O Wigilii.pdf

BETLEJEMSKIE ŚWIATŁO POKOJU

Betlejemskie Światło Pokoju - coroczna skautowa i harcerska akcja

przekazywania przed Świętami Bożego Narodzenia symbolicznego ognia, zapalonego w

Grocie Narodzenia Chrystusa w Betlejem. Betlejemskie Światło Pokoju jest symbolem ciepła,

miłości, pokoju i nadziei - tradycyjnie stawiane jest na wigilijnym stole. Akcję

zapoczątkowały w 1986 Austriackie Radio i Telewizja w Linzu, jako działanie charytatywne

na rzecz dzieci niepełnosprawnych i osób potrzebujących. Dzięki udziałowi w niej skautów,

akcja obejmuje prawie całą Europę. Światło co roku przywożone jest z Betlejem do Wiednia,

gdzie w katedrze przekazywane jest skautom z sąsiednich krajów. Następnie sztafetą trafia do

najdalszych zakątków kontynentu. W Polsce akcję od 1991 roku prowadzą harcerze ze

Związku Harcerstwa Polskiego, którzy odbierają Betlejemskie Światło Pokoju od skautów

słowackich na przejściu granicznym Łysa Polana w Tatrach. Następnie, po uroczej mszy

świętej odprawianej w Kaplicy Betlejemskiego Światła Pokoju, zlokalizowanej na terenie

Schroniska Górskiego ZHP “Głodówka”, Światło trafia do wszystkich chorągwi, hufców i

drużyn harcerskich, a za ich pośrednictwem do mieszkańców miast i wsi. Betlejemskie

Światło Pokoju z rąk harcerzy uroczyście przyjmuje m.in.: prezydent RP, prezes Rady

Ministrów, marszałek Sejmu i prymas Polski. Polscy harcerze przekazują Betlejemskie

Światło Pokoju również do wschodnich sąsiadów - na Rosję, Litwę, Białoruś i Ukrainę.

WIGILIA BOŻEGO NARODZENIA

Wigilia Bożego Narodzenia (wieczerza wigilijna, wieczór wigilijny, niekiedy także gwiazdka)

(z łac. vigilia - czuwanie, straż) - w tradycji chrześcijańskiej dzień poprzedzający święto

Bożego Narodzenia, kończący okres adwentu.

Uroczystą kolację tego dnia przyjęło nazywać się również wigilią. Zwana ona jest też wilią,

postnikiem, bożym obiadem, po staropolsku Godami, a na wschodzie kutią (od głównej

potrawy).

DATY OBCHODZENIA WIGILII

W kościele Zachodu Wigilia Bożego Narodzenia jest obchodzona 24 grudnia. W kościołach

wschodnich: greckokatolickim i prawosławnym 6 stycznia (w związku z posługiwaniem się

kalendarzem juliańskim), a w Kościele ormiańskim – 5 stycznia.

Dzień wigilii Bożego Narodzenia bywał też przesuwany. Według tradycji ludowej (wciąż

żywej np. na Kielecczyźnie), w latach gdy 24 grudnia wypada w niedzielę wigilia nie mogła

być obchodzona, ponieważ niedziela nie przyjmuje postu. W takim przypadku wieczerzę

wigilijną urządzano już w sobotę, a Boże Narodzenie świętowało się przez trzy dni.

PRZEBIEG

Tradycyjnie wieczerza wigilijna rozpoczyna się wraz z pierwszą gwiazdką na niebie. Jest to

symboliczne nawiązanie do Gwiazdy Betlejemskiej, oznaczającej narodziny Jezusa, którą wg

Biblii na wschodniej stronie nieba ujrzeli Trzej Królowie.

Kolację, w polskiej tradycji postną, rozpoczyna łamanie się opłatkiem, składanie życzeń, a

także modlitwa i czytanie fragmentu Ewangelii według św. Mateusza lub Łukasza

dotyczącego narodzin Jezusa.

Na stole, przykrytym białym obrusem, z wiązką sianka pod spodem, ustawia się jedno

nakrycie więcej, niż jest uczestników wieczerzy. Jest ono symbolicznie przeznaczone dla

niezapowiedzianego gościa, natomiast dawniej dla ducha przodków. Niegdyś wigilijna

kolacja była mocno związana ze światem duchów, a dusze zmarłych krewnych były

szczególnie wyczekiwane tego wieczoru. Aby nie wyrządzić krzywdy przybyłym, nie

należało zajmować miejsca bez jego uprzedniego zdmuchnięcia, bo mogła na nim już siedzieć

dusza.

