2.pdf

tom 2 • nr 1(2) • 2005 r.

Spis treści • Contents

Jerzy Żaba

Wulkan Kilimandżaro - geoturystyczna atrakcja Afryki .................................................. 3

The Kilimanjaro Volcano – geotouristic attraction in Africa

Paweł Różycki

Klasyikacja współczesnych form turystyki ...................................................................... 13

Klasyikacja współczesnych form turystyki

Aneta Ptaszek

Wodospady w potoku Kacwinianka jako obiekty geoturystyczne ................................ 25

Waterfalls in the Kacwinianka Stream as geotourist sites

Alicja Kicińska-Świderska, Marcin Łasak

Trasa geoturystyczna w dolinie potoku Złockiego ........................................................... 33

Geoturist route in the Złockie stream valley

Ewa Małgorzata Welc

Propozycje tras geoturystycznych w paśmie Magury Wątkowskiej (Beskid Niski) ..... 43

Proposals of geotourist trails across the Magura Wątkowska Range

Marek W. Lorenc, Waldemar Zima

Zabytkowe budowle kamienne Dolnego Śląska: Skała .................................................... 53

Monumental stone-buildings of Lower Silesia: Skała

Krzysztof Miśkiewicz

Geoturystyka, geoochrona i edukacja geologiczna w tematach

XXXII Międzynarodowego Kongresu Geologicznego

Florencja 20-28 sierpnia 2004 r. ......................................................................................... 57

Geotourism, geoconservation and geology education on 32th International

Geological Congress (Florence, 20-28.08.2004)

Sławomir Bębenek

Wyprawa naukowa Peru’2004 .......................................................................................... 63

Scientiic expendition Peru’2004

(Geoturism) jest czasopismem naukowym Stowarzyszenia Naukowego im. Stanisława Staszica, wydawanym wspólnie

z Wydziałem Geologii, Geoizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej, ukazującym się jako jeden tom

rocznie w kolejnych zeszytach.

adres e-mailowy : redakcja@geoturystyka.pl

Redaguje zespół w składzie:

Tadeusz Słomka (redaktor naczelny), Marek Doktor (sekretarz), Mariusz Szelerewicz (redaktor techniczny),

Andrzej Joniec, Alicja Kicińska-Świderska, Wojciech Mayer, Paweł Różycki, Elżbieta Słomka

Rada Redakcyjna :

Tadeusz Burzyński, Janusz Dąbrowski, Henryk Jacek Jezierski, Anna Nowakowska,

Krystian Probierz, Pavol Rybar, Tadeusz Słomka, Antoni Tajduś, Janusz Zdebski

Adres Redakcji:

Akademia Górniczo-Hutnicza,

Wydział Geologii, Geoizyki i Ochrony Środowiska,

Zakład Geologii Ogólnej i Matematycznej;

al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

Na ten adres należy wysyłać rękopisy, korekty i wszelką korespondencje dotyczącą redagowania pisma.

Skład i łamanie: Firma Rysunkowa Szelerewicz,

Druk: Drukarnia Leyko

Wydano ze środków Stowarzyszenia Naukowego im. Stanisława Staszica

z pomocą inansową Wydziału GGiOŚ Akademii Górniczo-Hutniczej

PL ISSN 1731-0830

zapraszamy na naszą stronę: www.geoturystyka.pl

Geoturystyka 1 (2005) 3-11

Wulkan Kilimandżaro - geoturystyczna atrakcja Afryki

The Kilimanjaro Volcano – geotouristic attraction in Africa

Jerzy Żaba

Wydział Nauk o Ziemi, Uniwersytet Śląski, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec;

e-mail: jzaba@interia.pl

Treść: Wulkaniczny masyw Kilimandżaro stanowi największą

wyniosłość Afryki (5895 m n.p.m.), a zarazem jest najwyższą,

samotnie stojącą górą Ziemi. Kilimandżaro leży na wschodnim

obrzeżu ryftu Gregory’ego, stanowiącego wschodni segment

wschodnioafrykańskiego systemu ryftowego (East African Rift

System). Ewolucja tego systemu przebiega od miocenu do dziś.

Wulkan Kilimandżaro ukształtował się (w warunkach tektoniki

ekstensyjnej) w plejstocenie. Stanowi on produkt wulkanizmu

alkalicznego; jest zbudowany głównie z trachitów, fonolitów,

bazaltów i lokalnie nefelinitów, a także z odpowiadających im skał

piroklastycznych. Ze względu na unikalne walory przyrodnicze

i turystyczne na terenie tym powstał w 1973 roku Park Narodowy

Kilimandżaro obejmujący obszar 756 km 2 , położony powyżej

2700 m n.p.m. Rejon ten został też wpisany na Listę Światowego

Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.

Słowa kluczowe: wulkany, Kilimandżaro, Tanzania, Wschodnio-

afrykański System Ryftowy, obiekty geologiczne, geoturystyczne

atrakcje

Abstract: The Kilimanjaro volcanic massif is the tallest mountain in

Africa (5,895 meters a.s.l.) and, simultaneously, is the tallest single

mountain on the Earth. Kilimanjaro is located at the eastern margin

of Gregory rift, which is the eastern segment of the East African

Rift System. Evolution of this system has commenced in Miocene

and continues until Recent. The Kilimanjaro volcano formed in

Pleistocene, under the conditions of extensional regime and is a

product of alkaline volcanism. The mountain is formed by trachytes,

phonolites, basalts and local nephelinites with corresponding

pyroclastics. Due to unique, natural and touristic values of the

area the Kilimanjaro National Park has been established in 1973.

The park covers the area of 756 square kilometers of terrain over

the altitude of 2,700 meters a.s.l. The area was included into the

UNESCO World Cultural and Natural Heritage List.

Key words: volcanoes, Kilimanjaro, Tanzania, East African Rift

System, geological objects, geotouristic attractions

masyw górski zwieńczony bielą śniegów i lodowców wyrasta

bowiem z rozległej, pofalowanej równiny spowitej zielenią tro-

pikalnej roślinności, na wysokość (względną) ponad 5 km. Tę

największą wyniosłość Afryki (tzw. „dach Afryki”) opisał już

w II wieku Ptolemeusz (ok.100 – ok. 168), geograf i astronom

z Aleksandrii. Masyw Kilimandżaro stał się znany w Europie

po dotarciu w te okolice w 1848 roku niemieckich misjonarzy

Johannesa Rebmanna i Ludwiga Krapfa. Wierzchołek Kibo (5895

m n.p.m.) został po raz pierwszy zdobyty w 1889 roku przez

niemieckiego geografa Hansa Meyera i austriackiego wspinacza

Ludwiga Purtschellera. Na drugą co do wielkości kulminację Ki-

limandżaro – Mawenzi (5149 m n.p.m.) pierwszy wspiął się nie-

miecki geograf Fritz Klute w 1912 roku. W owym czasie region

Kilimandżaro, a także cały obszar obecnej Tanzanii, znajdował

się pod panowaniem niemieckim. Po pierwszej wojnie światowej

terytoria te przeszły pod panowanie brytyjskie, a niepodległość

uzyskały dopiero w 1961 roku (powstała wtedy Tanganika, a po

połączeniu jej w 1964 roku z Zanzibarem i Pembą – Tanzania).

Pierwszym Polakiem, który stanął (w 1910 r.) na szczycie Kibo

był zoolog Antoni W. Jakubowski. Dopiero w 1975 roku na

wierzchołek masywu ruszyła pierwsza polska wyprawa alpini-

styczna. Góra Kilimandżaro, jako najwyższa w Afryce, należy

do szczytów zaliczanych do tzw. „Korony Ziemi”.

Wstęp

ła” bądź „Dom Boga”. Fascynuje swym wyglądem: potężny Fig. 1. Szkic masywu Kilimandżaro • Sketch-map of Kilimanjaro

massif

Kilimandżaro jest górą magiczną od zawsze przyciągającą

uwagę ludzi. Jej nazwa w języku Masajów oznacza „Góra Świat-

Wulkan Kilimandżaro - geoturystyczna atrakcja Afryki

Fig. 2. Wierzchołek wulkanu Kibo (5895 m n.p.m.) widoczny z trasy Machame; na pierwszym planie starce ( Senecio kilimanjari), fot. J.

Żaba • Summit of Kibo Volcano (5,895 m a.s.l.), view from Machame trail; Senecio kilimanjari in the foreground, phot. J. Żaba

Kilimandżaro – najwyższa

samotna góra Ziemi

stożek Kibo (Fig. 2), wznoszący się w najwyższym punkcie

korony kaldery, Uhuru Peak, na wysokość 5895 m n.p.m.

Na wschodnim stoku masywu Kilimandżaro, w odległości

około 12 km od Kibo, znajduje się drugi co do wysokości

stożek wulkaniczny – Mawenzi (Fig. 3) o wysokości, w

punkcie Hans Meyer Peak, 5149 m n.p.m. Natomiast na stoku

zachodnim leży najniższy stożek Shira, którego kaldera w

punkcie Johnsell Point sięga wysokości 3962 m n.p.m. Ma-

syw Kilimandżaro ma w planie kształt elipsy; jego podnóże

znajduje się na wysokości około 900 m n.p.m. Kulminacja

Uhuru Peak jest najwyższym szczytem Afryki, a masyw

Kilimandżaro stanowi najwyższą samotnie stojącą górę na

Ziemi. Masyw ten nie łączy się z innymi górami; najbliższe

z nich to: czynny wulkan Meru (4565 m n.p.m.) znajdujący

się w odległości około 60 km na WSW od Kilimandżaro

oraz wąskie pasmo górskie Pare (2113 i 2462 m n.p.m.) o

rozciągłości NNW--SSE, zaczynające się w odległości około

40 km od najwyższej góry Afryki.

Masyw Kilimandżaro leży w Afryce Równikowej zaledwie

330 km na południe od równika (ok. 3° szerokości geogra-

icznej południowej). Na stokach wulkanu wyodrębniono 5

wyraźnych pięter roślinnych, które stanowią odbicie zmian

klimatu (temperatura, wilgotność itp.) zachodzących w miarę

wzrostu wysokości nad poziom morza. Do wysokości 1000 m

n.p.m. występują suche lasy i sawanny porośnięte półsuchymi,

kolczastymi zaroślami. Do wysokości około 1800 m n.p.m.

(maksymalnie do 2000 m) stoki pokryte są uprawami roślin

użytkowych; rozciągają się tam (szczególnie na południowych

Wulkan Kilimandżaro leży na Wyżynie Wschodnioa-

frykańskiej, w północno-wschodniej Tanzanii, w pobliżu

granicy z Kenią (225 km na południe od Nairobi). Masyw

ten odznacza się prawie równoleżnikową rozciągłością

(WNW-ESE); jego długość dochodzi do 80 km. Masyw Ki-

limandżaro składa się z trzech wygasłych wulkanów: Shira,

Kibo i Mawenzi (Fig. 1). W centralnej jego części występuje

Fig. 3. Wulkan Mawenzi (5149 m n.p.m.), fot. J. Żaba • Mawenzi

Volcano (5,149 m a.s.l.), phot. J. Żaba

Wulkan Kilimandżaro - geoturystyczna atrakcja Afryki

Fig. 4. Fragment wiecznie zielonego, górskiego wilgotnego lasu

równikowego na południowym zboczu Kilimandżaro (wysokość

około 2300 m n.p.m.), fot. J. Żaba • Fragment of evergreen, equatorial

mountain rainforest at the southern slope of Kilimanjaro (altitude

about 2,300 m a.s.l.), phot. J. Żaba

Fig. 5. Starce ( Senecio kilimanjari ) na południowym zboczu Kili-

mandżaro (wysokość około 3800 m n.p.m.), fot. J. Żaba • Senecio

kilimanjari at the southern slope of Kilimanjaro (altitude about 3,800

m a.s.l.), phot. J. Żaba

stokach wulkanu) dobrze nawodnione pola uprawne i plantacje,

głównie kawy i bananów. W interwale wysokości 1800-2800

m n.p.m. (maksymalnie do 3000 m) rosną wiecznie zielone,

górskie wilgotne („deszczowe”) lasy równikowe z licznymi

epiitycznymi widłakami, paprociami i mchami (Fig. 4). Wy-

żej rozpościera się piętro subalpejskie (do 3500 m n.p.m.),

które tworzą zarośla wrzosowatych, a w piętrze alpejskim

(do wysokości około 4300 m n.p.m), gdzie panuje już klimat

chłodny, występuje roślinność afroalpejska. Rosną tam m.in.

gigantyczne, osiągające kilka metrów wysokości: wrzosiec

drzewiasty ( Erica arborea ), starzec ( Senecio kilimanjari ; Fig.

5), stroiczka ( Lobelia deckenii ; Fig. 6) oraz widłaki, paprocie

i mchy. Rośliny kwiatowe docierają niekiedy nawet do wy-

sokości 4700 m n.p.m., wyżej – w warunkach zimnej pustyni

– spotykane są już tylko mchy i porosty.

W szczytowych partiach Kibo powyżej 5100 m (linia wiecz-

nego śniegu) lokalnie zalega stała pokrywa śnieżna. Znajdują

się tam też izolowane pola lodowców górskich, które spływają

jęzorami nawet do wysokości 4270 m n.p.m. Sam szczyt Kibo

– Uhuru Peak jest wolny zarówno od śniegu jak i lodu (Fig. 7).

Na stożku Mawenzi pokrywa śnieżna występuje tylko okreso-

wo. Powierzchnia lodowców Kilimandżaro stale się kurczy; od

1912 roku ubyło tam ponad 80% pokrywy śnieżno-lodowej.

Jak się przypuszcza, pozostała część lodowców może zniknąć

całkowicie (i bezpowrotnie?) przed 2020 rokiem.

Wschodnioafrykański system ryftowy

Kilimandżaro leży w obrębie wschodnioafrykańskiego

systemu ryftowego, stanowiącego jedno z ramion trójzłącza

(ang. triple junction ) Afaru związanego z ewolucją znajdującej

się na tym obszarze, plamy gorąca (ang. hot spot ). Aktywność

plamy gorąca, jak też znajdującego się poniżej pióropusza

płaszcza (ang. mantle plume ) trwa od późnego mezozoiku do

czasów współczesnych. Procesy ryftogenezy doprowadziły

w miocenie do rozerwania skorupy kontynentu Gondwany

i powstania ryftów: Morza Czerwonego, Zatoki Adeńskiej

i wschodnioafrykańskiego. Bardziej intensywny rozwój ryftów

Morza Czerwonego oraz Zatoki Adeńskiej doprowadził do

rozpadu litosfery kontynentalnej i powstania – w ich strefach

osiowych – litosfery oceanicznej. Ryfty te stanowią obecnie

naturalną, tektoniczną granicę między płytami litosfery – afry-

kańską i arabską. Wschodnioafrykański system ryftowy wsku-

tek znacznie wolniejszego rozrostu ma nadal charakter ryftu

wewnątrzkontynentalnego, gdyż w jego podłożu zachowała

się do tej pory litosfera kontynentalna.

Wschodnioafrykański system ryftowy kształtuje się od

miocenu do czasów współczesnych. Jednak najwcześniejsze

przejawy ryftingu (zachodzące w warunkach W-E ekstensji)

połączone z wielofazową aktywnością transkontynentalnych,

przesuwczych (ang. strike-slip ) stref ścinania (ang. shear

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: