Teologia duchowości (I) ks. prof. dr hab. Henryk Wejman
Teologia duchowości (I)
Natura teologii duchowości
Teologia duchowości wyodrębniła się od teologii moralnej i stanowi osobną dziedzinę. Świadczą o tym odrębne narzędzia. Przez naukę rozumiemy metodyczne uporządkowanie. Dlatego do tych narzędzi zaliczamy: przedmiot, metodę i źródła.
Nazewnictwo teologii duchowości
Sobór Watykański II jest pewną granicą (umowną) nazewnictwa. W okresie przed Soborem Watykańskim II wyróżniamy najczęściej używane nazwy: teologia ascetyczno-mistyczna, teologia życia wewnętrznego, teologia doskonałości, teologia pobożności (tradycyjne). Po Soborze Watykańskim II wyodrębniły się dwa nowe nazewnictwa: teologia życia duchowego i teologia duchowości (nazywane współczesnymi).
Teologia ascetyczno-mistyczna – źródłosłów grecki; nazwy te występowały jeszcze przed chrześcijaństwem. Asceza nie jest pojęciem jednoznacznym. Z greckiego ascein oznacza uprawiać, kształtować. W pierwszym rzędzie oznaczało wykonywanie ćwiczeń fizycznych, a w drugim ćwiczeń woli. Jest to pewien wysiłek człowieka w celu osiągnięcia rozwoju. Chrześcijańskie znaczenie temu terminowi dał Klemens Aleksandryjski (+ 215). Kontynuował to znaczenie Orygenes. Używano je na określenie zmagań wykonywanych przez chrześcijan w celu zjednoczenia się z Bogiem, nawiązania więzi z Chrystusem. Mistyka w potocznym znaczeniu oznacza coś tajemniczego, niejasnego. W płaszczyźnie filozoficznej używane jest na określenie rzeczywistości nadnaturalnych. Misticos – z greckiego pewna tajemnica, źródłosłowem jest myeo – z greckiego zasłaniać oczy, zachować tajemnicę. W szkole aleksandryjskiej termin ten był używany do określenia Wcielenia i Jego misji zbawienia. W wyniku tego mistycyzm określany był mianem poznania nadprzyrodzonego. Pod pojęciem mistyka rozumie się doświadczenie Boga w duszy człowieka jakie wywołuje łaska Ducha Świętego.
Teologia życia wewnętrznego – do spopularyzowania przyczynił się Joseph Tissot, a później rozpowszechnił Kaligula Lacranche (Lakransz) w dziele „Trzy okresy życia wewnętrznego”. Pojęcie życie wewnętrzne ma podstawy biblijne. Mówi o tym życiu św. Paweł w Rz 7,22; Kor i Ef 3,16. Tego pojęcia używa również Jan Paweł II w encyklice Dominum et vivificantem. Używa tego terminu na określenie życia duchowego. Samo pojęcie życie wewnętrzne nie jest pojęciem jednoznacznym.
Teologia doskonałości – ma również podstawy biblijne. Już w Starym Testamencie Bóg wzywa do doskonałości: Rdz 17,1; Pwt 6,3 i w Nowym Testamencie w kazaniu na górze Mt 5,48. W tych tekstach doskonałość jawi się jako stan dojścia człowieka do celu. Pojęcie teologii doskonałości znowu nie oddaje w pełni całości przedmiotu.
Teologia pobożności – Tm 6,5 i Tm 3,10; samo pojęcie pobożność oznacza szacunek dla Boga (pietas – z łac. szacunek, pius – z łac. człowiek mężny. W pobożności podkreśla się element intencjonalny człowieka, jakiś wyraz zewnętrzny. Bez wątpienia zawęża to całość zagadnienia.
Teologia życia duchowego – nazwa życie duchowe czerpie początki ze średniowiecza. Używana była jako przeciwstawienie życia cielesnego. Życie duchowe było używane na określenie tego co nie jest związane z życiem cielesnym. Powoduje to przeniesienie wszystkiego na praktyki duchowe. Ten nurt mocno zaznaczył się u św. Ignacego Loyoli. Sobór Watykański II położył nacisk na wierne wykonywanie obowiązków swojego stanu.
Teologia duchowości – dużym wkładem na samo określenie pojęcia miał VIII Zwyczajny Synod Biskupów. Określił on duchowość jako styl bycia człowieka według Ducha Świętego. Określili duchowość jako zespół postaw serc pobudzonych przez Ducha – przekonań, motywacji, decyzji (duże osiągnięcia psychologii). Teologia duchowości jawi się jako dyscyplina teologiczna, która bazując na Objawieniu analizuje doświadczenie duchowe, opisuje jego strukturę i formułuje jego prawa rozwoju (pewne wskazania, które nie mają charakteru obligatoryjnego). Prawa rozwoju mogą być pewną pomocą w procesie rozwoju. Jest to definicja najodpowiedniejsza, bo opisuje styl bycia człowieka – całego człowieka (nie jednej sfery) w stosunku do Boga, który obdarza nas łaską.
Przedmiot teologii duchowości
Przedmiotem materialnym jest duchowość.
Przedmiotem formalnym jest konkretne doświadczenie duchowe.
Przedmiot materialny
Duchowość jest wyrazem aktywności człowieka, czyli odniesienie człowieka do transcendencji. Duchowość oznacza aktywność poznawczo-wolitywną – behawioralną skierowaną na transcendencję. Można mówić o duchowości różnych religii np. prawosławnej, buddyjskiej. Uzasadnionym jest mówienie o duchowości również sekt jak i ateizmu. Jeżeli ową transcendencję stanowi osoba, to jest nią Bóg – i mówimy wtedy o chrześcijaństwie. Mając określoną naturę duchowości należy określić jedność duchowości. Jedność nie jest bezpodstawnym określeniem. Jedność ma swoją podstawę w samym człowieku. Człowiek złożony jest z wielu wymiarów, ale wszystkie stanowią jakąś całość. Każdy z wymiarów jest nośnikiem potrzeb w zetknięciu z danymi wartościami, które są poza nimi, np. potrzeba żywienia się odpowiednią ilością pokarmu. W wymiarze osobowym jest potrzeba bezpieczeństwa bytowego (środowisko, odpoczynek, przynależność do grupy), zabezpieczenia osobowościowego (miłość, przyjaźń, akceptacja), samoaktualizacji. W wymiarze osoby jest zdolność miłowania, moralnej oceny, celowości.
Jedność duchowości – argument antropologiczny: wyróżnia się tu wymiary: natury, osobowości i osoby. W wymiarze natury – potrzeba samozachowania, zachowania gatunku oraz posiadania. W wymiarze osobowości – bezpieczeństwa bytowego, zabezpieczenia osobowościowego i samoaktualizacji. Wymiar osoby – wyróżnia nas od innych istot – zdolność miłowania, podziwiania, posiadania sumienia i celowości. Mając taką strukturę poszczególne potrzeby są zaspokajane i wszystkie zmierzają do jednego celu. Istnieje w nas realnie immanencja ducha. Człowiek nie mógłby przeżywać duchowości gdyby w jakiejś mierze nie posiadał duszy. Nasze życie nie ogranicza się do sfery natury. Potrafimy wykraczać poza swoje ja. Oblicze transcendencji w pełni odsłonił Jezus Chrystus. Jezus określa siebie, że jest Drogą, Prawdą i Życiem. Dlatego On jest przyczyną sprawczą, wzorczą i celową duchowości. Pluralizm form duchowości ma swoje podstawy teologiczne i antropologiczne. Objawienie będące źródłem duchowości oraz wspólnotowy charakter Kościoła – podstawa teologiczna. Złożoność uwarunkowań społeczno-kulturowych życia człowieka oraz cechy ludzkie np. płeć – argumenty antropologiczne. Metafora ziarna. Jak w ziarnie zawarty jest kolor, gatunek, smak rośliny, tak w objawieniu zawarte jest to jaki powinien być człowiek. Zróżnicowanie form religijnych jest bardzo widoczne w anglikanizmie. Kościół jest miejscem urzeczywistniania się duchowości. Każda z osób nosi w sobie zachowanie godności oraz każdy świadczy usługi innym według otrzymanego daru. Odmienność psychofizycznych zachowań człowieka. Inną formę duchowości będzie wyrażała kobieta, młodzieniec, flegmatyk itp. Kryteria różnicujące formy duchowości są uwarunkowane przez kulturowe życie człowieka.
Przedmiot formalny
Jest to doświadczenie religijno-duchowe. Jest to inaczej sposób podejścia do rzeczywistości, którą się bada. Teologa duchowości interesuje sposób kształtowania się życia duchowego w człowieku, aż do zjednoczenia z Bogiem.
Doświadczenie dzielimy na:
q Empiryczne – badanie rzeczywistości za pomocą eksperymentu
q Sensualistyczne – bezpośrednie uchwycenie konkretnej rzeczy, która podpada pod zmysly
q Eksensystyczne – suma wiedzy praktycznej w pewnej dziedzinie
q Egzystencjalne – przeżycie, które wpisuje się w życie człowieka i dokonuje się w nim reorientacja postaw. Jest to pewna forma racjonalnego osobistego kontaktu z jakąś ideą
Eksperientia – w pojęciu tym widoczny jest przedrostek eks i temat składający się z per i ientia. Eks – z czegoś; per – przez coś, ientia – podejmować coś, próbować, powtarzać. Od sfery semantycznej jest to doznanie, dzięki któremu człowiek wydobywa smak, którą człowiek przemierza jako drogę życia. Jest to relacja osoby do rzeczywistości, która tę osobę otacza. W relacji osobowej mamy trzy składowe: podmiot, przedmiot (to co jest doświadczane) i cel (ze względu na co doświadczenie zaistniało).
q Podmiot – doświadczenie dziecka, młodzieńca, kobiety itp.
q Przedmiot – doświadczenie siebie samego, drugiej osoby, świata, Boga, również szatana;
q Motyw (cel) – doświadczenie intelektualne, moralne, religijno-duchowe, estetyczne, wyróżniona jest relacja człowieka z Bogiem;
Doświadczenie religijno-duchowe jest aktualizowaniem przez Boga tkwiących w człowieku możliwości. Bóg pierwszy oddziałuje na nas, ale nie wyklucza to naszej aktywności. Najbardziej wyraża się ona w pozwoleniu człowieka na to oddziaływanie. Bardziej przyjmujemy postawę receptywno-pasywną.
U podstaw chrześcijańskiego doświadczenia jest objawienie Boga przez Chrystusa w Duchu Świętym. Jesteśmy skażeni przedmiotowym traktowaniem łaski uświęcającej. Tymczasem łaska uświęcająca nie jest czymś, ale jest ona udzieleniem się Boga w Chrystusie, czyli jest kimś (św. Tomasz z Akwinu). Udzielanie się Boga polega na wejściu w kontakt z człowiekiem – w sposób wolny i świadomy dla człowieka. Łaskę można porównać z powietrzem. Nie mamy świadomości, nie zdajemy sobie sprawy, że ono jest dzięki niemu żyjemy i w nim poruszamy się. Dopiero, gdy brak jest powietrza to je zauważamy. Łaska uświęcająca jest udzielaniem się Boga.
Patrząc chronologicznie otrzymanie łaski następuje w czasie chrztu. Łaskę pojmujemy tylko na sposób wiary. Inaczej nie jesteśmy w stanie jej spostrzec. Trzeba podkreślić jeszcze, że chrześcijańskie doświadczenie duchowe jest możliwe w Kościele. Obok cech chrystocentryzmu ma cechę eklezjalności. Eklezjalność zakłada cztery zasadnicze znamiona:
q Sytuuje w relacji z Bogiem, z ludźmi i ze światem;
q Powoduje weryfikację indywidualnego doświadczenia duchowego – zestawienie indywidualnego doświadczenia z doświadczeniem wspólnoty powoduje uchronienie tego pierwszego od błędów np. negatywny – siostry betanki, a pozytywny – św. s. Faustyna;
q Kreowanie prawdziwie wspólnoty więzów – będzie właściwa relacja między innymi, nie będzie wyniosłości przed innych;
q Wspólnotowo przeżywane zwycięstwo Chrystusa nad grzechem i śmiercią, chrześcijańskie doświadczenie duchowe oznacza zawierzenie Chrystusowi ochrzczonego, który udziela się we chrzcie sprawowanym w Kościele;
Miejsce aktualizacji - nie chodzi o przestrzeń, ale o sytuacje i okoliczności urzeczywistniania się tego doświadczenia. Tradycyjnie dzieli się na:
q Klasyczne – kult, mistykę
q Nowe – rzeczywistości doczesnego zaangażowania się człowieka i cielesność człowieka
Inny podział uwzględnia stronę wertykalną (sakramenty, kult, modlitwa, mistyka) i horyzontalną (cielesność, doczesność).
Patrząc na miejsce aktualizacji doświadczenia najlepiej korzystać z Pisma św., gdzie człowiek i jego spotkanie i zjednoczenie z Bogiem jest nieodłączne z życiem doczesnym i uwarunkowaniach konkretnych, w jakich się znajdujemy.
Z doświadczeniem chrześcijańskim związane jest doświadczenie mistyczne.
Doświadczenie mistyczne.
Pojawiły się dwie koncepcje ujęcia tego doświadczenia (skrajne):
q Intensywna forma doświadczenia duchowego – pewne elementy doświadczenia tkwią u ludzi, którzy prowadzą życie wewnętrzne, ale nie mogą się one ujawnić z powodu przeszkód. Przeszkody pokonujemy na drodze ascezy. Asceza jest środkiem usprawnienia większej relacji z Bogiem. Widać tu pozostałości scholastyki i neoplatonizmu
q Uświadomienie sobie obecności Boga w sercu – ma charakter bezpośredni, dokonuje się dzięki otwartości na dary duchowe Ducha Świętego. Jest to nagłe uświadomienie obecności Boga (inaczej niż przez ascezę).
Najwłaściwszym ujęciem doświadczenia mistycznego jest ujęcie pośrednie: dochodzenie do przeżywania misterium paschalnego Chrystusa – przez cnoty, poprawę życia. W tym aspekcie to co łączy doświadczenie mistyczne z duchowym to łaska uświęcająca. Różnica polega na głębi doświadczenia.
Zasadnicze cechy doświadczenia mistycznego:
q Bezpośredniość – wskazuje na kontakt człowieka z Bogiem bez udziału pośredników. To nie jest równoznaczne z visio beatificio, św. Tomasz – intuicja prawdy.
q Niewyrażalność – nie możemy wyrazić, opisać słowami obecność Boga
q Pasywność podmiotu – świadczy o wierności osoby doświadczającej, osoba przyjmuje postawę receptywną, człowiek nie spowoduje doświadczenia Boga.
q Nagłość zaistnienia – pojawia się bez przewidzenia i niezależnie od uwarunkowań podmiotu, jak i niezależnie od okoliczności (czas, miejsce). Jedyna determinacją jest uporządkowanie władz ducha.
q Pewność – mimo, że jest nagłe, to mamy pewność obecności Boga, w momencie doświadczenia, jest to pewność, gdy nie ma tego doświadczenia pojawia się niepewność (Dzienniczek s. Faustyny). Wynikiem niewłaściwego przeżywania doświadczenia mistycznego jest cynizm.
Skutki jakie wywołuje doświadczenie mistyczne:
q Kontemplacja – w płaszczyźnie afektywnej. Jest swego rodzaju rezonansem i polega na radowaniu się obecnością Boga w sobie. Jej istotą jest miłość, pragnienie dobra. W tym kontekście ujawnia się pierwszeństwo doświadczenia mistycznego wobec kontemplacji wlanej. Kontemplacja nie może zaistnieć bez doświadczenia mistycznego, a doświadczenie mistyczne może zaistnieć bez kontemplacji.
q Przebóstwienie – w płaszczyźnie moralnej. Człowiek mający takie doświadczenie miłuje Boga, bliźniego i siebie samego jak najgłębiej. Owocem miłowania Boga jest poddanie Chrystusowi, umiłowanie siebie samego w pokorze i w prawdzie – akceptacja takim jakim jestem i widzenie możliwości swojego rozwoju. Miłowanie bliźniego – udział w życiu, w tym co się wykonuje obok innych. Mistyk nie rezygnuje z życia politycznego, społecznego, sportu – żyje w tym świecie w pełni – tylko w odniesieniu do Boga.
Doświadczenie duchowe – specyficzna odmiana – chrześcijańskie doświadczenie duchowe – szczytowa forma – doświadczenie mistyczne
Źródła teologii duchowości
Teologia duchowości będąc częścią teologii czerpie źródła z teologii. Źródła dzielą się na:
Trzy rodzaje źródeł: teologiczne (Pismo św., Tradycja i nauczanie Kościoła), empiryczne (źródła bezpośrednie indywidualne i zbiorowe oraz pośrednie: opisowo-komunikacyjne oraz analityczno-syntetyczne), pomocnicze.
Źródła teologiczne:
Szczególnym źródłem jest Pismo św. Mówi o tym Konstytucja Dogmatyczna o Objawieniu Soboru Watykańskiego II. W systematycznej refleksji teologicznej Pismo św. przyjmuje wartość normatyczną i faktograficzną. Pismo św. opisując historię zbawienia i jest normą dla życia duchowego. Faktografia dostarcza utrwalone formy przymierza między Bogiem a człowiekiem. Również interpretuje to doświadczenie relacji Boga z człowiekiem, mówi co daje to przymierze (oprócz opisu). Wartość Pisma św. dla teologii duchowości z jednej strony kształtuje wartość doświadczenia Boga, a z drugiej strony dostarcza kryteriów interpretacji doświadczenia duchowego.
Tradycja Kościoła zauważana jest w poczwórnym aspekcie (Tradycja Ojców Kościoła):
q wiarygodne świadectwo Słowu Bożemu – Ojcowie Kościoła wcielali w życie prawdy Objawione przez Chrystusa, stąd stają się autorytetami w interpretowaniu doświadczenia.
q Jedność poznania i doświadczenia duchowego – egzegeza Ojców Kościoła odznacza się syntezą doświadczenia duchowego; wskazywanie na podjęcie danej postawy na podstawie prawdy.
q bogactwo treści dotyczących doświadczenia duchowego – bogactwo związane z kształtowaniem życia duchowego
q estetyka – używanie odpowiedniego słownictwa; chodzi o sakralność.
Nauczanie Kościoła
Rozumiane jako to, co Kościół (Urząd Nauczycielski Kościoła) przekazuje jako nauczanie teologiczno-duchowe. Najbardziej chodzi o nauczanie współczesne (ale nie tylko). Jest to nauczanie soborów, papieży, kongregacji. Przykładem jest Konstytucja dogmatyczna o Kościele, gdzie mowa jest o powszechnej świętości (każdego stanu). Także w tej konstytucji jest mowa o relacji do świata. Cennymi dokumentami są np. Katechizm Kościoła Katolickiego oraz encykliki papieża Dominum et vivificantem, Pastores dabo vobis, Vita consecrata, Christi fideles laici
Źródła empiryczne.
Skierowane są na przekaz doświadczenia duchowego. Dzielimy je na te, które przekazują nam doświadczenie w sposób bezpośredni lub pośredni.
Źródła indywidualne bezpośrednie
Pisma o charakterze autobiograficznym – zapiski, dzienniki, modlitwy, teksty rozważań, poezje. Przekazanie osobistych doświadczeń duchowych. Doświadczenie przedstawiane przez słowo, które jest ograniczone, niedokładne np. dzieła św. Jana od Krzyża, św. Teresy Wielkiej i Małej, św. s. Faustyny. Źródła indywidualne zawierają przeżyte w pewnym stopniu zweryfikowane doświadczenie duchowe.
Źródła zbiorowe bezpośrednie
Są to świadectwa wielu osób, zrzeszeń np. teksty modlitw, hasła, praktyki – chodzi tu o tzw. pobożność ludową. Wymaga to hermeneutyki (czyli oceny).
Źródła opisowo-komunikujące pośrednie (zapośredniczenie danych – trzecia osoba przekazuje dane)
Chodzi o dzieła tzw. hagiograficzne, biografie, teksty liturgiczne, rytuały liturgiczne. Dostarczają one opisu swego faktu doświadczenia i ukazują świadków danego doświadczenia i sposobu odczuwania danego doświadczenia. Opis historii duchowości.
Źródła analityczno-syntetyczne pośrednie – analizują doświadczenie duchowe i przekazują syntezę. Do tej dziedziny zaliczmy podręczniki, literaturę piękną (nie tylko religijną, monografie naukowe).
Źródła pomocnicze
Teologia duchowości nie może nie korzystać z innych źródeł, gdyż doświadczenie duchowe jest złożone. Dlatego korzysta z psychologii, filologii itp. Źródła pomocnicze używane są do weryfikacji doświadczenia duchowego. Duży wkład wnoszą: psychologia, pedagogika, socjologia religii, filologia.
Metoda teologii duchowości
Metoda – to zespół środków i czynności, które mają doprowadzić do syntetycznego ujęcia tematu.
Najczęściej stosowane metody:
· scholastyczna – oparta na dedukcji. Polega na racjonalizacji Objawienia. Twórcą metody jest św. Tomasz z Akwinu. Mankamentem metody jest przerost formy nad treścią. Może doprowadzić do aprioryzmu. Działanie poszukującego (badacza) to odkrywanie tego, co Bóg przekazuje człowiekowi, następnie interpretowanie tych faktów i przekazywanie innym. Wszystkie prawdy wyrażamy poprzez analogię.
· metoda, która łączy fenomenologię z dedukcją. Używana jest w teologii duchowości. Zawiera trzy elementy:
o formalny – metodę badań trzeba wyprowadzać z przedmiotu. Personalizm staje się zasadą fundamentalną;
o poznawczy – składa się z czynności badacza zorientowanych na zdobyciu wiedzy o przedmiocie. Pomocne są środki wypracowane przez fenomenologię. Fenomenologia pozwala wejrzeć na fenomen (ogląd), a później go opisać;
o treściowy – baza naukowej obróbki zdobytego materiału. Chodzi o weryfikację danych. Obiektywizacja danych w świetle Biblii, Ojców Kościoła i eklezjalnym oraz wyciąganie praktycznych wniosków.
Kryteria weryfikacji fenomenologicznie opisanego doświadczenia:
o zachowanie z wyznania wiary – postawa wiary
o wierne przestrzeganie przykazań Bożych i kościelnych – wiara wyrażona w czynie
o krytyczna samoocena – doświadczanie swojej grzeszności, słabości, a z drugiej strony otrzymanie wielkich darów (pokora)
o bezwzględne zaufanie Bogu owocujące radością w Duchu Świętym
Obiektywizacja danych w świetle Biblijnym, patrystycznym oraz eklezjalnym pozwala na weryfikację doświadczenia przeżytego przez daną osobę czy jest zgodne z Tradycją i Objawieniem.
Nauki teologiczne
o Najtrudniejszą relacją jest relacja między teologią duchowości a teologią moralną. Obie dyscyplina zajmują się praktycznym działaniem. Teologia moralna zajmuje się badaniem stosunku czynu człowieka do normy moralnej. Teologia moralna nie zajmuje się ustalaniem praw w oparciu o działanie ludzkie np. to, że prawie wszyscy kłamią nie oznacza, że kłamstwo jest dozwolone. Norma moralna jest tu wyznacznikiem. Dlatego wskazania teologii moralnej mają charakter normatywny (obligatoryjny). Teologia duchowości z kolei rozważa rozwój duchowy człowieka, który wyraża się w doświadczeniu. Teologia duchowości nie zajmuje się tyle co powinnością pracy, modlitwy, ascezy, co ich formą. Różnica pomiędzy teologią duchowości, a moralną wynika z różnego przedmiotu. Teologia moralna stanowi warunek sine qua non (bez którego nie ma) teologia duchowości. Człowiek duchowo nie będzie się rozwijał, jeżeli nie będzie postępował moralnie.
o Relacja między teologią duchowości a teologią dogmatyczną. Występuje znacznie ostrzejsze kryterium zróżnicowania. Teologia dogmatyczna podaje podstawy wiary, ustala treści wiary i podaje je w formie dogmatów. Teologia duchowości zajmuje się przyswajaniem tych prawd wiary w powszechnym postępowaniu. Baltazar porównał te dwie teologie na zasadzie obrazu ciała i kości. Dla ciała (teologii duchowości) kośćmi jest teologia dogmatyczna. Obie bez siebie nie mogą istnieć.
o Teologia duchowości a liturgika. Liturgika jest teologiczną refleksją nad kultem. Dostarcza niezbędnego materiału teologii duchowości w postaci sposobu przeżywania danej liturgii, co pozwala bliżej scharakteryzować doświadczenie duchowe.
o Teologia duchowości a patrystyka. Patrystyka zajmuje się badaniem pism Ojców Kościoła i pism wczesnochrześcijańskich. Teologia duchowości korzysta z ujęć tych pism.
o Teologia duchowości a teologia pastoralna. Teologia pastoralna to refleksja nad działaniem człowieka w wymiarze wspólnotowym (eklezjalnym). Różnica pomiędzy dyscyplinami polega na tym, że teologia pastoralna bada przeżycia socjologiczne a teologia duchowości zajmuje się indywidualnym badaniem osób.
o Teologia duchowości a hagiografia. Hagiografia zajmuje się opisem i badaniem życia ludzi świątobliwych (niekoniecznie świętych). Im dzieło bardziej obiektywne to ma większą wartość dla teologii duchowości.
Nauki pozateologiczne (nauki humanistyczne)
o Teologia duchowości a historia. Ma charakter wspomagający. Historia ujawnia uwarunkowania społeczne na tle historii.
o Teologia duchowości a psychologia. Daje cenny materiał w postaci badań psychicznych osoby, która przeżywa doświadczenie relacji z Bogiem (zwłaszcza mistyczne). Cenne są również informacje na temat rozwoju psychicznego człowieka.
o Teologia duchowości a socjologia religii. Socjologia religii bada wzajemne powiązania między społecznością a religią. Bada rozwój religijny w społeczności. Pomaga w uchwyceniu formy religijności oraz w wykryciu ich zafałszowań (cennymi badaniami dokonanymi przez prof. J. Baniaka są motywacje wstępowania do seminarium oraz problem odejść z kapłaństwa).
Integracyjny charakter teologii duchowości.
Teologia duchowości spełnia rolę zwiernika poszczególnych dyscyplin teologicznych w jedną doktrynę. Teologię duchowości można po...
pomozchomikowi