Zwyczaj stawiania dodatkowego nakrycia szczególnie upowszechnił się w XIX wieku, miał

wówczas patriotyczną wymowę, w wielu domach miejsce to symbolicznie było

zarezerwowane dla członka rodziny przebywającego na zesłaniu na Syberii.

POTRAWY WIGILIJNE

W zwyczajach wigilijnych obecnych jest wiele elementów zaczerpniętych z pogańskiej

obrzędowości, które w formie szczątkowej, nie zawsze uświadomionej, zachowały się do dnia

dzisiejszego. Obecnie w kolacji wigilijnej związki z tymi wierzeniami zachowały się przede

wszystkim w potrawach przyrządzanych głównie z ziaren zbóż, maku, miodu, grzybów, a

więc typowych dla styp pogrzebowych, oraz w trzymaniu pustego miejsca przy stole dla

nieznanego gościa.

W zależności od regionu i tradycji rodzinnych, zestaw wigilijnych potraw jest różny, ale

zwyczajowo na wigilijnym stole powinny znaleźć się wszystkie płody ziemi, a potraw

powinno być dwanaście. Każdej należy spróbować, co ma zapewnić szczęście przez cały rok.

Do najbardziej typowych należą: barszcz z uszkami (wymiennie w niektórych regionach

Polski z białym żurem, zupą grzybową, zupą owocową lub zupą rybną), ryby przyrządzane na

różne sposoby, z najbardziej tradycyjnym karpiem smażonym i w galarecie, kapusta z

grochem, kapusta z grzybami, pierogi z kapustą, paszteciki z grzybami, kotleciki z ryżu z

sosem grzybowym, kluski z makiem, cukrem i miodem, kompot z suszonych owoców, zupa

migdałowa, czyli z tradycji wschodniej kulebiak, gołąbki i kutia. Na Śląsku potrawami

wigilijnymi są także moczka i makówki. Zgodnie z polskim zwyczajem, potrawy wigilijne

powinny być postne, czyli bezmięsne i bez użycia tłuszczów zwierzęcych przy ich

przygotowaniu. Kościół w 2003 r. dopuścił możliwość spożywania mięsa w dzień wigilijny.

INNE ZWYCZAJE WIGILIJNE

Dzień wigilijny bogaty jest w zwyczaje i przesądy posiadające magiczną moc, zazwyczaj

znajdujące swój rodowód w lokalnych, przedchrześcijańskich wierzeniach. Jednym z nich był

zakaz szycia, tkania, motania i przędzenia. Uważano je za czynności szczególnie lubiane

przez demony wody, które mogły zjawić się wszędzie tam, gdzie zakaz złamano. Do dzisiaj

przestrzega się, aby w Wigilię nie kłócić się i okazywać sobie wzajemnie życzliwość.

Przetrwał też przesąd, że jeśli w wigilijny poranek pierwszym gościem w domu będzie młody

chłopiec, przyniesie to szczęśliwy rok. Wszelkie zranienia oraz choroby w czasie świąt

odbierane są jako zapowiedź kłopotów ze zdrowiem. Myśliwi tego dnia tradycyjnie udają się

na polowanie, którego pomyślny wynik zapewni opiekę na cały rok patrona łowiectwa św.

Huberta. Istnieje także przesąd aby spróbować każdej z dwunastu wigilijnych potraw aby nie

zabrakło jej w następnym roku. Niektórzy pozostawiają w portfelu łuski z karpia, które mają

przynieść szczęście.

Innym zwyczajem wieczoru wigilijnego jest śpiewanie kolęd. Często też pod choinką są

prezenty, które przynosi dzieciątko, gwiazdka, gwiazdor lub Mikołaj. Na Wschodzie w

wigilię, przed wieczerzą, chadza się na groby bliskich.

Na wsi opłatek z wigilijnego stołu, a także potrawy, podawano bydłu i koniom, czasem nawet

wprowadzając je do izby. Karmienie potrawami przygotowywanymi na Wigilię miało

zabezpieczać inwentarz przed urokami czarownic i guślarek. A o północy gospodarz udawał

się do obory, bo według tradycji zwierzęta mówiły wówczas ludzkim głosem.

Na wieczerzę wigilijną zapraszano nie tylko zwierzęta domowe, ale również leśne, w tym

wilki. Rozrzucano dla nich przed domem pożywienie, aby nie podchodziły pod domostwo w

nowym roku.

POWSTANIE KOLĘDY “CICHA NOC”

Cicha noc – jedna z najbardziej znanych kolęd na świecie, po raz pierwszy wykonana podczas

pasterki w 1818 roku, w Oberndorfie pod Salzburgiem. Autorem oryginalnych słów

niemieckich Stille Nacht był Joseph Mohr, melodię ułożył Franz Xaver Gruber. Słowa jednej

z wersji w języku polskim ułożył ok. 1930 roku Piotr Maszyński.

