Ćw słuchowe na materiale słownym i literowym(1).pdf

Ćwiczenia słuchowe na materiale słownym i literowym

Strona główna > Wychowanie słuchowe

Nawet u harmonijnie rozwiniętego dziecka przed rozpoczęciem nauki czytania i pisania potrzebna jest praca nad rozwojem funkcji analizatorów:

słuchowego, wzrokowego, motorycznego, biorących udział w tym procesie.

Najważniejsza rola przypada analizatorowi słuchowemu, odpowiadającemu za właściwe funkcjonowanie procesów analizy i syntezy. To od niego zależy

poprawne wybrzmiewanie głosek, ich różnicowanie, łączenie w sylaby i wyrazy. U dzieci z zaburzeniami funkcjonowania analizatora słuchowego często

współwystępują wady lub zaburzenia mowy.

Ćwiczenia wymowy głosek

Dla dzieci z wadliwą lub zaburzoną mową przyswajanie głosek zaczyna się od poznawania kształtów i nazw liter. Potem dopiero następuje łączenie

litery z głoską. Odbywa się to poprzez: pisanie, malowanie, wycinanie, wydzieranie, wypełnianie konturów liter (kreskami, plasteliną, materiałami

sypkimi), modelowanie z drutu, modeliny, układanie ze sznurka itp. Wprowadzenie każdej nowej litery należy łączyć z demonstracją i opisem

artykulacji odpowiadającej literze głoski. Szczególnie wyrazistą artykulację mają samogłoski: wymawia się je przy otwartych wargach. Niektóre z nich,

np. a, e, wyraźnie ukazują nie tylko układ warg, ale także języka i zębów. Przy ich wprowadzaniu można więc wykorzystać zabawę w „Mima”.

Początkowo wymawiamy dobitnie nazwy głosek, demonstrując ich układ artykulacyjny, potem wykonujemy tę czynność bez użycia głosu. Dzieci

odgadują, co to za głoska. Zabawę kontynuują dzieci: jedno dziecko demonstruje układ artykulacyjny, a pozostałe odgadują, jakiej dotyczy głoski.

Powyższą zabawę można prowadzić również z niektórymi spółgłoskami, np. „l”.

Głoski najłatwiej wymawia się w izolacji, ponieważ jest czas na staranne przygotowanie narządów artykulacyjnych do ich wymowy. Nowo wprowadzona

głoska, wyartykułowana poprawnie w izolacji, łatwo może ulec zaburzeniu w wyrazie, ponieważ po jej wymówieniu narządy nie wracają do stanu

obojętnego, tylko płynnym ruchem powinny przejść z jednego położenia artykulacyjnego w drugie. Wówczas nie zawsze nadążają z precyzją wykonania.

Przy wybrzmiewaniu spółgłosek, pewną trudnością w ich prawidłowym odbiorze słuchowym jest równoczesne pojawianie się samogłosek (szczególnie,

kiedy wymawiane są z naciskiem). Na przykład przy głosce k , t , czy g słyszalne jest dodatkowo ‐y .

Niestety zdarza się, że niektórzy nauczyciele, wspierani nawet przewodnikiem metodycznym, wprowadzają spółgłoski niedbale, np.: przy

wybrzmiewaniu dołączając do nich różne inne głoski, np.: sz wymawiane jest jak „szy” lub „esz” , „g” jak „gie” , itp. Tymczasem spółgłoski powinny

być wymawiane precyzyjnie, bardzo krótko:

Mówi się: n , a nie „en” , k , a nie „ka” , dz , a nie „dzy” , sz , a nie „esz” lub „szy” , ż , a nie „żet” czy „ży” , f , a nie „ef” , g , a nie nie „gie” , w , a nie

„wu” czy „wy” , itd.

Jeśli dzieci nie są prawidłowo przeprowadzone przez ten etap poznawania liter i ich zamiany na głoski, zdarza się, że czytając dołączają do spółgłosek

dodatkowe dźwięki. Wówczas zamiast, np. worek czytają: wy ‐ o ‐ ry ‐ e ‐ ky , a zamiast: żaba : żet ‐ a ‐ b y ‐ a .

Spółgłoski bezdźwięczne, takie jak h, f, k, p, c, ć, s, ś, t, wymawiamy nieco ciszej. Wtedy ich realizacja jest bardziej precyzyjna.

Ważna jest też poprawna analiza wyrazów zawierających spółgłoski zmiękczone przez ż, np. analiza wyrazu ciepły brzmi: c’ ‐ e ‐ p ‐ ł ‐ y , a nie c ‐ i ‐

e ‐ p ‐ ł ‐ y .

