płytki brzusznej (sternit)
* 2 bocznych (pleuryty)- w segmentach odwłoka mogą być słabo wykształcone
- Budowa ciała:
- 6 segmentowa głowa
- akron (oczy)
- 5 segmentów pozagębowych:
* czułkowego
* wstawkowego
* żuwaczkoego
* szczękowego
* wargowego
- przysadki 1 segmentu zagębowego przekształciły się przed otwór gębowy i przekształciły się w czułki (CEFALIZACJA)
- przysadki segmentu wstawkowego po przemieszczeniu zanikły
- przysadki 3 pozostałych otaczają otwór gębowy i utworzyły narządy pyszczkowe
- segmenty głowy zlały się zupełnie tworząc puszkę
- pewną odrębność zachował u niektórych grup ostatni segment- dolnowargowy (zapotylicowy)
- płytki i szwy na głowie stanowią powierzchnie przyczepu mięśni (charakter wtórny)
- typy głów
- otwór gębowy po brzusznej stronie głowy, początkowy odcinek przewodu pokarmowego tworzy z długą osią ciała kąt 900 (głowa hypognatyczna)
- otwór gębowy na przedzie głowy, wyprostowanie przedniego odcinka układu pokarmowego (głowa progna-tyczna)
- otwór gębowy na tyle głowy, zagięcie układu pokarmowego do 180 stopni (głowa opistognatyczna)
- typowa głowa hypognatyczna :
*jama gębowa odgranicza od przodu warga górna nad nią położony nadustek (clypeus)
* powyżej clypeusa znajduje się czoło (frons)
* obie płytki oddziela szew epistomalny
* wierzch głowy stanowi ciemię (vertex)
* ciemię podzielone symetrycznie szwem ciemieniowym
* z przodu szew dzieli się widełkowato na 2 ramiona (grzbietowa granica czoła)
* od tyłu ciemię ograniczone szwem potylicowym (zażuchwowym)
* dalej za nim potylica (occiput)
* szew zapotyliczny
* zapotylica (postocciput)- homolog segmentu wargi dolnej
* policzki (genae)- przedłużenie ciemienia
* zapaliczki (postgenae)- boczne przedłużenia potylicy
- wymienione elementy puszki są pochodnymi tergitów
- sternity tworzą natomiast podgębie (hypopharynx)
- podgębie to fałd skórny, zwykle słabo zesklerytyzowany zwisający w jamie gębowej
- podgębie dzieli się na 2 części:
* przednia- cibarium z otworem gębowym
* tylną- salivarium, tam uchodzą gruczoły ślinowe
- głowa posiada szkielet wewnętrzny – tentorium:
* ramiona przednie łączące się ze szwem epistomalnym
* dwa ramiona tylne połączonych z końcami szwu zażuwaczkowego
- obydwie pary ramion łączą się ze sobą końcami tworząc krzyż
- w miejscach gdzie ramiona wchodzą do czaszki, są charakterystyczne jamki tentorialne
- tentorium –wzmacnia konstrukcje puszki głowowej, podtrzymuje przełyk i jest miejscem przyczepu wielu mięśni
- na ukształtowanie głowy wpływa rodzaj aparatu gębowego oraz rodzaj oczu
- głowa łączy się z tułowiem poprzez przewężenie odcinka szyjnego (cervix)
- u niektórych owadów głowa łączy się szeroko z tułowiem, tworząc głowotułów ->deformacje puszki głowowej
- larwy much – części składowe głowy zostają częściowo wciągnięte w obrębie tułowia, częściowo ulegają atrofii, rola narządów gębowych pełnią 2 haczyki -> larwy bezgłowe
- larwa czerwcy – stanowi 90% ciała i mieści w sobie różne narządy wew.
- czułki- przydatki 2 segmentu głowy
- skład czułek:
* trzonek (scapus) - połączony stawowo z puszką i poruszają nim mięśnie czaszkowe
* nóżki (pedicellum)- poruszana przez mięśnie znajdujące się w trzonku
* biczyk (flagellum)- nie posiada własnego umięśnienia, u niektórych 3 człon wyróżnia się jako obrączka (annulus)
- wielkość czułków zależna jest od liczby członów biczyka oraz ich długości
- na czułkach znajdują się narządy zmysłów: powonienia i dotyku
- rzadko, ale jednak czułka przytrzy-mują pokarm, chwytają powietrze u owadów wodnych oraz narządy równowagi
Narządy gębowe:
- utworzone z 3 par przysadek:
* żuwaczek
* szczęk
* wargi dolnej
oraz
* nieparzystej wargi dolnej
* podgębia
- podczas pobierania pokarmu znaczenie ma gardziel i gruczoły ślinowe
- warga górna jest fałdem skórnym zwisającym przed jamę gębową, połączonych stawowo z nadustkiem
- żuwaczki o kształcie piramid (najmocniej zesklerotyzowane)
- wewnętrzny wolny brzeg żuwaczki opatrzony jest zębami (wyróżnia się część krojącą o zębach ostrych i długich i część żująca o zębach szorstkich)
- szczęka składa się z 2 członów podstawowych:
* kotwiczki (cardo)
* pieńka (stipes)- osadzona tu jest żuwaczka wew. (lacinia) ostro zakończona i bardziej tępa żuwaczka zew. (galea)
- na zewnętrznym brzegu pieńka osadzony jest, zwykle 4- członowy głaszczek szczękowy
- warga dolna powst. z drugiej pary szczęk (zrosły się podstawkami)
- warga dolna składa się z:
* podbródka (submentum)
* bródki (mentum)
* języczka (glossae)
* przejęzycza (paraglossae)
* głaszczki wargowej (palpi labiales)
- narządy gębowe jak czułki opatrzone są sensillami
- występuje wiele modyfikacji aparatów
- aparat gębowy powstał z przekształcenia 3 par odnóży głowowych oraz 2 nieparzystych narządów wargi górnej (labrum) i podgębia (hypopharynxa)
- czasem na wewnętrznej stronie wargi górnej rozwija się zgrubienie – nadgębie (epipharynx)
- podgębie powstało ze zlania się sternitów segmentów narządów gębowych
- typy aparatów:
- typ gryzący- ortoteroidalny
- u owadów prymitywnych- ważki, prostoskrzydłe, wyspecjalizowanych- chrząszczy i larw
- warga górna- kształt elipsoidalnej płaskiej płytki z wycięciem na przednim brzegu
- żuwaczki- postać szerokich i krótkich płytek z ząbkowana wew. krawędzią
- szczęka I pary- 2 nasadowe człony, stawowo połączone ze sobą kotwiczki i pieńka
- warga dolna- szeroki podstawowy człon
- typ gryząco-liżący
- pszczoły, osy, trzmiele
- zachował wszystkie części aparatu gryzącego
- 3 składniki zróżnicowane pod względem czynności:
* warga górna- słabo rozwinieta, wąska płytka
* żuwaczki- postać wydłużona, zwężona pośrodku płytek, po we, ich stronie biegnie obrzeżony włoskami rowek, w środku długości przechodzą w wąską bruzdę, żuwaczki służą do rozdrabniania pyłku kwitowego, urabiania wosku i do podtorzy-mywania szczęk przy ich wyprostowaniu
* szczęki I pary- silnie wydłużone,
& kotwiczka w postaci cienkiego pręta
& pienie szeroka płytka na nim umieszczony szczątkowy 2członowy głaszczek i żuwka zewnętrzna
*warga dolna- składa się podbródka- kształt V, trójkątnej bródki oraz z długiego i szerokiego przedbródka,
- głaszczek wargowy osadzony na dźwigaczu (palpiger), składa się z 4 członów różnej długości
o przyjęzyczki obejmują podstawę jezyka
- typ kojąco ssący (u komara)
- komary, pluskwiaki pchły
- najbardziej udoskonalony aparat mają samice komarów z rodziny Culicidae
- dolna część głowy z oddzielonym od czoła nadustkiem jest zwężony, a sam aparat ma postać długiego, wąskiego i nieczłonowane-go ryjka
- ryjek składa się z:
* rurki ssącej- warga górna
* szczeci kłujących- żuwaczki i szczęki I pary
* rurki ślinowej- podgębie i pochwy osłaniającej (wargi dolnej)
- warga dolna przekształcona w szeroka pochwę obejmuje pozostałe części ryjka, na końcach ma 2 miekkie płatki wargowe