Przetłumaczono ją na ponad 300 różnych języków i dialektów (Kolekcja Wallace Bronner,

Frankenmuth, Michigan, USA).

Powstanie kolędy

Tekst kolędy powstał jako wiersz już w roku 1816. Autor wiersza, Joseph Mohr, był wówczas

(1815-1817) wikarym w Mariapfarr w regionie Lungau (południowo-wschodnia część landu

Salzburg).

Melodia powstała dwa lata później, 24 grudnia 1818 roku. Joseph Mohr, w latach 1817-1819

wikary w nowo powstałej parafii św. Mikołaja w Oberndorfie k. Salzburga, zaproponował

Franzowi Gruberowi napisanie muzyki do swojego wiersza. Franz Gruber był od 1807 do

1829 r. nauczycielem, organistą i kościelnym w Arnsdorfie, od 1816 do 1829 r. również

organistą w nowej parafii w pobliskim Oberndorfie. Kompozycja miała być na 2 głosy solowe

z towarzyszeniem chóru i gitary. Przypuszcza się, że kościół w Oberndorfie dysponował

jedynie starym, niesprawnym pozytywem i dlatego potrzebna była pieśń z towarzyszeniem

gitary. Została ona napisana w tonacji D-dur, w metrum 6/8.

Pieśń została wykonana w tym samym dniu podczas pasterki. Mohr śpiewał partię tenorową i

grał na gitarze, Gruber wykonywał partię basową. Gruber określił kolędę jako “prostą

kompozycję” i nie przypisywał jej szczególnego znaczenia.

Kolęda spodobała się mieszkańcom Oberndorfu i wkrótce była znana również w okolicy.

Świadczą o tym zachowane odpisy pieśni (najstarszy z 1822 r. z Salzburga). Nie podają one

jednak nazwisk autorów. Pieśnią zainteresowała się królewska kapela dworska w Berlinie,

która w roku 1854 wysłała do Salzburga pytanie o twórcę kolędy. 30 grudnia 1854 r. Franz

Gruber opisał okoliczności powstania utworu. W ojczystym Salzburgu kolęda została

zaliczona do oficjalnych pieśni kościelnych dopiero w roku 1866.

Oryginalny zapis nutowy Grubera z 24 grudnia 1818 r. zaginął, podobnie jak następny zapis,

prawdopodobnie z ok. 1830 r., na dwa głosy solowe, chór i organy.

Zaginął również śpiewnik kościelny Blasiusa Wimmera (organisty i nauczyciela z Waidring

w Tyrolu), w którym pieśń “Cicha noc” zapisana była z datą 22 lipca 1819 r. i liczyła siedem

(!) zwrotek.

Zachował się natomiast niedatowany rękopis Mohra, powstały prawdopodobnie między

rokiem 1820-1825 (zapis w tonacji D-dur, metrum 6/8, na dwa głosy wokalne z

towarzyszeniem gitary, sześć zwrotek), w którym wyraźnie podano autorów pieśni.

Zachowały się również późniejsze rękopisy Grubera:

- najwcześniejszy z zachowanych, z 12 grudnia 1836 r. (zapis w tonacji Es-dur, metrum 6/8,

na cztery głosy wokalne, dwoje skrzypiec, altówkę, flet, fagot, dwa klarnety, dwie waltornie,

wiolonczelę (Violone) i organy, sześć zwrotek),

- niedatowany, prawdopodobnie z ok. 1845 r. (zapis w tonacji D-dur, metrum 6/8, na dwa

głosy solowe i chór mieszany, z towarzyszeniem trio smyczkowego, dwóch rogów i organów,

jedna -pierwsza - zwrotka),

- niedatowany, prawdopodobnie z roku 1854 (zapis w tonacji D-dur, metrum 6/8, na dwa

głosy solowe i chór, bez akompaniamentu, pięć zwrotek – brak trzeciej zwrotki),

- niedatowany, prawdopodobnie z ok. 1860 r. (zapis w tonacji D-dur, metrum 6/8, na sopran i

alt z “cichym akompaniamentem organów”, sześć zwrotek).

Autografy te przechowywane są w archiwach w Hallein pod Salzburgiem (Stille-Nacht-

Archiv) i w Salzburgu (Carolino Augusteum).

9,2008

ZAWSZE WTEDY, JEST BOŻE NARODZENIE

Zawsze, ilekroć uśmiechasz się

do swojego brata i wyciągasz

do niego ręce, jest Boże

Narodzenie.

Zawsze, kiedy milkniesz,

aby wysłuchać, jest

Boże Narodzenie.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: