Realizm socjalistyczny (sorealizm)[1] – kierunek w sztuce ZSRR zainicjowany na zjeździe pisarzy w 1934 przemówieniem Maksima Gorkiego; w Polsce został wprowadzony podczas Zjazdu Związku Literatów Polskich (w 1949 w Szczecinie) i stał się stylem zalecanym przez państwo w 1. poł. lat 50. (okres stalinizmu). Miał status podstawowej i jedynej metody twórczości artystycznej.
· pierwsi teoretycy – Anatolij Łunaczarski, Aleksander Woronski
Socrealizm w literaturze – „metoda twórcza”
· wywodził się z nurtu literatury proletariackiej
· nawiązanie (programowe) do realistycznego dramatu XIX wieku oraz do poezji społecznikowskiej, upraszczając owe wzorce
· propagował tendencyjny punkt widzenia, podporządkowujący obraz świata komunistycznej ideologii i rządzącej partii komunistycznej, pomagając we wprowadzaniu w życie jej haseł i dyrektyw, z pominięciem obiektywnego obrazu rzeczywistości
· podstawą założeń była praca Stalina O polityce partii w dziedzinie literatury pięknej
· charakter polityczno-agitacyjny
· 1923 – po raz pierwszy użyty termin
· cel: wychowanie „nowego człowieka”, podporządkowanego bez reszty komunistycznym ideałom, pozbawionego prawa do samodzielnego myślenia i oddanego wodzowi – Stalinowi
· preferowano temat pracy i tradycji rewolucyjnej
· wrogo odnoszono się do tematyki pogłębionej psychologii, eksperymentów literackich (tzw. formalizmu) i poetyk kreacjonistycznych
o inne kierunki zwalczano jako wynaturzenia
· rozwój literatury produkcyjnej
o Fiodor W. Gładkow, Cement (1925) – pierwowzór literatury produkcyjnej
o bohaterowie: postacie podzielone na pozytywne (zalecane wzorce osobowości) i negatywne (tzw. wrogowie klasowi) – typowość
§ typowość jako strategiczną cechę socrealizmu
· wg kanonów realizmu socjalistycznego świat powinien być przedstawiony z punktu widzenia „ludu pracującego miast i wsi” – tak, jak wyobrażali sobie ideologowie komunistyczni jego myślenie
· wywarł poważny – destrukcyjny – wpływ na literaturę państw należących do sfery wpływów ZSRR
· w Polsce poddany krytyce i ostatecznie odrzucony po wydarzeniach w październiku 1956
REALIZM SOCJALISTYCZNY (SOREALIZM) W LITERATURZE POLSKIEJ
Realizm socjalistyczny w dziejach sztuki był całościowym sposobem artystycznego ujmowania świata, opartym wprost na filozofii marksizmu-leninizmu, związanym z praktyką społecznego ruchu komunistycznego, a ponadto rozwijającym najcenniejsze tradycje sztuki przeszłości. Kwestie artystyczne schodziły na plan dalszy i jeśli nawet w artykułach programowych pojawiały się zalecenia bardziej szczegółowe, całość programu wyrażana była w kategoriach ściśle politycznych: „słuszne – niesłuszne”, „pożądane – obce nam”, „potrzebne – szkodliwe”.
Ideowe zaangażowanie pisarza i wierność wytycznym partii uznawane były za naczelny warunek prawdziwie socjalistycznej sztuki. Jej główny temat wyznaczyć miało „zamówienie społeczne”, zresztą płynące z góry, z urzędów partyjnych.
Postulowano, by literatura przedmiotem swego zainteresowania uczyniła rewolucyjne przemiany dokonujące się aktualnie, tworzenie się nowego społeczeństwa i wysiłek przebudowy kraju. Podkreślano, że jej zadaniem nie jest zwykłe tego obrazowanie, ale że „uzbrojona” w naukę marksizmu-leninizmu powinna dążyć do ukazania historycznej istoty tych problemów. à Przekonywano pisarzy, że nie jest sprzeczne z realizmem to, iż w powieści świat stary przedstawiany jest jako znajdujący się w stanie rozkładu i zaniku, a uwypuklone zostają zjawiska nowe, związane z socjalizmem (bo taki jest zasadniczy kierunek przemian dziejowych).
· specjalna formuła: „kiełki nowego na przeżytkach starego”
Główne tematy:
· prace budowlane, zwłaszcza przedsięwzięcia Planu Sześcioletniego
· tematyka fabryczna à „powieść produkcyjna”
o faworyzowana przez krytykę
o afirmatywny obraz współczesnej rzeczywistości jako twórczej, przesyconej patosem zbiorowego wysiłku, ożywianej przez projekt przyszłego lepszego życia, które realizuje się już teraz w codziennym trudzie
o specyficzny bohater pozytywny
§ centralna postać w literackiej dydaktyce
§ uosobienie wzorców obywatelskich, jakich potrzebuje nowa epoka
§ ma dostarczyć przykładu rozwiązań konkretnych konfliktów
§ ma być dla odbiorcy kimś bliskim i zachęcać do naśladowania
Postulaty dla poezji:
· żarliwość ideologiczna
· partyjna pryncypialność
· ukazywanie nowego życia w jego radości i pięknie
· bezpośredni wyraz przenikających życie idei humanizmu, troski o człowieka, społecznego postępu, walki o pokój
· sztuka wysublimowana, ujmująca rzeczywistość socjalityczną z perspektywy ideału
Przykłady:
· A. Braun, Lewanty
· K. Brandys, Obywatele
· W. Broniewski, Nadzieja
· Kubian
· M. Jastrun
· Woroszylski
· Słupski
· Wirpsza
...
anna.dobrut