- warga górna długa i głęboka rynienka na końcu ukośnie ścięta, tworzy kanał przeprowadzający pokarm
- porębie- długa i cienka rurka, służy do przeprowadzania śliny w miejscu nakłucia
- żuwaczki u samic odżywiających się krwią mają kształt wydłużonych sztyletów o końcach lekko lancetowato rozszerzonych
- żuwaczki u samców żywiących się nektarem żuwaczki są zredukowane
- szczęki- są sztyletowate, z ząbkami na końcach
- podczas kłucia ciało przebijają: warga górna, przylegające do niej podgębie, żuwaczki, szczęki
- typ kojąco ssący (u pluskwiaka)
- wydłużony ryjek w czasie spoczynku ułożony na przedpiersiu między biodrami I pary odnóży tułowiowych
- składa się z krótkiej wargo górnej
- 4 części kłujących
- żuwaczek
- pary szczęk
- pochwy osłaniającej szczeci utworzonej z wargi dolnej
- głaszczki wargowe i szczękowe ulegają redukcji
- podgębie bardzo krótkie, leżące w jamie przedgębowej
- warga dolna złożona z 4 członów, najbardziej umięśniona część ryjka, nie bierze udziału w pobieraniu pokarmu
- warga górna- nie bierze udziału w pobieraniu pokarmu, krótka, stożkowata, zwęża się ku końcowi i tylko u podstawy nakrywa rowek wargi dolnej
-żuwaczki- ząbkowane na końcu służą do nakłuwania
- szczęki- 2-nie rynienkowato wydłużone, stykają się brzegami i w linii środkowej tworzą razem 2 kanały:
* kanał górny- ssanie pokarmu
* kanał dolny- cieńszy, do przeprowadzania śliny
- typ ssący
- motyle
- narząd pobierania pokarmu jest długa ssawka ślimakowato zwinięta w jednej płaszczyźnie
- ssawka powstała ze szczęk I pary (kotwiczki i pieńki zazwyczaj małe, żuwki wew. zanikają, a główna część ssawki to żuwka zew.)
- od strony brzusznej wzdłuż krawędzi jednej żuwki ciągnie się rowek, w którym wsuwa się wystająca listwa brzeżna drugiej żuwki
- ssawka jest bardzo elastyczna i może się zwijać
- wysysanie płynów jest uwarunkowane budową gardzieli, działa jak pompa
- zachowuje się szczątkowa warga górna, jako wąski fałd na przedłużeniu nadustka
- żuwaczki- zanikają całkowicie lub są szczątkowe
- warga dolna- niewielka płytka łącząca głaszczki wargowe, gęsto pokryte włoskowatymi łuseczkami
- typ liżący
- u much
- ryjek zbudowany jest z:
* dzióbka (rostrum)
* rurki pokarmowej (haustellum)
* tarczy oralnej
- przygębowa część głowy wyciągnięta jest w silnie umięśniony stożkowaty dziobek zakończony otworem gębowym
- u podstawy dzioba umieszczony jest nadustek
- żuwaczki- całkowicie zanikają
- szczęka- znacznie zredukowane, widać ją w postaci prętów i jednoczłonowych głaszczków szczękowych umieszczonych na dzióbku
- warga dolna- szeroka silnie umięśniona, od dołu wzmocniona płytką podbródkową , od góry wzdłuż linii środkowej głęboko wcięta, tworzy rynienkę pokarmową
- warga dolna- wąska, silnie wydłużona, przykrywa rynienkę pokarmową
- podgębie- z kanałem ślinowym
- tracza oralna- składa się z poduszeczko-watych głaszczków wargowych (labellae)
- powierzchnie labellum pokrywa system nibytchawek w postaci kanalików i wspierających ich łuków szkieletowych
- kanaliki zbudowane z elastycznej błony przebite są licznymi parami otwierającymi się na zewnątrz
- łuki szkieletowe towarzyszą porom i kanałom na całej długości
- nibytchawki rozmieszczona prawidłowo, biegną promieniście od wolnego brzegu labellum do przyśrodkowej linii tarczy oralnej
- gdy tarcza oralna przylega do pokarmu, a pompa jamy gębowej powoduje wessanie jego do rurki pokarmowej, układ tchawek działa jako filtr
-tułów:
- 3 segmentowy
- w sklerytach wykształciły się szwy i apofyzy wzmacniające konstrukcje pierścieni
- w termitach śródtułowia i zatułowia możne wyróżnić:
* przedtarczę (praescutum)
* tarczę (scutum) oddzielone
* tarczkę (scutellum) szwami
* zatarczkę (postnotum)
- pleuryt wzmocniony jest ukośnie przebiegającym grzebieniem pleuralnym, który dzieli go na 2 części :
* przednią (epistenum)
* tylną (epimerum)
- w przedłużeniu grzebienia pleuralnego znajduje się kolumienka (główny punkt podporowy dla skrzydła)
- sternit opatrzony jest podłużnym grzebieniem sternalnym, odchodzi od niego w głąb tułowia poprzeczna, poprzeczna, długa apofyza- widełki
-u form uskrzydlonych przedtułów jest zwykle mniejszy os śród- i zatułowia, a spośród tych dwóch ostatnich silniej rozwinięty jest ten, który nosi większe skrzyda
- przedtułów jest często ruchowy
- śród- i zatułów są ze sobą sztywno zestawione
- 2 lub 2 i 3 segment są silnie przewężone i tworzą stylik, a dopiero dalsze segmenty odwłoka są normalnie rozwinięte
- nogi:
- osadzone na granicy między pleurytem i sternitem (wg. niektórych pleuryt jest tworem młodszym od odnóży i powstał z przedbiodrze)
- dystalna część kokspoditu utworzyła definitywne biodro (coxa), krętarz (trochanter), udo (femur), goleń (tibia), stopa (tarsus) powstały z fragmentacji telopoditu
- stawy pleurytowo-biodrowy, biodrowo- krętarzowy i udowo-goleniowy są głównymi stawami nogi, umożliwiającymi ruchy we wszystkich płaszczyznach
- u motyli środkowe i tylne biodra są zrośnięte z tułowiem
- przedstopie ma 2 pazurki, 1 pazurek występuje w grupach prymitywnych lub silnie wyspecjalizowanych
- na końcu stopy oprócz pazurków są:
* śródpazurek (empodium)
* nieparzysta poduszeczka (arolium)
* przylgi (pulvillae)
- arolium i przylgi umożliwiają poruszanie się po gładkich powierzchniach
- podstawowe formy odnóży tułowiowych są nogi kroczne i bieżne
- odnóża kroczne i bieżne
- biodro stożkowate
- udo silnie umięśnione
- krętarz niewielki
- goleń zwężona, długa, pokryta szczecinkami, włoskami, kolcami może być zaopatrzona w ruchome kolce – ostrogi
- stopa ma od 3-5 członów:
* pięta- pierwszy nasadowy człon stopy
- 2 pazurki
- o podłoże opiera się albo tylko przedstopie albo stopa i koniec goleni
- odnóża skoczne
- pasikoniki, świerszcze, szarańcze, pchły
- długie, muskularne udo
- długa i cienka goleń
- u prostoskrzydłych do skoku służą odnóża tylne, udo zgrubiałe, pokryte licznymi żeberkami, goleń długa i cienka (na przednim końcu grzbietowym wyrostek umożliwiający przegięcie w kolanie)
- długie ruchome kolce - ostrogi
- stopa u pasikoników składa się z 4 członów
-stopa u świerszczy 3 członowa
- ostrogi zabezpieczają przed ślizganiem przy skoku
- skurcz mięśni w udzie powoduje wyprostowanie odnóży w stawie kolanowym – skok
- odnóża pływne
- u owadów wodnych, u których głównym sposobem poruszania jest pływanie- chrząszcze, pluskwiaki
- przekształceniu ulegają ostatnie odnóża (pływak), czasem 2 (larwy i poczwarki chruścików) albo wszystkie trzy pary (larwa pływaka)
- biodra tylnych nóg stykają się ze sobą w linii środkowej ciała, zrastają się ze eternitem
- staw biodrowy jest unieruchomiony
- w stawie krętarzowym porusza się w jednej płaszczyźnie poziomej w tył i przód
- udo długie, spłaszczone, na zew. brzegu ma szereg krótkich szczecinek
- powierzchnia wiosłowa = spłaszczony grzbietowo-brzuszny goleń + 5-członowa stopa
- po obu krawędziach stopy biegną włoski, które zwiększają powierzchnie oporu
- odnóża grzebne
- u owadów żyjących w ziemi
- kopią przednią parą nóg
- zwykle golenie szerokie, bocznie spłaszczone, wygięte po stronie zew. opatrzone ząbkami
- 2 pierwsze człony stopy zmienione w duże zęby o ostrych brzegach (u turkucia)
- odnóża chwytne
- przednia para odnóży zmieniona w aparat chwytny, działa na zasadzie scyzoryka
- u modliszki długie i wąskie
- silnie wydłużone biodro
- długie i spłaszczone udo
- krótki krętarz
- goleń krótsza od uda
- delikatna stopa z dwoma pazurkami
- udo i goleń składają się razem tworzą aparat chwytny
- odnóża czepne
- odnóża wszy są krótkie, odstające na boki i hakowato zagięta
- aparat czepny tworzy goleń i stopa
- goleń krótka i szeroka z dużymi szczeciami
...
gandziaa92