rodzaje_tkanek.doc

Tkanka nabłonkowa.

Tkanka to grupa lub warstwa wyspecjalizowanych komórek, pełniących wspólnie określone funkcje i mających wspólne pochodzenie.

Tkanka nabłonkowa (zwana nabłonkiem) okrywa powierzchnię ciała, wyściela powierzchnie wewnętrzne narządów rurowych i jamistych oraz tworzy wszystkie gruczoły. Charakteryzuje się zwartym układem komórek z bardzo małą ilością substancji międzykomórkowej. Tkanka ta pochodzi ze wszystkich listków zarodkowych.

Komórki nabłonka utrzymują zwarty układ dzięki istnieniu specjalnych połączeń międzykomórkowych.

Przykłady połączeń międzykomórkowych:

* desmosomy : mają kształt dysku lub pasm, w tym miejscu do błony komórkowej dochodzą od strony cytoplazmy liczne mikrofilamenty lub filamenty służące mechanicznemu spojeniu dwóch komórek, w taki sposób, by przez szczelinę między nimi mogły przenikać substancje o dużych cząsteczkach (np. białka)

* połączenia zwarte : białka błonowe sąsiednich komórek są ściśle połączone ze sobą, zamykając szczelinę międzykomórkową

* połączenia szczelinowe : w tych miejscach przez błony sąsiednich komórek biegną kanały, którymi substancje, a także różnorodne impulsy mogą być przekazywane z komórki do komórki

Nabłonek pokrywający oddzielony jest od błon łącznotkankowych (na których leży) cienką błoną podstawną. Jest ona wytworem tkanki nabłonkowej i tkani łącznej. Błona podstawna jest z reguły znacznie pofałdowana, co zapewnia mocne łączenie się z nią komórek nabłonkowych.

Nabłonki nie są unaczynione. Wymiana substancji między nabłonkiem a tkanką łączną odbywa się poprzez błonę podstawną.

Tkanka nabłonkowa posiada dużą zdolność regeneracji. Część komórek nabłonkowych stale obumiera i zostaje złuszczona, a ich utrata jest równoważona procesem regeneracji.

W zależności od funkcji wyróżniamy :

* nabłonek pokrywający, którego rola polega na pokrywaniu i chronieniu błon łącznotkankowych

* nabłonek gruczołowy, który wytwarza różnorodne wydzieliny

* nabłonek zmysłowy, którego komórki mają zdolność reagowania na bodźce ze środowiska zewnętrznego i ich przekazywania elementom tkanki nerwowej. Komórki tego nabłonka są rozmieszczone bądź w sqpieniach na większej przestrzeni bądź pojedynczo lub w grupach między komórkami nabłonka pokrywającego. Nabłonek ten występuje w narządach zmysłów (kubki smakowe, siatkówka oka, błona węchowa)

Nabłonek pokrywający.

W zależności od kształtu komórek, nabłonek pokrywający dzielimy na płaski, sześcienny (brukowaty) i walcowaty (cylindryczny), a ze względu na liczbę warstw komórek na jednowarstwowy i wielowarstwowy.

Nabłonek jednowarstwowy płaski składa się z jednej warstwy komórek spłaszczonych, wielobocznych, o owalnym jądrze leżącym w środkowej części cytoplazmy. Nabłonek ten pokrywa powierzchnię błon surowiczych oraz wyściela naczynia krwionośne i limfatyczne.

Nabłonek jednowarstwowy sześcienny składa się z jednej warstwy komórek sześciennych z centralnie położonym qlistym jądrem. Wyściela główne przewody gruczołowe oraz tworzy ścianę pęcherzyków tarczycy i kanalików nerki.

Nabłonek jednowarstwowy walcowaty tworzą komórki wydłużone, których jądro leży bliżej podstawy. Występuje w przewodzie pokarmowym w odcinku od żołądka do odbytnicy oraz w jajowodzie i macicy.

Nabłonek jednowarstwowy wielorzędowy zbudowany jest z komórek różnej wysokości. Jedne są wysokie, drugie niskie. Występuje na powierzchni dróg oddechowych, od jamy nosowej do oskrzelików. Najwyższe komórki tego nabłonka mają migawki, zwane też rzęskami, czyli nitkowate wypustki cytoplazmy. Rzęski mają zdolność poruszania się, dzięki czemu mogą usuwać z organizmu szkodliwe cząstki zlepione śluzem. Rzęski występują także w nabłonku jednowarstwowym walcowatym jajowodu i kanalików odprowadzających jąder, ułatwiając przesuwanie się komórek rozrodczych. Śluz na powierzchni orzęsionego nabłonka dróg oddechowych oraz nabłonka jelitowego produkowany jest przez liczne, pojedyncze komórki o kształcie kielicha, zwane komórkami kubkowymi.

Nabłonki wielowarstwowe.

Plan ich histologicznej budowy jest do siebie bardzo zbliżony. Na błonie podstawnej leżą komórki walcowate lub sześcienne, następnie w kilku warstwach komórki różnokształtne, a warstwę powierzchniową tworzą komórki płaskie, sześcienne lub walcowate. Typ komórek warstwy powierzchniowej nadaje nazwę nabłonkom wielowarstwowym.

Nabłonek wielowarstwowy płaski, jego warstwę zewnętrzną tworzą komórki płaskie. Jest to najbardziej typowy nabłonek pokrywająco-ochronny. Występuje w przewodzie pokarmowym od jamy ustnej do żołądka, w pochwie, a na powierzchni skóry właściwej tworzy naskórek.

Nabłonek wielowarstwowy sześcienny, jego warstwa zewnętrzna składa się z komórek sześciennych. Występuje w przewodach wyprowadzających niektórych gruczołów.

Nabłonek wielowarstwowy walcowaty jest spotykany rzadko i tylko na niewielkich obszarach.

Nabłonek wielowarstwowy przejściowy występuje w pęcherzu moczowym i zbudowany jest z różnej ilości warstw w zależności od stanu czynnościowego dróg odprowadzających mocz. Przy pustym pęcherzu składa się z 5 warstw, w przypadku napełnienia pęcherza ulega rozciągnięciu do 2 warstw. Ta zdolność do zmiany grubości jest możliwa dzięki występowaniu bardzo delikatnej błony podstawnej. Warstwę powierzchniową tego nabłonka stanowią tzw. komórki baldaszkowate. Są to duże komórki często o 2 jądrach, w których występuje zagęszczenie zewnętrznej części cytoplazmy, która chroni komórki nabłonkowe przed wpływem toksycznych składników moczu, oraz uniemożliwia przenikanie wody z komórek do hipertonicznego moczu.

Nabłonek gruczołowy.

Gruczoł stanowi pojedyncza komórka, bądź zespół komórek nabłonkowych obdarzonych zdolnością produkowania różnych substancji. Są one wydzielane bezpośrednio na zewnątrz komórki do przewodu odprowadzającego (gruczoły wydzielania zewnętrznego – egzokrynowe) lub do naczyń krwionośnych (gruczoły wydzielania wewnętrznego – endokrynowe). Znane są również gruczoły mieszane pełniące obie funkcje, np.. trzustka.

Jeżeli wydzielane substancje są wykorzystywane przez inne komórki organizmu to noszą nazwę wydzielin (np. sok trzustkowy, hormony, śluz, żółć), natomiast zbędne produkty metabolizmu ustroju noszą nazwę wydalin (mocz, pot), a proces ich usuwania zwany jest wydalaniem. Niestrawione pozostałości pokarmu, które przeszły przez przewód pokarmowy, nazywane są kałem, a proces ich usuwania defekacją.

Gruczoły dzielimy w zależności od ich umiejscowienia na śródnabłonkowe i pozanabłonkowe, a w zależności od ilości komórek na jednokomórkowe i wielokomórkowe.

Gruczoły śródnabłonkowe położone są w obrębie tkanki nabłonkowej. Przykładem jednokomórkowego gruczołu jest u ssaków komórka kubkowa, a także pojedyncze komórki rozmieszczone w obrębie pewnych nabłonków wydzielające tzw. hormony tkankowe (m.in. aminy biogenne i hormony peptydowe).

Wielowarstwowe gruczoły śródnabłonkowe złożone są z licznych komórek tworzących powierzchnie wydzielnicze, np. nabłonek błony śluzowej żołądka.

Gruczoły pozanabłonkowe powstają przez wpuklenie nabłonka do podłoża łącznotkankowego, co wiąże się z dążeniem do zwiększenia powierzchni wydzielniczej. Należą do nich m.in. wszystkie wielokomórkowe gruczoły wydzielania wewnętrznego.

Pozanabłonkowe gruczoły wydzielania zewnętrznego (egzokrynowe) składają się z części wydzielniczej zbudowanej z komórek gruczołowych i przewodu wyprowadzającego. W zależności od ich kształtu dzielimy je na pęcherzykowe, cewkowe lub cewkowo-pęcherzykowe. Natomiast w zależności od liczby odcinków dzielimy je na proste, rozgałęzione i złożone.

Wydzielanie.

To złożony proces, w którym wyróżnia się 3 następujące po sobie fazy : syntezy wydzieliny, jej gromadzenia, oraz wyprowadzanie z komórki na zewnątrz. W procesie tym istotną rolę odgrywa aparat Golgiego.

Synteza wydzieliny zachodzi z reguły w podstawnej części komórki, natomiast gromadzenie wydzieliny w części wierzchołkowej. Biorąc pod uwagę sposób, w jaki wydzielina upuszcza komórkę, gruczoły dzielimy na :

* merokrynowe – wydzielina wydobywa się przez powierzchnię komórki drobnymi porcjami na zasadzie egzocytozy, a więc nie następuje przerwanie ciągłości komórkowej; (zachowana zostaje struktura komórki) sposób ten występuje w gruczołach endokrynowych, takich jak : trzustka, ślinianki czy gruczoły potowe oraz wątroba

* apokrynowe – wydzielina zbiera się w szczytowej części komórki, która następnie odrywa się. W rezultacie część komórki zostaje zniszczona. Po odnowie powstałego ubytku komórka może rozpocząć nowy cykl wydzielniczy. Przykładem takiego gruczołu jest gruczoł mleczny

* holokrynowe – komórka wypełnia się wydzieliną, jądro ulega degeneracji i cała komórka rozpada się uwalniając wydzielinę. Powstałe w gruczole ubytki są uzupełniane przez podział komórek sąsiednich. Taki typ wydzielania występuje w gruczołach łojowych.

Tkanka łączna.

Tkanka łączna powstaje w wyniku różnicowania się mezenchymy. U człowieka tkanka łączna występuje w bardzo wielu postaciach, a poszczególne rodzaje tej tkanki łączy wspólny schemat budowy. W jej skład wchodzą różnorodne komórki luźno ułożone w dużej ilości substancji międzykomórkowej, która składa się z elementów włóknistych oraz z bezpostaciowej istoty podstawowej uzupełniającej przestrzenie między włóknami. Tkanka łączna ma dużą zdolność regeneracji, zastępując nawet ubytki w tkance mięśniowej i nerwowej.

Komórki tkanki łącznej :

* fibroblasty – mające kształt wrzecionowaty lub gwiaździsty, w cytoplazmie występuje obfita siateczka ziarnista i znacznie rozbudowany aparat Golgiego. Jądro jest duże. Są to komórki aktywne metabolicznie, produkujące wszystkie rodzaje włókien tkanki łącznej. U dorosłych osobników fibroblasty przekształcają się w fibrocyty, które mają mniej cytoplazmy i mniejsze jądro.

* histiocyty – zwane też makrofagami tkankowymi, komórki o nieregularnych kształtach, które zależą od czynnościowego stanu komórek. Biorą czynny udział w procesach obronnych organizmu.

* komórki układu białokrwinkowego – limfocyty, monocyty, granulocyty obojętno- i kwasochłonne. Niekiedy również występują zasadochłonne. Komórki te wnikają do tkanki z naczyń krwionośnych.

* komórki plazmatyczne – występują głównie w błonach surowiczych w pobliżu naczyń krwionośnych. Powstają z limfocytów B i są głównym producentem przeciwciał.

* komórki tuczne – występują głównie w pobliżu naczyń krwionośnych tkanki łącznej. Cytoplazma ich charakteryzuje się bardzo licznymi ziarnistościami zawierającymi heparynę oraz histaminę.

* komórki tłuszczowe – powstają z komórek mezenchymatycznych przez stopniowe gromadzenie kropelek tłuszczu w cytoplazmie.

* komórki barwnikowe – kształtu nieregularnego, wypełnione ziarenkami barwnika, najczęściej melaniny.

Substancja międzykomórkowa.

Złożona jest z substancji podstawowej oraz włókien. Substancja podstawowa występuje w postaci blaszek bądź galaretowatego śluzu o zmiennej gęstości. Głównym jej składnikiem są mukopolisacharydy – śluzowielocukrowce. Włókna tkanki łącznej stanowią upostaciowaną część substancji międzykomórkowej.

Wyróżniamy następujące włókna :

* włókna kolagenowe (klejodajne) – zbudowane są z substancji białkowej, zwanej kolagenem. Wykazują poprzeczne prążkowanie. Występują przeważnie w postaci pęczków. Włókna te wykazują nieznaczną rozciągliwość przy jednoczesnej bardzo dużej wytrzymałości na działanie sił mechanicznych. W czasie gotowania zmieniają się w żelatynę.

* włókna elastynowe (sprężyste) – zbudowane są z białka elastyny. Nie wykazują poprzecznego prążkowania. Cechują się dużą sprężystością (do 150% długości wyjściowej).

* włókna retikulinowe (srebrochłonne) – bardzo delikatne i cienkie włokienka, zbudowane z białka retikuliny. Tworzą one sieci oplatające naczynia krwionośne, włókna mięśniowe i nerwowe.

Ze względu na budowę i funkcję tkankę łączną dzielimy na 2 zasadnicze grupy : grupę tkanek łącznych właściwych oraz grupę tkanek łącznych oporowych.

Tkanka łączna właściwa.

Dzieli się ją na tkankę galaretowatą, siateczkowatą, włóknistą wiotką, włóknistą zbitą i tłuszczową.

* tkanka galaretowata występuje w życiu płodowym będąc w tym czasie źródłem komórek, z których różnicują się wszystkie rodzaje tkanek łącznych

* tkanka siateczkowata zbudowana jest komórek o gwiaździstym kształcie, które tworzą sieć łącząc się z wypustkami. W substancji międzykomórkowej występują włókna retikulinowe. Tkanka ta tworzy zrąb narządów krwiotwórczych szpiku kostnego, węzłów chłonnych i śledziony, a także występuje w błonie śluzowej jelita cienkiego i grubego

* tkanka włóknista wiotka stanowi białawą, kleistą masę, która okrywa narządy, wnika do ich środka, tworząc rusztowanie dla komórek swoistych danego narządu. Tkanka ta pośredniczy w przekazywaniu różnych substancji między krwią a narządami. Może także magazynować wodę. Występują w niej wszystkie rodzaje komórek i włókien  tkanki łącznej właściwej, tyle że włókna ułożone są w różnych kierunkach i przebiegają luźno

* tkanka włóknista zbita zbudowana ze wszystkich komórek i włókien tkanki łącznej właściwej, jednakże charakteryzuje się bogatszą zawartością elementów włóknistych. Tkanka włóknista zbita o układzie nieregularnym występuje głownie w sqrze właściwej i błonie podśluzowej przewodu pokarmowego. Tkanka włóknista zbita o układzie regularnym występuje w ścięgnach, więzadłach, rozcięgnach i powięziach, a także w ochrzęstnej, okostnej, torebkach wielu narządów i białkówce oka

* tkanka tłuszczowa spełnia rolę izolatora termicznego, chroni narządy przed urazami mechanicznymi, a zawarty w niej tłuszcz jest materiałem zapasowym. Wyróżnia się tkankę tłuszczową żółtą i brunatną. W żółtej komórki wypełnione są jedna, dużą kroplą tłuszczu pochodzenia egzogennego, która spycha cytoplazmę wraz z jądrem w kierunku błony (stąd nazwa komórki sygnetowe). W komórkach tkanki tłuszczowej brunatnej tłuszcz pochodzenia endogennego rozmieszczony jest w postaci drobnych kropelek w całej cytoplazmie, a jądro zachowuje położenie centralne. Tkanki tej dużo jest u osobników młodych oraz u zwierząt zasypiających na zimę. Tkanka ta jest także producentem ciepła w ustroju, podwyższa temperaturę przepływającej przez nią krwi.

Tkanka oporowa.

Do tkanki oporowej należą tkanka chrzęstna i tkanka kostna.

Tkanka chrzęstna – odznacza się duża wytrzymałością, dzięki znacznej gęstości istoty podstawowej oraz elastycznością. Istota podstawowa zawiera w dużej ilości glikoproteid zwany chondryną. Ze względu na dużą gęstość istoty podstawowej nie mogą wnikać do niej naczynia krwionośne i nerwy. Uwodnienie tkanki chrzęstnej sięga 60%. Substancje odżywcze są pobierane z unaczynionej błony łącznotkankowej otaczającej chrząstkę zwaną ochrzęstną.

