Egzystencjalizm.docx

Głogowska Katarzyna

ZEWiWP grupa C1

Pedagogika egzystencjalna

              Według Franciszka Sawickiego filozofia egzystencjalizmuwystępuje już w czasach dawniejszych  natomiast według Jana Legowicza egzystencjalizm to nurt ściśle związany z współczesnością. Najbardziej trafnym rozwiązaniem jest pogląd Adama Schaffa, który stwierdził, że istota problemu leży w starej tradycji dwu odmiennych koncepcji filozoficznych.  Pierwsza z nich wywodzi się ze szkoły jońskiej. Jej przedstawiciele m. in. Tales, Anaksymander i Heraklit szukali odpowiedzi na pytanie o początek i naturę świata oraz najogólniejszych  zasad nim rządzacych. Druga koncepcja pochodząca od Sokratesa dotyczy rozważań nad zyciem człowieka, nad losem ludzkim i odpowiednim postępowaniem jednostki w stosunku do siebie i innych. Oba ujęcia filozofii stanowią dwa główne nurty w historii filozofii. Egzystencjalizm należy do drugiego wątku a jego rodowód jest bardzo stary.  A. Schaff  uważa, że gwałtowny sukces egzystencjalizmu  można wyjaśnić czynnikami aktualnymi. Dla człowieka problemy własnego losu są ciągle bardzo istotne, ale w niektórych okresach stają się bardzo ważne. Dlatego też po dwóch strasznych wojnach i w obliczu trzeciej mogącej całkowicie zniszczyć ludzkość powstała wg. egzystencjalistów „sytuacja graniczna” , gdzie świat znajduje się na krawędzi życia i śmierci. Wszelkiego rodzaju bunt przeciw losowi, nastrój rezygnacji lub poczucie beznadziejnej walki prowadzi do natężenia pytań o sens życia, wolność i odpowiedzialność człowieka, podejscie do  innych  ludzi i świata. Sumując egzystencjalizm  rozwinał się we współczesności. Rozkwit ten został wywołany przyczynami epoki- natury politycznej, społecznej i kulturalnej[1].

Tendencja agnostyczno - teistyczna

1.      Martin Heidegger (1889-1976):

Koncepcja człowieka: Heidegger zwraca uwagę na trzy momenty istnienia ludzkiego:

·         Absurdalne wynurzanie się człowieka z nicości i rzucanie w świat

·         Wyrywanie się ku przyszłości

·         Upadek

Człowiek wobec świata: Zdaniem Heideggera istnienie człowieka jest zaspolone, zgrane za światem w jedną całość. Nie ma dla niego innej opcji, jak tylko być w tym świecie. Człowiek nie potrafi istnieć bez innych ludzi, ale zbiorowość zagraża autentyczności jego życia. Tłum pochłania jednostkę ginącą w anonimowości, narzucając jej bezosobowe, zwykłe normy postępowania.

Trzy niebezpieczeństwa ze strony społeczeństwa to:

·         Gadatliwość- kiedy „mówi się” nie zwracajac na początkowy sens

·         Ciekawość- eHzwiazana z pogonia za sensacja

·         Dwuznaczność- człowiek często nie przywiazuje uwagi do prawdy, jest nieszczery, obowiazuje gra pozorów

Człowiek wobec Boga: Heidegger nie był radykalnym ateistą, nie uważał swojej filozofii za ateistyczną. Jego postawa została określona mianem antagonizmu otwartego[2].

2.      Jean Paul Sartre (1905-1980):

Koncepcja człowieka i problem Boga:  uważał, ze jeśli Bóg istnieje to człowiek nie może być wolny ponieważ został przez niego stworzony i do niego należy. Wychodził z założenia iż egzystencja poprzedza esencję co doprowadza do stwierdzenia iż człowiek nie tylko jest wolny ale posiada wolność absolutną.

Człowiek wobec świata: Sartre uważa, iż nie jest możliwa harmonia człowieka z przyrodą, ponieważ stanowi ona dla nas stałe źródło zagrozenia. Określał twory natury jako „lepkie”, „mdłe”, „zimne”, „złowrogie”. Uważał, ze drugi człowiek jest zaprzeczeniem tego pierwszego czyli drugi człowiek nie jest mną, ale jest moim zaprzeczeniem.patrząc na niego staje się przedmiotem, narzędziem i traci wolność. Również miłość jest atakiem na drugą osobę, ponieważ pozbawia go wolności. Wzajemnosć zniewala, uprzedmiotawia[3].

