14. LIRYKA PRZEŁOMU ANTYPOZYTYWISTYCZNEGO. LIRYKA PESYMISTYCZNO- DEKADENCKA I POETYCKIE POSZUKIWANIA TERAPII.
1. Epoka Młodej Polski obejmuje lata 1890 - 1918, czyli jest to okres przypadający na przełom XIX i XX wieku. Szczególnie wyraźne były schyłkowe nastroje - koniec XIX wieku oznaczał schyłek dwóch ważnych ideologii: romantyzmu i pozytywizmu. Zaczęły pojawiać się niepokoje i lęki związane z charakterystycznym dla epoki kryzysem wartości ,zagrożeniem cywilizacyjnym, występowaniem różnorodnych orientacji społecznych i politycznych. Był to okres licznych kierunków artystycznych, nowych prądów ideowych, ciągłych polemik i dyskusji. Wyrażały one samoświadomość twórców nowej epoki oraz poczucie odcięcia się od tego, co było, od "starych" (na co wskazywała nazwa Młoda Polska).
2. Przełom antypozytywistyczny - około 1884 roku - bankructwo dotychczasowych idei: w wiarę, ludzki rozum, osiągnięcia nauki, postępujący brak zaufania do społeczeństwa; pojawił się determinizm pesymistyczny: zdeterminowanie człowieka przez ewolucję i prawa nauki, poczucie fatalizmu i brak możliwości odcięcia się od biologicznego przeznaczenia; wyrażanie kultu wobec sztuki elitarnej, hasło "sztuka dla sztuki"; moderniści zaczynają zmiany od poczucia ideowej pustki oraz kryzysu kultury (według słów Przybyszewskiego: "My późno urodzeni przestaliśmy wierzyć w prawdę"). Poczucie wszechogarniającego zagrożenia, strach przed zbliżającą się katastrofą, świadomość niewiadomej.
3. Pesymistyczno-dekadenckie nastroje - pochodząca do cytatu z wiersza Paula Verlaine'a "Niemoc" ("Jam Cesarstwo u schyłku wielkiego konania…") nazwa oznacza schyłek, niemoc; dekadentyzm to stan emocjonalny i światopogląd typowy dla ówczesnej epoki, który wyrażał się w pesymistycznej postawie indywidualnej jednostki, wrażeniu słabości i poczuciu nadchodzącej katastrofy, charakterystyczne były dla niego: bezsiła, niewiara, próba ucieczki od rzeczywistości w sztukę, poczucie bezsensu i zagrożenia, postawa bierna, rezygnacja z jakichkolwiek form działania, apatia, poszukiwanie intensywnych przeżyć osiąganych przy pomocy tajemnych kultów, perwersyjnej erotyki; czasami wręcz odwrotnie dekadentyzm wyrażał się w aktywizmie oznaczającym bunt przeciwko światu i niezgodę, krytykę kultury i moralności mieszczańskiej (szczególnie obyczajowości i religijności); poczucie zbliżającej się katastrofy stało się przyczyną apatii, bezwolnego strachu, tragicznej zgody na to, co przyniesie przyszłość; charakterystyczne dla postawy dekadenckiej było: hedonizm, katastroficzne wizje przyszłości, tęsknota do stanu nirwany albo śmierci, postawy anarchistyczne i burzycielskie.
4. Utwory Kazimierza Przerwy-Tetmajera:
"[Nie wierzę w nic…]" - wyznanie podmiotu lirycznego, który opisuje swoją postawę w stosunku do świata; wyraża niewiarę we wszystko, jest pozbawiony pragnień, czuje wstręt do jakiegokolwiek działania, nie ma nadziei na zmiany w jego życiu, czuje się zdeterminowany, według niego ludzka wiara jest niczym, jedynym pragnieniem jest osiągnięcie nirwany, która da zapomnienie.
"[Ja, kiedy usta ku twym ustom chylę…]" - to erotyk, w którym podmiot liryczny wyraża pragnienie zapomnienia w momencie obcowania z kobietą, miłość nie jest jedynie sposobem na ukojenie zmysłów, ale także zapomnieniem o pozbawionym sensu życiu, podmiot chciałby nie powrócić do rzeczywistości, ponieważ po chwilowym zapomnieniu zetknięcie z nią jest jeszcze bardziej bolesne, chwilowe pocieszenie, po którym trzeba powrócić do realnego świata, odziera człowieka z pozytywnych złudzeń, "rozpaczliwy hedonizm" jako ucieczka przed złem.
5.Koniec wieku XIX" - to manifest dekadentów, zawiera liczne pytania, które są jednocześnie propozycjami odpowiedniej postawy wobec życia, jednakże wszystkie one są odrzucone jako bezużyteczne, co dodatkowo podkreślają pełne tragizmu odpowiedzi w formie pytań retorycznych, podmiot liryczny to człowiek żyjący u schyłku wieku, który wyraża się w imieniu zbiorowości, okazuje się, że nie ma dla niego żadnych drogowskazów, którymi mógłby się kierować w życiu, ostateczną niemoc wyraża gest niemego zwieszenia głowy.
aaggussiiaa