Rozwój chrząstki odbywa się na podłożu mezenchymatycznym Rozpoczyna się on zagęszczaniem komórek mezenchymy, które dzielą się, tracą wypustki, ale nie oddalają się od siebie. Od tej chwili zwane są komórkami twórczymi chrząstki - chondroblastami. Wytwarzają one istotę podstawową, w której następnie pojawiają się włókna kolagenowe lub sprężyste warunkujące przyszły charakter chrząstki. Powstaje w ten sposób substancja międzykomórkowa, której objętość stopniowo wzrasta, wskutek czego komórki odsuwają się od siebie. Komórki twórcze dojrzewają w komórki chrzęstne – chondrocyty i przestają produkować substancję podstawową. Chondrocyty zachowują zdolność podziału, lecz nie oddalają się od siebie. W ten sposób powstają tzw. grupy izogeniczne składające się z dwóch lub kilku komórek. Procesy prowadzące do powstania grup izogenicznych warunkują rozrost chrząstki do wewnątrz. Rozwijającą się chrząstkę otacza mezenchyma, której komórki dzielą się intensywnie, dostarczając nowych chondroblastów a następnie chondrocytów. W ten sposób chrząstka rośnie na grubość od strony zewnętrznej. Z czasem mezenchyma pokrywająca chrząstkę zagęszcza się i przybiera postać błony, tzw. ochrzęstnej. Ochrzęstną zewnętrzną stanowi tkanka łączna zbita włóknista.

W zależności od struktury substancji międzykomórkowej rozróżnia się 3 typy tkanki chrzęstnej :

* chrząstka szklista – tworzy w życiu zarodkowym zawiązki większości kości szkieletu. W organizmie dorosłym występuje w górnych drogach oddechowych, pokrywa kości żebrowe oraz powierzchnie stawowe kości. Chrząstka szklista składa się z komórek ułożonych przeważnie w grupy izogeniczne i z substancji międzykomórkowej. Komórka chrzęstna lub grupa izogeniczna wraz z bezpośrednio otaczającą substancją międzykomórkową nosi nazwę chondronu, który jest podstawową jednostką budującą chrząstkę

* chrząstka włóknista – występuje w tarczkach międzykręgowych, w spojeniu łonowym i miejscu przyczepu ścięgien do kości. Główny zrąb tej chrząstki stanowią włókna klejodajne

* chrząstka sprężysta – występuje w małżowinie usznej, chrząstkach nosa i krtani. W substancji międzykomórkowej znajduje się duża ilość włókien sprężystych, tworzących sieć. Chrząstka ta odznacza się dużą elastycznością. Chrząstka sprężysta w odróżnieniu od pozostałych rodzajów tkanki chrzęstnej nie ulega zwapnieniu.

Tkanka kostna.

Stanowi główną część kośćca dorosłego organizmu. Swoistą jej cechą jest znaczna twardość, wynikająca z obecności w istocie podstawowej soli mineralnych, głównie fosforanu wapnia (ok. 70% suchej masy kości). Tkanka ta tworzy mechaniczną podporę organizmu w postaci szkieletu, a także osłania mózgowie oraz narządy wewnętrzne klatki piersiowej i jamy miednicy.

Kość, jak każdy narząd łącznotkankowy, jest zbudowana z istoty międzykomórkowej oraz komórek. W tkance kostnej wyróżnia się 3 następujące rodzaje komórek :

* osteoblasty czyli komórki kościotwórcze, występują w największych ilościach w okresie wytwarzania kości oraz w okresie regeneracji kości uszkodzonej. Syntetyzują one składniki substancji międzykomórkowej kości

* osteocyty czyli komórki kostne, powstają z osteoblastów w procesie rozwoju tkanki kostnej. Swoistą ich cechą są obfite wypustki, za pomocą których poszczególne komórki mogą łączyć się ze sobą. W dojrzałej tkance kostnej osteocyty tracą zdolność podziału

* osteoklasty, czyli komórki kościogubne. Są to duże komórki o kilku jądrach, powstające prawdopodobnie na skutek zlania się kilku osteoblastów. Biorą one udział w rozsysaniu i niszczeniu tkanki kostnej, co ma znaczenie przy modelowaniu rozwijającej się kości lub w procesie naprawy kości uszkodzonej.

W zależności od charakteru i ułożenia włókien kolagenowych, tkankę kostną dzieli się na tkankę kostną grubowłóknistą i tkankę kostną blaszkowatą.

W tkance kostnej grubowłóknistej włókna kolagenowe mają różną grubość i przebiegają w różnych kierunkach. U człowieka tkanka ta występuje w życiu zarodkowym, a u osobników dorosłych w szwach kostnych i miejscach przyczepu ścięgien do kości.

Ze względu na funkcję mechaniczną tkanki kostnej blaszkowatej na pierwszy plan jej budowy wysuwa się uporządkowanie włókien kolagenowych w blaszkach kostnych. Blaszkę kostną stanowi część substancji międzykomórkowej, w której włókna kolagenowe, zwane osseinowymi, przebiegają w sposób regularny, równolegle do siebie.

Tkankę kostną blaszkowatą dzelimy na :

* tkankę kostną gąbczastą tworzącą nasady kości długich oraz wypełniającą wnętrze kości krótkich i płaskich. Zbudowana jest ona z blaszek kostnych uformowanych w beleczki przebiegające w różnych kierunkach. Posiada dużą wytrzymałość na ucisk.

* tkankę kostną zbitą tworzącą trzony kości, pokrycie nasad kości długich oraz zewnętrzną warstwę kości krótkich i płaskich. Charakteryzuje się zwartym systemem blaszek kostnych.

Substancje odżywcze doprowadzane są do komórek tkanki kostnej z krwią przez naczynia krwionośne biegnące w kanale osteonu. Stąd przechodzą do najbliższych komórek znajdujących się w jamkach otaczających kanał osteonu. Dalej poprzez wypustki przekazywane są na drodze dyfuzji z komórki do komórki, aż do komórek położonych najbardziej na zewnątrz.

Powstawanie tkanki kostnej.

Tworzenie się tkanki kostnej (kostnienie) obywa się w sposób bezpośredni lub pośredni.

Kostnienie bezpośrednie jest drogą powstawania kości pokrywowych i kości czaszki. Proces rozpoczyna się od powstania z tkanki mezenchymatycznej struktury błoniastej. W pewnych miejscach tej błony komórki tkanki mezenchymatycznej różnicują się w osteoblasty. Wytwarzają one istotę podstawową i włókna kolagenowe. Następnie w istocie podstawowej formują się beleczki kostne. Na nich układają się nowe osteoblasty, które przekształcają się w osteocyty wytwarzające,

nowe warstwy substancji międzykomórkowej. Beleczki tworzą płytkę kostną o budowie gąbczastej. W jej wnętrzu powstaje jama szpikowa. Zostaje ona wypełniona komórkami mezenchymy krwiotwórczej, z których tworzy się czerwony szpik kostny. Tworząca się kość ma charakter kości grubowłóknistej.

Kostnienie pośrednie odbywa się na podłożu tkanki chrzęstnej szklistej. Ten sposób kostnienia jest charakterystyczny dla zasadniczych części szkieletu. Proces rozpoczyna się od powstania chrzęstnego modelu kości, w którym wyróżnić można trzon i dwie nasady. Trzon pokryty jest ochrzęstną. W ochrzęstnej pojawiają się liczne naczynia krwionośne, które rozpoczynają wytwarzanie substancji międzykomórkowej. Po pewnym czasie wokół trzonu tworzy się tzw. mankiet kostny. Rozrasta się on na grubość oraz w kierunku obu nasad chrzęstnego modelu kości. Ten proces wzrostu nazywany jest kostnieniem okołochrzęstnowym. Na zewnątrz mankietu kostnego znajduje się tkanka mezenchymatyczna, która przekształca się w okostną. W tym samym czasie wewnątrz trzonu modelu kostnego zachodzą procesy zwyrodnieniowe komórek chrzęstnych i tworzą się tzw. punkty kostnienia. Komórki chrzęstnogubne i kościogubne biorą udział w niszczeniu chrząstki i modelowaniu utworzonej już kości. Wewnątrz trzonu wytwarzana jest jama szpikowa, a jej powstawaniu towarzyszy tzw. kostnienie śródchrzęstne. Proces kostnienia zachodzi w czasie wzrostu organizmu. Kostnienie i modelowanie trzonu kości prowadzi ostatecznie do wytworzenia tkanki kostnej zbitej oraz rusztowania beleczkowatego jamy szpikowej. Proces kostnienia nasad przebiega podobnie jak kostnienie trzonu i rozpoczyna się wkrótce po urodzeniu, a trwać może nawet do 25 roku życia.

Przebudowa i odnowa tkanki kostnej.

W ciągu życia kość ulega stałej przebudowie, wynikającej z różnych przyczyn, np. niedoboru w pokarmie wapnia, witaminy C i białka, nieprawidłowego stężenia niektórych hormonów, czy procesu starzenia się. W przebudowie kości biorą udział osteoklasty i osteoblasty. Osteoklasty resorbują fragmenty kości, a osteoblasty wytwarzają blaszki kostne nowych osteonów. W przypadku złamania kości, odnowa tkanki kostnej rozpoczyna się wrastaniem komórek okostnej i naczyń krwionośnych w miejsce złamania. Osteoblasty zaczynają wytwarzać cienkie beleczki kostne wzdłuż przebiegu rozrastających się włókien łącznotkankowych. W rezultacie powstaje blizna kostna, tzw. kostnina. Obumarłe fragmenty kości ulegają natomiast stopniowej resorpcji.

Tkanka mięśniowa.

Komórki tej tkanki mają zdolność czynnego skracania się, dzięki występowaniu w nich miofibryli, czyli włókienek kurczliwych zbudowanych z łańcuchów peptydowych. Kurczące się komórki mięśniowe regulują pozycję ciała, a także ruchy różnych jego części. Tkanka mięśniowa nie ma własnej substancji międzykomórkowej, elementy mięśniowe połączone są za pomocą tkanki łącznej wiotkiej. Ubytki w tkance mięśniowej są najczęściej zastąpione tkanką łączną tworzącą bliznę. W zależności od właściwości tkankę mięśniową dzielimy na poprzecznie prążkowaną szkieletową, poprzecznie prążkowaną serca i gładką. Tkanki mięśniowe gładka i poprzecznie prążkowana serca unerwione przez autonomiczny układ działają niezależnie od naszej woli, natomiast poprzecznie prążkowana szkieletowa (unerwiona przez układ somatyczny) kurczy się zgodnie z naszą wolą.

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa.

Zbudowana jest z komórek wielojądrzastych zwanych włóknami mięśniowymi. Włókna te mają kształt walcowaty (dł. 1 – 5 cm), powstają one poprzez zespolenie się wielu komórek. Jądra położone są na obwodzie komórki, pod błoną sarkoplazmatyczną. Wnętrze włókna wypełniają niemal całkowicie włókienka kurczliwe (miofibryle), najczęściej zebrane w pęczki. Sarkoplazma zawiera czerwony barwnik – mioglobinę oraz znaczne ilości ziaren glikogenu. Leżą w niej liczne mitochondria, słabo rozwinięty układ Golgiego oraz siateczka sarkoplazmatyczna, głównie gładka. Siateczka tworzy z włóknami 2 rodzaje skomplikowanych kanalików : podłużne i poprzeczne. Podłużne to sarkotubule, a poprzeczne to tzw, kanaliki pośrednie T. Za pośrednictwem tego systemu kanalików odbywa się wymiana między miofibrylami a środowiskiem zewnętrznym, przewodzenie bodźców sqrczowych oraz transport jonów wapnia, niezbędnych do sqrczu włókien mięśniowych.

Włókna mięśniowe dzielimy pod względem morfologicznym i czynnościowym na 2 typy :

* I typu – wolnoqrczące się (slow twitching – ST) Zawierają wiele mitochondriów i duże stężenie mioglobiny (stąd „czerwone”), więc energię do sqrczu czerpią z procesów tlenowych. Charakteryzują się powolnym narastaniem siły sqrczu i dużą wytrzymałością na zmęczenie.

* II typu – szybkoqrczące się (fast twitching – FT) Zawierają mniejsze stężenie mioglobiny, szybciej się qrczą, są mniej wytrzymałe. Biorąc pod uwagę główne źródła energii wyróżniamy : włókna typu II-A (glikolityczno-tlenowe – energia wytworzona w procesie glikolizy w cytoplazmie oraz w procesie fosforyzacji w mitochondriach) oraz włókna typu II-B (glikolityczne – korzystające głównie z energii wytworzonej podczas glikolizy)

Budowa włókienek qrczliwych – miofibryli jest bardzo złożona. Znajdują się w nich naprzemiennie ułożone odcinki izotropowe I, prążki jasne, w których stwierdzono duże ilości aktyny i odcinki anizotropowe A, prążki ciemne zawierające głównie miozynę.

Sarkomer to podstawowa jednostka strukturalno-czynnościowa włókienka qrczliwego, jest to odcinek miofibryli ograniczony dwiema błonkami „Z” (zawierający połowę prążka I, prążek A oraz połowę następnego prążka I). Jego długość to 2.5 μm, w czasie sqrczu następuje jego dwukrotne skrócenie. Włókna mięśniowe łączą się w jednostki wyższego rzędu za pomocą tkanki łącznej wiotkiej. Za jej pośrednictwem dochodzą do mięśnia naczynia krwionośne i nerwy. Tkanka łączna występująca pomiędzy włóknami zwana jest śródmięsną i łączy je w pęczki. Kilka lub kilkanaście pęczków otoczone jest przez omięsną. Cały mięsień złożony z większej lub mniejszej liczby pęczków otoczony jest przez namięsną.

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca.

Zbudowana jest z włókien poprzecznie prążkowanych. Włókna mięśniowe łączą się ze sobą wytwarzając sieć o wąskich i długich oczkach, które wypełnia unaczyniona i unerwiona tkanka łączna w ilości znacznie większej niż w mięśniu szkieletowym. Sarkolemma włókien poprzecznie prążkowanego serca jest cieńsza niż mięśni szkieletowych. Zawierają one ponadto znacznie więcej sarkoplazmy (cytoplazmy) sqpiającej się w środkowej części włókna koło jąder komórkowych. Miofibryle zgromadzone są szprychowato na obwodzie włókien. Charakterystyczna dla mięśnia sercowego jest obecność tzw. wstawek, czyli linii spadających. Są one ułożone poprzecznie w sieci mięśniowej, często w układzie środkowym. Stanowią one granicę odcinków włókien, a nawet poszczególnych komórek mięśniowych.

Tkanka mięśniowa gładka.

Elementem strukturalnym tej tkanki są wydłużone komórki kształtu wrzecionowatego, zwane miocytami. Środek komórki jest szerszy, końce zaś zwężone, przy czym mogą być rozwidlone. Długość komórek waha się w granicach 20 – 500 mm. Miocyty mogą leżeć pojedynczo lub tworzyć grupy rozsiane w tkance łącznej. Najczęściej jednak sqpiają się w błony mięśniowe, oraz pęczki tworzące ściany narządów wewnętrznych. W błonach ściśle do siebie przylegają. Jądro leży w środkowej części komórki, gdzie jest największe nagromadzenie sarkoplazmy. Jądro ma kształt pałeczkowaty. Miofibryle wypełniają komórkę całkowicie oprócz jej środkowej części. W ich skład wchodzą miofilamenty zbudowane z dwóch rodzajów białka : aktyny i miozyny. Miofilamenty aktynowe (cienkie) i miozynowe (grube) wykazują charakterystyczne, regularne ułożenie. W czasie sqrczu na zasadzie mechanizmu ślizgowego miofilamenty aktynowe i miozynowe przemieszczają się względem siebie. Miocyty otoczone są błoną komórkową zwaną sarkolemmą. Kaweole to wgłębienia na sarkolemmie. Zapewniają one wewnątrzkomórkowy transport jonów wapnia potrzebnych do sqrczu komórek mięśniowych dzięki połączeniu z kanalikami gładkiej sieci sarkoplazmatycznej. W czasie sqrczu komórka wrzecionowata ulega skróceniu i jednoczesnemu pogrubieniu.

Sqrcz mięsnia.

Podczas sqrczu w mięśniu zachodzi wiele złożonych procesów. W warunkach spoczynkowych wnętrze komórki mięśniowej ma potencjał ujemny (- 85 mV) w stosunku do zewnętrznej powierzchni błony komórkowej. Pod wpływem impulsu nerwowego, wyzwolona z zakończeń nerwowych acetylocholina powoduje krótkotrwałe zwiększenie przepuszczalności sarkolemmy dla jonów sodowych i potasowych. Prowadzi to do depolaryzacji tej części włókna, a potencjał we wnętrzu włókna wzrasta do około +20 mV (potencjał pobudzający). Ponieważ kanaliki poprzeczne T stanowią uwypuklenia sarkolemmy, dlatego również w nich następują zmiany potencjału. Przenoszą one pobudzenie do gładkiej siateczki śródplazmatycznej, co w rezultacie prowadzi do uwolnienia jonów wapnia pomiędzy miofibryle. Wzrost stężenia jonów w...