3.      Albert Camus (1913-1960):

Koncepcje człowieka i jego stosunek do świata: Ujmuje on człowieka w dwie kategorie: absurdu i buntu. Uważał, że życie ludzkie pogrążone jest w automatyzmie. Dopiero w momencie pojawinia się negatywnego zjawiska, wydarzenia dostrzegmy absurdalność świata. Nie potrafimy podporządkować się wszelkim normom, przepisom, ideałom, które traca sens wobec powszechnej absurdalności, czujemy się zawsze niewinni.

Człowiek wobec Boga: A. Camus nie wierzy w Boga, ale jednocześnie twierdzi, że nie jest ateistą[4].

Tendencja teistyczna

1.      Karl Jaspers (1883-1969):

Koncepcja człowieka i jego stosunek do świata:  bada ludzką egzystencje. Twierdzi, że filozofia ma pomóc w stawaniu się sobą. Nie należy jej traktować jedynie jako refleksje- ma bowiem prowadzić do decyzji egzystencjalnej. Nie można wszytskiego rozumowo uzasadnić. Jaspers twierdził, że światopogląd nie jest wiedzą lecz wiarą,a wiara zaś nie jest wolna od domieszki niewiary,z która musi walczyć. Egzystencja ludzka jest nieuchwytna, pokazuje się tylko w sytuacjach granicznych (śmierć, cierpienie, walka, wina) i przejawia się głosem sumienia, decyzją, lekiem egzystencjalnym. Odkrywa „głębsze ja” dzięki komunikacji międzyludzkiej.

Człowiek wobec Boga: Człowiek jest rozdarty miedzy światem rzeczy a transcendencją. Człowiek rozwija się w czasie ale tkwi w wieczności. Po śmierci egzystencja ludzka może uczestniczyć w życiu wiecznym. Wg. Jaspersa śmierć nie jest końcem lecz dopełnieniem życia[5].

2.      Martin Buber (1878-1965)

Koncepcja człowieka: Twierdzi, że istota ludzka nie jest bytem zwróconym do siebie lecz do innych, bez powiązania z innym (człowiekiem lub Bogiem) nie jest w ogóle człowiekim. We właściwy sposób jednostkę ludzką widzi tylko ten, kto ujmuje ja w relacjach do Boga i świata, nie izolacji od rzeczywistosci. Najpierw stwierdzamy, ze istnieją inni, następnie uświadamiamy sobie nasze istnienie. Beber nietypowo ujmuje różnicę między indywidualnością a osobą. Indywidualność to to, co odróżnia nas od inncyh, natomiast pojęcie „osoba” mieści w sobie to, co dzięki czemu wchodzimy w relacje z innymi. Indywidualność stanowi duchową formę rozdzielania a osoba duchową formę łączenia. W spotkaniu „Ja-Ty” zangażowany jest cały człowiek, zarówno indywidualność jak i osoba.

Człowiek wobec świata: Buber podkreśla przeciwstawność słów: „to” i „ty”. Pierwsze z nich oznacza rzeczy, system a drugie nadaje mu ludzki wymiar. Prawdziwe zycie zaczyna się od odkrycia „ty” co prowadzi do odkrycia autentycznego „ja”. Najbardziej zasadniczą postawą wobec świata jest dialog. Jedynie dzieki niemu może dojść do poznania i spotkania innych czego utrwaleniem staje się wspólnota miłości.

Człowiek wobec Boga: Buber twierdził, że religijność domaga się rzeczywistego zwiazku z Absolutem i stanowi  swoistą formę życia. Relacja z Bogiem nie polega na ucieczce od rzeczywistości. Spotakanie z nim ma być związkiem doskonałym, nie może wykreslić świata, ale powinno go objąć, aby stał się „nowym mieszkaniem dla ludzi”[6].

3.      Gabriel Marcel (1889-1973):

Koncepcja człowieka: Człowieka niszczy to, ze ma on chęć do posiadania na niekorzyść istnienia. Posiadanie ogranicza człowieka- jest zdegradowaniem istnienia, rodzi jałowosć i pustkę. Zamiast dążenia do posiadania czegoś musimy dokonać przejścia od posiadania do istnienia. Odbywa się to dzięki miłości i twórczości. Być dla człowieka to istnieć jako podmiot niematerialny i wolny. Człwoeik jest pielgrzymem, który nie został rzucony w świat i nie musi przyjmować jego absurdu.

Człowiek wobec świata: Wspólnym błędem idealizmu i materializmu jest zaprzeczenie wcielania. Człowiek może manipulować swoim ciałem, które jest dla niego punktem oparcia. Za pośrednictwem ciała człowiek może się kontaktować z całym światem. Człowiek dzięki swemu ciału został umieszczony w pewnym miejscu i nie może istnieć inaczej jak tu i teraz. Z tego powodu nawiązuje on gotowość do nawiazywania łącznosci z innymi.

Człowiek wobec Boga: Marcel twierdził, że spotkania z ludzmi mogą wpływać na zmianę orientacji życiowej, a spotkanie z Bogiem może być kataklizmem metafizycznym. Sądzi, że nie ma prawdziwej miłości człowieka, jak w Bogu i przez Boga> Caritas( pewien rodzaj miłości) polega na takim traktowaniu innych, jakgdyby stanął przed nimi sam Chrystus. Zamykanie się w sobie prowadzi do oddalenia się od Boga. Wszyscy ludzie, którzy kochają bliźnich i są im wierni uznają istnienie Boga[7].

Podstawy pedagogiki egzystencjalnej

Filozofia egzystencjalna kładzie nacisk na egzystencję człowieka, na jego specyfikę, pojedynczość i zmienność. Egzystencjaliści określają również stosunek człowieka do otaczającego go świata, filozofia egzystencjalna podkreśla wolność człowieka jako jego specyficzną cechę, konstruktywną cecha ludzką jest relacja. Osobę w ujęciu egzystencjalnym cechuje: autentyczność, jednostkowość, zaakcentowanie egzystencji, tragiczny optymizm, zaangażowanie, konkretne usytuowanie, wolność i dialogiczność. Cechy te można ująć w trzech kategoriach:

1.      Dialog

2.      Zaangażowanie

3.      Autentyczność[8].

Dialog

Wyróżniamy metodę, proces i postawę dialogu:

·         Metoda dialogu - to sposób komunikacji, w której ludzie dążą do wzajemnego zrozumienia i współdziałania. Tak ujawniają się sfera poznawcza, emocjonalna i działaniowa psychiki ludzkiej.

·         Proces dialogu - zachodzi wtedy, gdy chociaż jeden z elementów zawartych w metodzie został uwzględniony.

·         Postawa dialogu - to gotowość otwarcia się na rozumienie, współdziałanie w stosunku do otoczenia (każdego człowieka).

Cechami człowieka dialogu są: poszukiwanie z innymi prawdy, dążenie do współwolności z otoczeniem i oddanie swojego „ja” partnerowi przez miłość. M. Buber dialog pojmuje jako układ symetryczny, oparty na równości partnerów. E. Levinas uważa, że „inny” jest niższy ode mnie, jest sierotą, ale jest też mistrzem i panem, bo wymaga ode mnie. Obie te koncepcje uzupełniają się. Odwołując się do tych koncepcji można stwierdzić, że nauczyciel powinien widzieć w swych uczniach zarówno odbiorców jak i dawców wiedzy, powinni być partnerami. Nauczyciel stoi wyżej od ucznia, ale ma być gotowy do jego dyspozycji[9].

Autentyczność

W sensie negatywnym: polega na uwolnieniu się od alienacji , która zachodzi, gdy wytwory człowieka przejmują nad nim władzę, staje się urzeczowiony ponieważ jest na wzór przedmiotów, a przestaje istnieć po ludzku Alienować człowieka mogą:

·         opinia – stąd konformizm, moda

·         automatyzmy dnia powszedniego – monotonia, troska o chleb,

·         pełnione funkcje,

·         schematy i abstrakcje.

Pozytywne określenie autentyczności można określić za pomocą 4 imperatywów (Grzegorczyk):

·         być sobą,

·         żyć świadomie i samodzielnie decydować o swoich czynach,

·         nie ulegać urzeczowieniu,

·         żyć aktywnie.

Uznanie autentyczności za kategorię pedagogiczną prowadzi do dwóch postulatów: poznawania w procesie wychowawczym autentycznej egzystencji dziecka i dotarcia do niej[10].

Zaangażowanie

Zaangażowanie (fran. engage) pierwotnie oznaczało żołnierza ochotniczo zaciągającego się do służby wojskowej. Dziś oznacza pochodzące z wolnego wyboru oddanie się pewnej sprawie lub osobie. W znaczeniu pedagogicznym (K. Sośnicki) oznacza potrzebę aktywnego udziału składników intelektualnych, emocjonalnych i całej psychiki w procesie wychowania.

Wprowadzenie tej kategorii do pedagogiki prowadzi do dwóch postulatów: dojściu do zrozumienia, co określa egzystencję dziecka, z czym się wiążą jego dążenia, troski oraz okazywaniu pomocy wychowankowi w odkrywaniu jego sytuacji[11].

Bibliografia:

1.      Z. Kwieciński, B. Śliwerski „Pedagogika t. I”. PWN, Warszawa 2004.

7