Przy wprowadzeniu liter i odpowiadających im głosek można bawić się z dziećmi w tzw. rozsypankę‐zgadywankę . Spośród rozsypanych kartoników,

odwróconych literami do dołu, dzieci wybierają kolejno po jednym i dopasowują do wybranej litery głoskę, wybrzmiewając ją kilkakrotnie. Później,

przy wprowadzaniu dwuznaków, dziecko odkrywając kartonik mówi: pisze się, np. s i z , ale czyta się sz ; pisze się r i z , ale czyta się rz .

Trudniejszym etapem poznawania głosek jest ich dyferencjacja ‐ różnicowanie głosek . Najefektywniej przebiega ono w zabawie.

Jako jednym z wielu możliwych przykładów posłużę się sfabularyzowaną zabawą „Pokłon królowi” (za: Sachajska E., Uczymy poprawnej wymowy,

Wa‐wa, WSiP 1981).

Jedno dziecko ‐ król ‐ siedzi na tronie. Pozostałe dzieci, podzielone na 6 grup, reprezentują przedstawicieli 6 państw: państwa A, O, E, U, I, Y.

Przedstawiciel każdej grupy ‐ chorąży ‐ trzyma odpowiedni proporzec z nazwą państwa (np. A). Mogą to być kolorowe chorągiewki (np. państwo A ‐

czerwona, państwo E ‐ żółta, itd.). Dzieci, które uczą się rozpoznawać litery, mogą nieść kartony z wypisaną literą ‐ nazwą swego państwa (drukowaną

i pisaną).

Terapeuta opowiada, że wybrano nowego króla i różne państwa wysłały swych przedstawicieli, by oddali mu pokłon. Delegacje przybyły na zamek

i oczekują na wezwanie marszałka. Marszałek (początkowo dorosły, potem dziecko) zapowiada wejście każdej delegacji: „Jaśnie wielmożny królu,

zbliżają się delegacje, aby uczcić twój majestat. Oto przedstawiciele państwa A”. Na te słowa podchodzą dzieci z tej delegacji, kłaniają się królowi,

wymawiają nazwę swego państwa (np. A), po czym stają z boku. Następnie podchodzą kolejno pozostałe delegacje wywołane przez marszałka. Kiedy

już wszyscy oddadzą hołd, król dziękuje za okazany szacunek oraz sympatię i pozwala oddalić się. Aby panował porządek, marszałek zapowiada

kolejność wychodzenia delegacji, zmieniając ją w porównaniu z wejściem. Po kilku powtórzeniach, jeśli rozpoznawanie jest prawidłowe, można tę

samą zabawę przeprowadzić przy wprowadzaniu, utrwalaniu i różnicowaniu spółgłosek. Szczególnie przydatna może okazać się przy pracy nad

różnicowaniem tzw. dźwięków opozycyjnych:

l s ‐ ś ‐ sz

l z ‐ ź ‐ ż

l c ‐ ć ‐ cz

l dz ‐ dź ‐ dż

l p ‐ b

l r ‐ l

l t ‐ d

Po ćwiczeniach różnicujących głoski opozycyjne można przejść do ćwiczeń analizy i syntezy słuchowej wyrazów zawierających ćwiczone głoski.

Początkowe ćwiczenia dotyczą wyrazów, których zapis zgadza się z brzmieniem (z tym, co dzieci słyszą). Dla ułatwienia szukamy najpierw samogłosek

rozpoczynających krótkie, znane wyrazy, np.: As, ul oko, Ola. Ustalamy wspólnie z dziećmi, co słyszą na początku wyrazu przy wymawianiu wyrazu As?

Jeśli mają trudności, naprowadzamy je, np.: ‐ kiedy mówię As , to na początku słychać a . Po czym próbujemy wyróżnić tę głoskę w nagłosie kolejnego

wyrazu w podobny sposób.

Kiedy dzieci nie mają już trudności ż wyróżnianiem samogłosek na początku wyrazu (w nagłosie), przystępujemy do wyróżniania w nagłosie spółgłosek.

Staramy się łączyć te czynności z zabawą. Podobnie jak przy wyróżnianiu samogłosek, pierwsze ćwiczenia wykonujemy na łatwych, krótkich wyrazach

o zapisie zgodnym z fonetyką, np.: las, sok, dom.

Potem dzieci wyszukują nazwy zaczynające się określoną głoską; np. „b” : baba, buda, balon, albo „k” : kot, koc, kura. A następnie:

l odnajdują w grupie imiona dzieci zaczynające się np. głoską „m” ‐ Marta Martyna, Monika;

l wyszukują wokół siebie przedmioty, których nazwy zaczynają się określoną głoską, np.: „p” : pudełko, pasek plecak, piórnik, papier.

l podnoszą w górę rękę, jeśli w wyrazach wymawianych przez terapeutę usłyszą daną głoskę, np. „l” : lato, lak, lala, kula, stół, las...

l chwytając piłkę rzuconą przez terapeutę, podają jednocześnie wyraz zaczynający się głoską, np. „z” : zupa, zegar, zabawka, zapałki.

l ustalają, jaką głoską zaczynają się odczytywane przez terapeutę wyrazy, np. pole, kolej, mapa, słowik olej, osa...

l nazywają rozrzucone na stole obrazki, a potem wybierają te, których nazwy zaczynają się taką głoską, jak wskazywany przez terapeutę

przedmiot. Jednakże obrazki muszą mieć czytelne, jednoznaczne nazwy: but, lala lody, noga...

l po lewej stronie układają obrazki zaczynające się np. głoską „p” , a po prawej zaczynające się głoską „d” .

l łączą linią (np. sznurowadłem, wstążką) obrazki przedmiotów, których nazwy zaczynają się tą samą głoską.

l odgadują, jaką głoską zaczynają się nazwy pokazywanych przedmiotów.

l opuszczają głowę, kiedy usłyszą w wyrazach podawanych przez kolegę np. głoskę „g” .

l bawią się w sklep, gdzie kupują przedmioty, których nazwy zaczynają się np. głoską „s” ‐ s ałata, s ok, s eler, s malec, s er (a odkładają na bok:

ka s eta, koko s , anana s ).

l wymyślają nazwy ulic nowopowstającego miasta. Wszystkie mają się zaczynać na wskazaną głoskę, np. „n” : Nowa, Nasza, Nadrzeczna, Nocna,

Nagietkowa.

l podają nazwy z początkową głoską np. „f” : fala, fabryka, foka, fotel, firana, fajka, fontanna.

Te same i podobne zabawy można wykorzystać do wyróżniania głosek w środku i na końcu wyrazu (w śródgłosie i w wygłosie). Najpierw samogłoski,

potem spółgłoski. Zaczynamy od pracy na podstawie oglądanych przedmiotów i obrazków, po czym przechodzimy powoli do pracy na materiale

literowym.

Już na etapie pracy nad głoskami grupa dzieci różnicuje się na te, którym opanowanie materiału przychodzi z łatwością i takie, które wymagają

wydłużonej pracy nad opanowaniem dźwięku. Część z nich, pomimo tego, nie jest w stanie poprawnie wymówić wprowadzonych głosek. Warto więc

wyodrębnić grupę dzieci z trudnościami, tworząc tzw. zespół wyrównawczy, dający nieraz początek korekcyjno‐kompensacyjnemu. Przy zaburzeniach

mowy uniemożliwiających prawidłowe opanowanie głosek ‐ pomimo tak zorganizowanej pomocy ‐ dzieci powinny być kierowane do logopedy . Zdarza

się z różnych powodów, że dziecko jednak takiej pomocy nie uzyskuje. Nauczyciel musi się wtedy liczyć z indywidualizacją pracy z dzieckiem na terenie

klasy. Czasem ‐ bez pomocy logopedycznej ‐ kończy się ona niepowodzeniem. Jeśli jednak dziecko zdoła opanować trudną dla niego głoskę, nauczyciel

utrwala ją dotąd w izolacji, aż dziecko będzie ją uzyskiwało bez trudności, automatycznie.

Ćwiczenia głosek w sylabach

Kolejnym etapem pracy nad nieprawidłowo wymawianą głoską jest łączenie uzyskanego jej poprawnego brzmienia z samogłoskami (wadliwej wymowie

ulegają na ogół spółgłoski). Najłatwiejszym połączeniem jest na ogół umieszczenie ćwiczonej spółgłoski w nagłosie, potem w śródgłosie i wygłosie (na

początku, w środku i na końcu wyrazu). Zdarza się, że dziecku najtrudniej jest uzyskać prawidłowy dźwięk w śródgłosie (wewnątrz wyrazów), wówczas

należy zmienić kolejność ćwiczeń. Przykład na głoskach „l” i „cz”:

„l” : la le lu li lo ly ‐ ala ele ulu ili olo yly ‐ al el ul il ol yl

„cz” : cza cze czu czi czo czy ‐ acza ecze uczu iczi oczo yczy ‐ acz ecz ucz icz ocz ycz.

Dzieciom z zaburzeniami mowy, u podłoża których leżą zaburzenia analizy i syntezy słuchowej , wiele trudności sprawia czasem praca przy podziale

wyrazu na sylaby, a następnie łączenie ich w wyraz. Wtedy włączając w materiał ćwiczeniowy zaburzone głoski zaczynamy od najprostszych,

dwusylabowych wyrazów, o sylabach otwartych, czyli kończących się samogłoskami. Wyrazy powinny stanowić jednoznaczne nazwy: ma ‐ ma (mama), ta

‐ ta (tata), po ‐ le (pole), ku ‐ la (kula). Dopiero później wprowadzamy wyrazy trzy‐ i więcej sylabowe. Początkowo również o sylabach otwartych (na

dalszym etapie pracy także zamkniętych), np.: ma ‐ kie ‐ ta (makieta), sa ‐ la ‐ mi (salami), ko ‐ lo ‐ ry (kolory), wi ‐ no ‐ gro ‐ na (winogrona), pe ‐ li

‐ ka ‐ ny (pelikany).

Na sylaby daje się łatwo podzielić powszechnie znany wiersz :

„W po ‐ ko ‐ i ‐ ku na sto ‐ li ‐ ku sta ‐ ło mlecz ‐ ko i ja ‐ jecz ‐ ko.

Przy ‐ szedł ko ‐ tek wy ‐ pił mlecz ‐ ko, a o ‐ gon ‐ kiem stuk (stłukł) ja ‐ jecz ‐ ko”.

Wiersz mogą recytować jednocześnie wszystkie dzieci. Jeśli tekst nie jest znany, daje się łatwo przyswoić.

Dla zilustrowania podziału wyrazu na sylaby można posłużyć się zestawem kartoników

z obrazkami o dwusylabowych nazwach: bu ‐ da (buda), wa ‐ ga (waga), bu ‐ ty (buty), pło ‐ tek

(płotek), wo‐ da (woda), ma ‐ pa (mapa). Obrazek powinien mieć pod spodem umieszczoną

nazwę w taki sposób, aby na przecięciu kartonika, wyraz i obrazek podzieliły się równo, dając

dwie części obrazka i dwie sylaby. Przecięcie obrazka w obecności dziecka (przy jego aktywnym

udziale) i utworzenie sylab ułatwia zrozumienie i zapamiętanie podziału wyrazów na sylaby.

Prowadzący rozsuwa i łączy elementy obrazków wraz z podpisami, dając poglądowy obraz

tworzenia sylaby poprzez dzielenie wyrazu, ale także tworzenia wyrazu poprzez łączenie sylab.

Dzieci mogą później powtarzać te czynności na swoich pomocach (kartonikach).

Uzupełnieniem tej poglądowej zabawy może być polecenie, by dziecko położyło rękę pod brodę

i wymawiało słowa: ta ‐ ta, ku ‐ ra. Pytamy:

l ile razy opuściłeś brodę wymawiając wyraz tata (dwa)?

l ile razy opuściłeś brodę wymawiając wyraz kura (dwa)?

Dwa, ponieważ tyle jest sylab w tych wyrazach.

Dwa, ponieważ tyle jest sylab w tych wyrazach.

Czynność ta może towarzyszyć wymawianiu słów o dłuższym brzmieniu, np. podpisy pod obrazkami, które dziecko może zobaczyć, podzielić na sylaby,

wysłuchać, np.: ma ‐ ka ‐ ron (makaron), lo ‐ ko ‐ mo ‐ ty ‐ wa (lokomotywa). Można również dzielić na sylaby imiona kilkorga dzieci z grupy: Ka ‐ sia

(Kasia), Mo ‐ ni ‐ ka (Monika), Ka ‐ mil (Kamil). Potem każde z dzieci dzieli na sylaby swoje imię.

Krok po kroku, stopniowo i powoli zwiększamy stopień trudności ćwiczeń . Terapeuta czyta wyrazy. Dzieci dzielą je na sylaby i układają przed sobą

odpowiednią liczbę klocków (płytek, ołówków, patyczków) zgodną z liczbą sylab w wyrazie. Następnie dzieci próbują dzielić samodzielnie na sylaby

nazwy przedmiotów przedstawionych na obrazkach (rozdanych im wcześniej). Po pewnym czasie prosimy, by podniosły do góry ręce te dzieci, których

nazwa obrazka ma dwie sylaby, potem trzy, cztery. Poszukiwaną liczbę sylab w wyrazie może wyznaczać liczba elementów rysowanych na tablicy

(gwiazdki, kółka itp.).

W grupie dzieci czytających i piszących można przeprowadzić następujące ćwiczenia:

W podanym tekście wyszukaj wyrazy z sylabą „da”. Uzupełnij w zdaniach wyrazy sylabą „ka”:

(KA) ‐ mila piła (KA) wę i jadła (KA) napkę z (KA) wałkiem sera.

Na obiad będzie marchew (KA) sok (KA) rotka, (KA) pusta i zupa (KA) lafiorowa.

Ułóż zdania z podanych sylab:

Ja, do, szko, nek i, dzie, ły (Janek idzie do szkoły).

nie, Na, ple, sie, cach, cak ple (Na plecach niesie plecak).

Przeczytaj podane wyrazy, podziel je na sylaby, wystukaj ich liczbę ołówkiem, np.: tata ta ‐ ta (dwa stuknięcia) kolacja ko ‐ la ‐ cja (trzy

stuknięcia) lokomotywa lo ‐ ko ‐ mo ‐ ty ‐ wa (pięć stuknięć).

Połącz podane sylaby w wyrazy. Odczytaj je i zapisz: ra, za, la, do, ma, wa, ra ‐ ma, do ‐ la, wa ‐ za (rama, dola, waza)

Podane niżej sylaby odczytaj wspak: no ‐ pa ‐ ko ‐ lu ‐ sy ‐ re

Napisz po dwa wyrazy dwu‐, trzy‐ i czterosylabowe. Ćwiczenie można uszczegółowić określając, że pierwszą sylabą w wyrazie ma być np. „ła” : ła ‐

pa, ła ‐ sy, ła ‐ dny, ła ‐ du ‐ nek, ła ‐ mi ‐ głów ‐ ka, ła ‐ god ‐ ny, ła ‐ ma ‐ ny, ła ‐ do ‐ wa ‐ ny...

Ułóż wyrazy z ostatnią sylabą „tek” : ko ‐ tek, Wi ‐ tek, mło ‐ tek, mo ‐ tek, zwi ‐ tek, Woj ‐ tek, sta ‐ tek, mają ‐ tek, zwierzą ‐ tek...

Napisz kilka wyrazów ze środkową sylabą „sza” : ko ‐ sza ‐ ry (koszary), be ‐ sza ‐ mel (beszamel), wie ‐ sza ‐ ki (wieszaki), War ‐ sza ‐ wa

(Warszawa).

Terapeuta czyta wolno i wyraźnie tekst, a zadaniem dziecka jest wstać (stuknąć, podnieść rękę), gdy usłyszy sylabę z określoną (ćwiczoną)

głoską, np. „cz” : czo ‐ ło (czoło), ka ‐ czusz ‐ ka (kaczuszka), mle ‐ cze (mlecze), cze ‐ ka (czeka), wa ‐ łe ‐ czek (wałeczek).

Polecamy, spośród podanych obrazków wybrać te, których nazwa zaczyna się od sylab: „sza” lub „szo” , „szu” , „szy” , np.: szafa, szara, szopa,

szyba, szachy, szyna, szydło, szyja, szuka, szura, szynka, itd.

Polecamy podzielenie podanych wyrazów na sylaby i podkreślenie czerwoną kredką tych, które zawierają „ż” , a zieloną tych, które zawierają

„dż” : no ‐ że, ró ‐ że, po ‐ żar, le ‐ żak, wie ‐ ża, pla ‐ ża, dże ‐ my, droż ‐ dże, gwiż ‐ dże itd.

Zajęcia nad wyodrębnianiem sylab można urozmaicić wprowadzając wszelkiego rodzaju gry i zabawy, np. „łańcuch sylabowy” . Rozpoczynamy

zabawę wypowiadając dwusylabowy wyraz. Kolejne dziecko powtarza wyraz i dzieli go na sylaby. Druga sylaba staje się początkiem nowego wyrazu

powstałego, gdy dziecko dopowie następną, np.:

wa ‐ ta (wata), ta ‐ ma (tama), ma ‐ ki (maki), ki ‐ je (kije), je ‐ my (jemy), my ‐ dło (mydło) i tak aż do wyczerpania pomysłów. Dziecko, które

przerwało zabawę daje fant.

Tworzone wyrazy można zapisywać na tablicy, lub na tzw. wędrującej kartce. Takie ciągi sylabowe może również tworzyć indywidualnie każde

dziecko, lub równoliczne grupy, co wprowadza element współzawodnictwa. Na przykład, która z grup (np. trzyosobowych) utworzy więcej

sensownych wyrazów składających się z trzech sylab, w czasie 10 minut. Wyrazy powstają przez dodawanie swojej sylaby do sylab poprzedników

(o ile dziecko nie jest rozpoczynającym zabawę).

Zabawa „Szukam pary” . Każde dziecko otrzymuje kartkę z sylabą. Odczytuje ją i szybko mówi: szukam pary do sylaby np. „wa”. Osoba mogąca

stanowić parę, stara się jak najszybciej dołączyć swoją sylabę. Wygrywają najszybsze pary. Sylab można szukać pokazując swoją kartkę dzieciom

ustawionym w kole, biegając po sali, itd.

Zabawa z piłką. Terapeuta rzuca piłkę do różnych dzieci, wymawiając jednocześnie sylabę. Dziecko powinno chwycić piłkę i dokończyć wyraz,

dodając „swoją” sylabę.

Dajemy dzieciom 5 minut na napisanie wyrazów z zastosowaniem podanej sylaby. Wygrywa ten, kto poprawnie napisze ich najwięcej.

Utrudnieniem może być określenie, że sylaba ma się znajdować na początku, w środku, na końcu wyrazu. Np. sylaba „to”:

go ‐ to ‐ wać (gotować), ma ‐ to ‐ wy (matowy), la ‐ to (lato), To ‐ mek (Tomek), to ‐ ry (tory), ra ‐ no (rano) ro ‐ we ‐ ry (rowery).

Praca na czas może dotyczyć też liczby sylab w wyrazie, np. kto napisze w ciągu 5 minut najwięcej wyrazów dwu‐, trzy‐, czterosylabowych.

Ćwiczenia z sylabami łączą w sobie elementy ćwiczeń artykulacyjnych, rytmicznych, koordynacji wzrokowo‐ruchowej, refleksu i spostrzegawczości.

Organizowane we współpracy z innymi dziećmi czy między grupami, uczą współodpowiedzialności i zdrowej rywalizacji. Dostępne w sklepach,

ale i łatwe do wykonania, są liczne domina sylabowe, czy rebusy fonetyczne, będące bardzo przyjemnym materiałem do ćwiczeń. Przykłady takich

zabaw znajdziesz w dziale Pomoce .

Ćwiczenia głosek w wyrazach i w zdaniach

Poprawne opanowanie ćwiczonej głoski w sylabach pozwala na zastosowanie jej w wyrazach, a potem w zdaniach. Podobnie jak przy ćwiczeniach na

sylabach, ćwiczoną głoskę umieszczamy najpierw na początku wyrazu, potem w środku i na końcu (o ile nie ulega ona zamianom na inną, jak

w przypadku głoski ż w wyrazie jeż, gdzie brzmi jak sz).

Pierwsze wyrazy użyte do ćwiczeń powinny być krótkie, znane, łatwe. Nie mogą zawierać innych głosek wymawianych przez dziecko nieprawidłowo.

Np. „sz” :

Np. „sz” :

l nagłos: szafa, szata, szale

l śródgłos: kasza, dusza, pasza

l wygłos: kosz plusz, tusz

Stopniowo zestaw wyrazów poszerza się i łączy z innymi, np. noszę kosze, szklana szyba, nasza kasza, a nieco dłuższe:

l przynoszę koszyk szyszek,

l szukam szarej myszki,

l nasza maszyna szybko szyje.

Wyrazy z ćwiczoną głoską można wyszukiwać w tekstach , tworzyć z nimi zdania i opowiadania, korzystać z czasopism, rysunków, wierszy

i piosenek. Przy pracy nad wyodrębnianiem wyrazów ze zdania i tworzeniem zdań można liczyć się z faktem, że dzieci mające zaburzenia analizy

i syntez słuchowej mogą napotykać na poważne trudności.

Za podstawę ćwiczeń obieramy proste, dwuwyrazowe zdania, o zrozumiałej dla dziecka treści, np.: Mama gotuje. Ania płacze. Dzieci powtarzają

zdania dwukrotnie. Terapeuta zapowiada, że wymówi zdanie dzieląc je na wyrazy, a dzieci po każdym wyrazie odłożą jeden klocek Potem zliczą

klocki i wspólnie ustalą ich liczbę. Po sprawdzeniu poprawności wykonania zadania przechodzi się do zdań o większej liczbie wyrazów. Wyrazy

w zdaniach dzieci mogą akcentować klaśnięciem, tupnięciem, dmuchaniem itp. Mogą po każdym wyrazie stawiać jeden krok do przodu. Ile

wyrazów w zdaniu ‐ tyle kroków.

Wyodrębnianie wyrazów w zdaniu można demonstrować przy pomocy paska papieru. Cały pasek to zdanie związane z obrazkiem, np.: Kot idzie

drogą. Pasek tnie się na tyle części, ile wyodrębniono wyrazów w zdaniu. Pytamy dziecko:

l ile części otrzymaliśmy po pocięciu paska (zdania)?

l ile mamy wyrazów w zdaniu? Odłożenie tylu patyczków, ile jest w zdaniu wyrazów.

Prowadzący podaje kilkuwyrazowe zdanie i pyta:

l ile wyrazów jest w zdaniu?

l jaki wyraz rozpoczyna zdanie?

l który wyraz jest pierwszy?

l jaki wyraz kończy zdanie ‐ jest ostatni?

Zabawy powoli można modyfikować i utrudniać, np.: rysując na tablicy pewną liczbę kółek (wygrywa kilka dźwięków na pianinie, wystukuje

ołówkiem) i poleca, aby dzieci ułożyły zdania z taką samą liczbą wyrazów. Liczba elementów może się stale zwiększać.

Urozmaiceniem może być tworzenie zdania przez grupę dzieci. Terapeuta podaje wyraz rozpoczynający zdanie, a każdy z uczestników ma za

zadanie dodać taki wyraz, który je będzie rozwijał. Kto nie znajdzie odpowiedniego wyrazu, albo podaje niewłaściwy ‐ daje fant.

Dzieciom umiejącym czytać można podać zestawy wyrazów na oddzielnych kartkach i polecić, by ułożyły z nich zdania o różnej liczbie wyrazów,

np.: tata ‐ od ‐ ciężko ‐ dzisiaj ‐ mój ‐ pracuje ‐ rana. Dzieci mogą ułożyć kolejno zdania:

l dwuwyrazowe: Tata pracuje.

l trzywyrazowe: Mój tata pracuje.

l czterowyrazowe: Mój tata dzisiaj pracuje.

l pięciowyrazowe: Mój tata dzisiaj ciężko pracuje.

l siedmiowyrazowe: Mój tata dzisiaj ciężko pracuje od rana.

Zabawy w parach . Jedno dziecko czyta zdanie, następne klaszcze tyle razy, ile wyodrębniło w nim wyrazów. Pozostałe dzieci z grupy oceniają

poprawność wykonania zadania. Jedno dziecko czyta zdanie, kolejne wymienia tylko jeden wyraz ze zdania (można określić, że będzie

to np. pierwszy wyraz, ostatni, lub dowolny).

Podczas ćwiczeń logopedycznych dzieci tworzą zdania z wyrazami zawierającymi ćwiczoną głoskę, np.:

l układają zdania o przedmiocie, którego nazwa zawiera ćwiczoną głoskę. ‐ Szukają w zdaniach wyrazów ją zawierających.

l tworzą całe zdania z wyrazów zaczynających się wyłącznie ćwiczoną głoską, np. ż ‐ żuraw żartuje, że żaba żuje żurawinę.

l szukają jak największej liczby wyrazów z daną głoską i tworzą z nich zdania.i rymowanki.

Wybieranka obrazkowo‐głoskowa . To rodzaj rebusa, w którym dziecko dokonuje dokładnej analizy słuchowej nazw otrzymanych obrazków,

a końcowe hasło (wyraz) tworzy z głosek (z liter, jeżeli je zna), które wskazywać mogą cyfry, figury, liczbowe zbiory różnych przedmiotów.

Obrazki: proszek (1) ‐ krowa (2) ‐ tarcza (4) ‐ karta (5) ‐ pralka (3):

Rozwiązaniem jest ułożenie w kolejności liter (głosek), podanie hasła (praca)

Rozwiązaniem jest złożenie 5 kolejno odszyfrowanych głosek ‐ wyraz P Ł 0 C K

Wybieranka literowa . Dziecko otrzymuje planszę z narysowaną półką wypełnioną książkami. LITERY ‐„sygnatury‐literowe” książek utworzą wyraz

(słowo) lub zdanie, gdy dziecko wybierze je kolejno według polecenia, np.: „wybierz co trzecią książkę zaczynając od lewej strony półki”. Na

pozostałych książkach można ulokować dowolnie wybrane „sygnatury literowe”, podając inne polecenie np.: „ułóż wyraz z czerwonych liter”.

Rozwiązanie: KOPCIUSZEK

Szyfrówka zoologiczna . Dzieci otrzymują kartony z obrazkami i nazwami zwierząt. Odczytują kolejno nazwy. Gra polega na uszeregowaniu

obrazków według wielkości zwierząt ‐ od najmniejszego do największego. Można posłużyć się alfabetem ruchomym lub przygotowanym

diagramem. Kluczem do rozwiązania jest odczytanie drugiej litery z każdego kolejnego wyrazu: o s a ‐ ż a ba ‐ k r et ‐ i n dyk ‐ m a łpa (SARNA).

Drugim sposobem jest uszeregowanie obrazków zwierząt od największego do najmniejszego i odczytanie kolejno drugiej litery w każdym wyrazie:

O s ioł ‐ w i lk ‐ s k oczek ‐ g o łąb ‐ k r et ‐ s k owronek ‐ p a jąk (SIKORKA).

Ćwiczenia głosek opozycyjnych

Najtrudniejszą czynnością w procesie nauki czytania i pisania każdego dziecka ‐ a u dzieci z zaburzeniami mowy szczególnie ‐ jest różnicowanie

głosek opozycyjnych . Warto poświęcić im trochę więcej czasu. Ułatwieniem i uatrakcyjnieniem tych trudnych ćwiczeń jest stosowanie różnorodnych

pomocy, np. obrazków, napisów, plansz, loteryjek, domina, a także zabaw, m. in. o sfabularyzowanej treści. Ćwiczenia, podobnie jak poprzednie,

można prowadzić w grupach lub indywidualnie. Oto kilka propozycji:

Prosimy dzieci, aby spośród przygotowanych, podpisanych obrazków wybrały i ułożyły takie pary, których nazwy różnią się początkowymi literami,

a przy wymawianiu ‐ głoskami.

Dobieramy wyrazy rozpoczynające się głoskami opozycyjnymi: s ‐ sz, s ‐ ś, k ‐ g, z ‐ ż, z ‐ ź, t ‐ d, c ‐ cz, c ‐ ć, p ‐ b, dz ‐ dż, dz ‐dź, l ‐ r.

Po ułożeniu istotne jest prawidłowe wymawianie, najpierw przez terapeutę, potem przez dzieci, kolejnych elementów zestawu. Przy kolejnym

wybrzmiewaniu umawiamy się z dziećmi, aby przy głoskach sz , cz , ż , dż unosiły ręce w górę, a przy s , z , c , dz opuszczały w dół. Unoszenie rąk

w górę przy głoskach sz, ż, cz, dż jest zgodne z ruchem czubka języka przy ich wymawianiu, podobnie jak przy s, c, z, dz opuszczanie na dół. Jest

to wzmocnienie różnicowania tych głosek opozycyjnych.

Zachęcamy dzieci, by w domu; spośród rzeczy znajdujących się np. w kuchni, wybrały te, których nazwy zawierają głoski sz, cz, ż, dż, np.:

sz : szafa, koszyk, kosz, szuflada, szufelka, szyna, szklanka, kasza, kaszanka, karnisz...

cz : czajnik ręcznik, czekolada, naczynia, keczup, popielniczka, tapczan...

ż : noży łyżeczki, talerze, żyrandol, żelazko, filiżanka, żarówka...

dż : drożdże, dżem...

Wyrazów z określonymi głoskami opozycyjnymi dzieci mogą poszukiwać wśród nazw ptaków, miast, części ubrań, etc.

Na tablicy wieszamy przygotowaną planszę albo wypisujemy zestawy wyrazów różniących się jedną literą. Dzieci mają za zadanie ustalić, jaką

literę wpisać obok, a następnie wypowiedzieć głoskę, np.:

l koń ‐ toń (k ‐ t)

l bąk ‐ bak (ą ‐ a)

l kot ‐ kos (t ‐ s)

l krem ‐ kret (m ‐ t)

l but ‐ bat (u ‐ a)

l wazon ‐ wagon (z ‐ g)

l klon ‐ kloc (n ‐ c)

l banan ‐ baran (n ‐ r), itd.

Wolno i wyraźnie czytamy zestawy wyrazów. Zadanie polega na ustaleniu, jakimi pierwszymi głoskami różnią się te wyrazy, oraz zapisaniu liter

w zeszycie. Później umieszczamy na tablicy planszę z wyrazami, aby dzieci mogły sprawdzić prawidłowość odpowiedzi, np.:

l żaba ‐ sowa (ż ‐ s)

l zegar ‐ żarówka (z ‐ ż)

l szafa ‐ cegła (sz ‐ c)

l lampa ‐ rak (l ‐ r)

l pani ‐ bada (p ‐ b)

l dom ‐ tom (d ‐ t)

Nieco trudniej będzie odpowiedzieć na pytanie, jakimi ostatnimi głoskami różnią się te wyrazy? Np.: noc ‐ poręcz (c ‐ cz), rogal ‐ wór (l ‐ r), mysz

‐ kos (sz ‐ s), las ‐ kosz (s ‐ sz).

Dzieci mogą otrzymać zadanie wyszukania pary wyrazów różniących się początkowymi głoskami, np.: s ‐ sz, c ‐ cz, sz ‐ cz, l ‐ r.

Zabawy fabularyzowane, np. zabawa w pociąg. Lokomotywa (terapeuta, nauczyciel) i wagony (dzieci) jadą w daleką podróż po sali. Po drodze

napotykają różne przystanki, stacje i dworce. Mają one w swoich nazwach ćwiczone głoski. Nazwy mogą być coraz trudniejsze. Zakładamy, że tym

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: