Sententiae
1. a.Ch.n.- ante Christum natum
2. p.Ch.n. - post Christum natum
3. AD – Anno Domini
4. SPQR – Senatus Populusque Romanus – Senat i naród rzymski
5. I.O.M. – Iovi Optimo Maximo – Jowiszowi Najlepszemu Największemu
6. D.O.M. – Deo Optimo Maximo – Bogu Najlepszemu Największemu
7. cf – confer – porównaj
8. Curriculum vitae – Bieg życia, życiorys (CV).
9. eg - exempli gratia – na przykład
10. ib., ibid. - ibidem – tamże, w tym samym miejscu
11. id. - idem – ten sam, autor cytowany wyżej
12. i.e. - id est – to znaczy
13. l.c. - loco citato – w przytoczonym miejscu
14. op. cit. - opere citato – w cytowanym dziele
15. p., pp -( pagina,-ae) – strona, strony
16. sqq. – sequentes - następne
17. c. , cap. – caput – rozdział
18. circa - około
19. NB – Nota bene! - Zauważ dobrze, zwróć uwagę, należy wziąć pod uwagę
20. N.N. (n.n.) = non notus - nieznany
21. v. - verte! - odwróć!
22. scil. - scilicet – to znaczy, domyślnie
23. P.S. - Post scriptum – napisane później, dopisane
24. etc. - et cetera – i tak dalej, i inne
25. P.T. - Pleno titulo – Pełnym tytułem (tzn. z zachowaniem należnych tytułów; napis na listach, pismach).
1. A capite. – Od głowy, od początku.
2. A linea – Od początku wiersza, nowy wiersz.
3. Ab ovo usque ad mala.- Od jajka aż do jabłek.- przen.: Od początku do końca.
4. Ad absurdum – Rozumując fałszywie dochodzi się do absurdu.
5. Ad acta – Odłożyć na zawsze.
6. Ad hoc - Do tego.
7. Ad rem – Do rzeczy.
8. Ad Kalendas Graecas. (wg Oktawiana) – Na Kalendy greckie; termin , którego nie ma (na święty nigdy).
9. Ad vocem – W słowo, właściwie, stosownie.
10. Alea iacta est. ( z Menandra powtórzone przez Cezara.) – kości zostały rzucone
11. Alma mater – Matka żywicielka.
12. Alter ego – Drugie ja.
13. Amantium irae amoris integratio. (Terencjusz) – Gniewy kochanków odnowieniem miłości.
14. Amicum verum pecunia non parabitis – Prawdziwego przyjaciela nie zdobędziecie przy pomocy pieniędzy.
15. Amícus cértus ín r(e) incérta cérnitúr. (Enniusz) – Prawdziwy przyjaciel rozpoznawany jest w sytuacji niepewnej (pol.: Prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie).
16. Arbiter elegantiarum – Znawca elegancji, dobrego smaku. (tak Tacyt nazywa Petroniusza)
17. Ars longa vita brevis. (Hipokrates, cyt. Seneka) – Sztuka długa, życie krótkie.
18. Audiatur et altera pars. (Św. Augustyn) – Niech będzie wysłuchana druga stona.
19. Aurea mediocritas – Złoty śodek.
20. Ave, Caesar, morituri te salutant – Witaj , Cezarze, pozdrawiają cię , mający umrzeć! – pozdrowienie gladiatorów.
21. Bis dat, qui cito dat (Publius Syrus) – Dwa razy daje, kto szybko daje.
22. Captatio benevolentiae – Zjednywanie względów, życzliwości.
23. Cárpe diém, quám minimúm crédula pósteró. (Hor., Car.I,11, 8) – dewiza epikurejczykow – Korzystaj z dnia, jak najmniej ufając w przyszłość.
24. Ceterum censeo Carthaginem delendam esse (Katon Starszy) – A poza tym sądzę, że Kartaginę należy zniszczyć.
25. Cogito ergo sum. (Kartezjusz) – Myślę, więc jestem.
26. Concordia parvae res crescunt, discordia maximae dilabuntur. (cyt. Seneka i Sallustiusz) – Pod wpływem zgody rosną małe rzeczy, pod wpływem niezgody rozpadają się nawet te największe (pol.: zgoda buduje, niezgoda rujnuje).
27. Condicio sine qua non – Warunek nieodzowny.
28. Consuetudo altera natura. (Cicero) – Przyzwyczajenie drugą naturą.
29. Contra spem spero. (parafr. św. Pawła) – Wbrew nadziei mam nadzieję.
30. Corrumpunt mores bonos colloquia mala. ( Menander wg św. Pawła) – Złe rozmowy niszczą dobre obyczaje.
31. Cum tacent, clamant.(Cic.) – Gdy milczą, krzyczą ; wymowne milczenie.
32. De facto – W istocie, w rzeczywistości.
33. De gustibus est non disputandum. (Średniow.) – Nie należy dyskutować o gustach, upodobaniach.
34. De iure – Zgodnie z prawem.
35. De mortuis nihil nisi bene. (Chilon ze Sparty lub Solon) – O zmarłych nic, chyba że dobrze.
36. Deliberandum est, antequam promiseris.- Należy zastanowić się, zanim obiecasz.
37. De profundis (clamavi ad te, Domine) – z głębokości... (Psalm pokutny 129)
38. Deus ex machina. – Bóg z maszyny (teatralnej) - nagłe i nieoczekiwane rozwiązanie sytuacji.
39. Dic, duc, fac, fer – Mów (prawdę), sprawuj (urząd sumiennie), spełniej (obowiązki), znoś (co los zsyła).
40. Dictum - Powiedzenie, słowo, wypowiedź ; Dictum acerbum – ostre słowo, gorzka prawda.
41. Discenda est virtus. (Seneka) – Cnoty należy się uczyć.
42. Divide et impera. (Filip Macedoński) – Dziel i rządź!
43. Do, ut des. – Daję, abyś dał - zasada wzajemności; polityka wzajemnych ustępstw.
44. Docendo discimus. (Seneka) – Uczymy się ucząc kogoś.
45. Dúlc(e) et décorúm (e)st pró patriá morí (Horacy) – Słodko i zaszczytnie jest umierać w obronie ojczyzny.
46. Dum spiramus, speremus (Dum spiro, spero) – średniow. – Dopóki żyjemy (oddychamy), miejmy nadzieję.
47. Duobus litigantibus tertius gaudet. (Ezop) – Gdy dwóch się kłóci , trzeci cieszy się (pol.: gdzie dwóch się kłóci, tam trzeci korzysta).
48. Dura lex, sed lex. (Ulpian) – Twarde prawo, ale prawo.
49. Ecce homo (Piłat o Chrystusie)) – Oto człowiek.
50. Epistula non erubescit. – List się nie rumieni ( o wiele łatwiej napisać, niż bezpośrednio powiedzieć).
51. Errare humanum est. (Seneka) – Błądzenie jest rzeczą ludzką.
52. Est modus in rebus –Jest sposób na wszystko; wszystko ma swoje granice, swoją miarę.
53. Et tu, mi fili ? (Caesar wg Swetoniusza ) - Et tu, Brute, contra me?;
54. Ex cathedra – Z katedry,; określenie wypowiedzi autorytatywnej, niedopuszczającej dalszej dyskusji.
55. Festina lente. (Oktawian August) – spiesz się powoli.
56. Fiat lux – Niech się stanie światłość; niech prawda wyjdzie na jaw.
57. Finis coronat opus. (Owidiusz) – Koniec wieńczy dzieło.
58. Garrula lingua nocet – Gadatliwy język szkodzi.
59. Gútta cavát lapidém non ví , sed saépe cadéndo. ( Średniow.; podobnie u Owidiusza) – Kropla drąży skałę nie siłą, lecz częstym spadaniem.
60. Historia magistra vitae. (Cicero) – Historia nauczycielką życia.
61. Hominem quaero (Diogenes; cyt. u Fedrusa) – Szukam człowieka.
62. Hominem te esse memento. – Pamiętaj, że jesteś (tylko) człowiekiem; strzeż się pychy.
63. Homo faber – Człowiek tworzący coś, twórca.
64. Homo homini lupus est. (Plaut) – Człowiek dla człowieka jest wilkiem.
65. Homo sum, humani nil a me alienum esse puto. (Terencjusz, również Cicero) – Jestem człowiekiem i uważm, że nic, co ludzkie, nie jest mi obce.
66. Honores mutant mores.( Plutarch) - Zaszczyty zmieniają obyczaje.
67. Ignavis semper feriae. (wg Teokryta) – Leniwi mają zawsze czas wolny.
68. Ignorantia iuris nocet. – Nieznajomość prawa szkodzi (nie usprawiedliwia).
69. Imperare sibi maximum est imperium. (Seneka, podobnie Cicero) – Panowanie nad sobą najwyższą władzą.
70. In aeternum – Na wieki.
71. In ambiguo – W razie wątpliwości.
72. In dubiis pro reo – W razie wątpliwości na korzyść oskarżonego.
73. In extenso - W całości ( bez skrótów, zmian..).
74. In flagranti – Na gorącym uczynku.
75. In perpetuum – Na zawsze.
76. In spe – W nadziei, w przyszłości.
77. In statu nascendi – W stanie rodzenia się; na etapie powstawania.
78. In vino veritas – prawda w winie – Wino rozwiązuje języki, pijany mówi prawdę.
79. Inter arma silent Musae. – wśród oręża milkną Muzy. ; U Cycerona: Inter arma silent leges – Wśród oręża milczą prawa.
80. Lapsus calami – Błąd pióra; błąd popełniony w pisaniu.
81. Lapsus linguae – Błąd języka; błąd popełniony w mowie.
82. Laudator temporis acti.. (Horacy) – Chwalca, piewca minionego czasu; konserwatysta.
83. Lavare manus. ( Piłat-u Mat.) – Umywać ręce.
84. Lege artis – Według reguł sztuki; po mistrzowsku; prawidłowo.
85. Lex retro non agit – Prawo nie działa wstecz.
86. Licentia poetica. (Seneka) – Swoboda poetycka; swoboda wypowiedzi.
87. Lupus in fabula ( Terencjusz) - Wilk w bajce ; O wilku mowa.
88. Magna est vis consuetudinis. – Wielka jest siła przyzwyczajenia.
89. Malum necessarium. (Menander) – Zło konieczne.
90. Manus manum lavat. (Seneka) – Ręka rękę myje.
91. Medice, cura te ipsum. (u Łuk.) – Lekarzu, lecz się sam (przen.: zajmij się sam sobą, swoimi sprawami)!
92. Mens sana in corpore sano. (Juwenalis) – W zdrowym ciele zdrowy duch.
93. Modus vivendi - Sposób życia.
94. Mutatis mutandis – Po dokonaniu koniecznych zmian.
95. Naturam mutare difficile est. – Trudno jest zmienić naturę.
96. Navigare necesse est, vivere non est necesse. (Pompejusz) – Żeglowanie jest koniecznością, życie nie.
97. Neminem captivabimus, nisi iure victum. – Nikogo nie uwięzimy bez wyroku sądu. – pierwsze słowa przywileju brzeskiego wydanego w 1425 r. przez Władysława Jagiełłę
98. Nemo est casu bonus – (Seneka) – nikt nie jest dobry przypadkiem.
99. Nemo sine vitiis est. ( Seneka) – Nikt nie jest bez wad.
100. Nihil novi sub sole. (z ks. Koheleta 1,10) – Nic nowego pod słońcem.
101. Nihil obstat – Nic nie stoi na przeszkodzie. Censor obstat – Sprzeciwia się cenzura.
102. Nil admirari. (Horacy, Epist.I, 6, 1-2) – Niczemu się nie dziwić.
103. Nil desperandum.(Horacy, Carm.I, 7,27) – Nie należy tracić nadziei.
104. Nodus Gordius – Węzeł gordyjski. – zawiła sprawa, trudność nie do przezwyciężenia
105. Nolens volens – Chcąc nie chcąc.
106. Noli me tangere! – Nie dotykaj mnie! – słowa Zmartwychwstałego Chrystusa do Marii Magdaleny ( Ew. św. Jana 20, 17); przen: kwestia drażliwa , choroba zakaźna
107. Nomina sunt odiosa. (Cic.) - (dosł: imiona są znienawidzone, niewłaściwe) – Nie należy wymieniać nazwisk.
108. Non omnia possumus omnes. (Wergiliusz) - Nie wszyscy wszystko możemy.
109. Non scholae , sed vitae discimus. (Seneka) – Uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia.
...
M.Konieczny