NSZ - historia.skrypt.pdf - Dokumenty(6) - krzysztofk149

Narodowe Siły Zbrojne

Narodowe Siły Zbrojne powołane zostały w połowie 1942r. Wówczas to, w lipcu 1942r. doszło do

rozłamu w Stronnictwie Narodowym oraz w Narodowej Organizacji Wojskowej. Spór dotyczył

scalenia NOW z ZWZ – AK 1 . Przeciw scaleniu opowiedziała się większość oficerów Komendy

Głównej NOW, przyjmując początkowo nazwę Armia Narodowa. Rozłamowcy (August Michałowski

„Roman”, Władysław Pacholczyk „Adam” ) 2 porozumieli się z działaczami innej podziemnej

organizacji narodowej – Narodowo Ludowej Organizacji Walki powołując Tymczasową Komisję

Rządzącą Stronnictwa Narodowego (TKRSN). Głównym organem prasowym była „Wielka Polska”

stąd częsta nazwa: SN – „Wielka Polska” 3 . Od połowy 1942r. rozpoczęły się negocjacje pomiędzy

kierownictwem politycznym SN „Wielka Polska” a Grupą Szańca, dotyczące powołania wspólnej

organizacji wojskowej. W ten sposób powstały zalążki nowej narodowej podziemnej organizacji

wojskowej – Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ). Oprócz Związku Jaszczurczego oraz rozłamowców z

SN – NOW w skład NSZ weszli w całości lub częściowo członkowie następujących organizacji:

Narodowo – Ludowa Organizacja Walki, Polski Obóz Narodowo – Syndykalistyczny, Zakon

Odrodzenia Polski, Zbrojne Pogotowie Narodu, Legion Unii Narodów Słowiańskich oraz część Tajnej

Armii Polskiej, Organizacji Wojskowej „Wilki”, Konfederacji Zbrojnej, Polskich Wojsk Unijnych,

Polskiej Organizacji Zbrojnej, Korpusu Obrońców Polski, Załogi Partyzantów Wojskowych, Bojowej

Organizacji Wschód i innych mniejszych organizacji

. Do NSZ przeszła również część lokalnych

struktur AK, zwłaszcza na północnym Mazowszu i w Białostockiem. Z AK pochodziła też część

wyższej kadry oficerskiej NSZ, np. kolejni Komendanci Główni NSZ płk dypl. Tadeusz Kurcyusz ps.

"Żegota", "Morski" i mjr/płk NSZ Stanisław Nakoniecznikow-Klukowski (Nakoniecznikoff-

Klukowski) ps. "Kmicic". Ten złożony konglomerat kilkunastu organizacji narodowych powołał

liczącą około 70.000 – 100.000 5 ludzi, formację zbrojną. Do dziś rozbieżności budzi do dziś kwestia

liczebności struktur, które do NSZ wprowadziły dwie największe, tworzące je organizacje: SN

1 Można stwierdzić, że za scalaniem opowiedziały się w zdecydowanej większości okręgi: stołeczny, Warszawa

– województwo, lwowski, krakowski, cieszyńsko-podhalański; większe rozbicie nastąpiło w okręgach:

białostocki, częstochowski, lubelski, łódzki, rzeszowski; natomiast największe wpływy secesjonistów były w

okręgach kieleckim i radomskim; patrz: Komorowski K., Polityka i walka..., s. 239.

2 Wśród nazwisk głównych „rozłamowców” jest też wymieniane nazwisko Zbigniewa Stypułkowskiego

„Zbyszek”. Istnieje jednak prawdopodobieństwo, że do 1942r. był on poza NOW, relacja L. Żebrowskiego.

3 Muszyński W.J., W walce..., s. 49.

4 Siemaszko Z.S., NSZ, s. 49 – 50 (dalej cytowany jako: ZSS, NSZ); Komorowski K., Polityka i walka..., s. 271;

Romanowski W., WOSN, s.7; Narodowe Siły Zbrojne – dokumenty, struktury, personalia, red. L. Żebrowski, t. I,

Warszawa 1996, s. 6; Żebrowski L., Narodowe Siły Zbrojne, w: Ład (dod. hist.) nr 5/93 czerwiec 1993, s. I- IV.

5 Muszyński W.J., W walce..., s. 51; zobacz też: Żebrowski L., NSZ i NZW w walce o wolną Polskę w: Płońsk...,

s. 148 (podaje liczbę 73.000 na IX 1943r. i 90.000 pod koniec okupacji; powtarza te cyfry w artykule: NSZ a

Polskie Państwo Podziemne w: NSZ na Podlasiu, t. II, s.13). Liczba 73.000 żołnierzy – na dzień 01.10.1943r.,

pojawia się w meldunku złożonym przez St. Żochowskiego Naczelnemu Wodzowi w Londynie, tak więc

logiczne wydaje się twierdzenie, iż w 1944r. NSZ –owców było dużo więcej członków, zob.: NSZ – dsp, t. I, s.

17 – 18; liczbę około 70.000 podaje St. Jaworski (ZJ – NSZ, s. 2); natomiast W. Romanowski, WOSN, s. 7,

podaje liczbę 80.000.

„Wielka Polska” i ZJ. Ci pierwsi twierdzą, że członkowie SN „Wielka Polska” stanowiły 80 – 90 %

NSZ a ZJ około 10 %. Natomiast osoby związane z ZJ twierdzą odwrotnie 6 . Dane z dokumentów NSZ

i NOW wskazuje, że większość w NSZ mieli dawni członkowie NOW. Była to organizacja wolna od

wpływów zewnętrznych, całkowicie samodzielna oraz nie finansowana przez żadną ze stron. NSZ

były samodzielnym bytem politycznym, materialnym a przede wszystkim ideologicznym 7 . Bardzo

trudno ustalić dokładną datę powstania NSZ. Zazwyczaj uznaje się datę wydania pierwszego rozkazu

dowódcy NSZ płk Ignacego Oziewicza - „Czesław”, a było to 20.09.1942r. i był to rozkaz nr 1/42 8 .

Następcą, po aresztowaniu „Czesława” w czerwcu 1943r., został płk Tadeusz Kurcyusz

„Żegota”„Morski”, który piastował swoje obowiązki do kwietnia 1944r.

NSZ były formacją o charakterze wojskowym, nie prowadziły, więc samodzielnej polityki. Podlegały

one dyrektywom Tymczasowej Narodowej Rady Politycznej (TNRP) 9 , która posiadała kompetencje

do prowadzenia działalności politycznej i reprezentowania NSZ w kontaktach z ZWZ – AK, a także z

innymi ośrodkami politycznymi. TNRP, która formalnie została utworzona 08.05.1943r., liczyła 40

osób 10 . Bezpośrednio zapleczem politycznym NSZ kierowało Prezydium TNRP (jako organ

wykonawczy), składająca się z 8 osób: Otmar Wawrzkowicz, Jerzy Olgierd Iłłakowicz, Tadeusz

Salski, Władysław Marcinkowski (z ZJ), Zbigniew Stypułkowski, August Michałowski, Jan

Matłachowski oraz Karol Stojanowski (z SN) 11 . Na czele TNRP stał Zbigniew Stypułkowski 12 (jako

sekretarz generalny). TNRP, niezależnie od pionu wojskowego (NSZ) oraz pionu cywilnego ZWZ –

AK, tworząc zarazem alternatywę wobec Delegatury Rządu (choć działalność bardzo często się

pokrywała), utworzyła własną strukturę administracyjno – polityczną (cywilną) pod nazwą: Służba

Cywilna Narodu (SCN ) 13 , która powstała poprzez rozwinięcie struktur Komisariatu Cywilnego ZJ 14 . W

skład SCN wchodzili fachowcy powiązani z SN jak i bezpartyjni (przykładem jest okręg lubelski

SCN) 15 . Kierownikiem SCN był Kazimierz Gluziński. SCN była podzielona na kilkanaście wydziałów

(prowadzono m.in. tajne nauczanie, szkolono urzędników, tworzono też plany odbudowy i rozbudowy

6 Komorowski K., Polityka i walka..., s. 250 - 252, podaje, iż do lata 1944r., wcielono 70 % stanu ogólnego

NOW, który przekroczył 100.000 żołnierzy. Łącznie (NOW i NOW Kobiet) było nie mniej niż 78.000 osób; zob.

też: Muszyński W.J., W walce..., s. 51, Jaworski St. (ZJ – NSZ, s. 11).

7 Muszyński W.J., W walce..., s. 50; NSZ – dsp, t. I, s. 5.

8 Muszyński W.J., W walce..., s. 49-50; Jaworski St., ZJ – NSZ, s. 8-9; NSZ – dsp, t. I, s. 6. Leszek Żebrowski

uważa, że proces formowania się NSZ rozpoczął się już na początku 1942r. (data rozłamu w SN i NOW),

wówczas to pojawiła się nazwa NSZ (lipiec 1942r.) w komunikacie TKRSN. Nie zgadza się z nim K.

Komorowski – patrz: Komorowski K., Polityka i walka..., s. 271.

9 Treść statutu TNRP patrz: NSZ – dsp, t. I, s. 31 – 39.

10 NSZ – dsp, t. I, s. 7.

11 Muszyński W.J., W walce..., s. 51; ZSS, NSZ, s. 54.

12 Tamże; NSZ – dsp, t. I, s. 5.

13 Więcej o Służbie Cywilnej Narodu, patrz: NSZ – dsp, t. I, s. 257 – 290 oraz ZSS, NSZ, s. 68 – 88.

14 ZSS, NSZ, s. 39.

15 O SCN w Okręgu Lubelskim patrz: Piotrowski M., Stronnictwo Narodowe na Lubelszczyźnie w latach 1944 –

1947, w: Ojczyzna i wolność, red. A. Barańska, W. Matwiejczyk, E. M. Ziółek, Lublin 2000,, s. 619 – 621.

gospodarki Polski, działała administracja, przygotowywano służbę porządkową, która później miała

pełnić funkcję policyjną; istniały też dwa piony: propagandowy oraz sądownicz y 16 . Zarówno SCN, jak

i NSZ, uznawały Polski Rząd w Londynie, a także układ sił na emigracji, natomiast nie zgadzali się na

wyłączność Delegatury Rządu oraz AK w polskim podziemiu 17 . Różnice pomiędzy AK a NSZ

pojawiają się w programach. Do głównych celów NSZ sformułowanych w Deklaracji Narodowych Sił

Zbrojnych z lutego 1943 r. zaliczono: nienaruszalność granic ustalonych traktatem ryskim,

przyłączenie do Polski dawnych ziem piastowskich (Dolny Śląsk, Pomorze, Prusy Wschodnie –

zadaniem NSZ było przygotowanie siły zbrojnej, która w chwili załamania się Niemiec, poprzez

„fakty dokonane”, miała siłą ustanowić zachodnią granicę na linii rzek Odry i Nysy Łużyckiej) 18 ,

innym celem była budowa Wielkiej Polski (państwa będącego mocarstwem w Europie środkowo –

wschodniej, państwa, które będzie się w stanie przeciwstawić agresji ze wschodu i zachodu), opartego

na zasadach Kościoła Katolickiego 19 . Program NSZ odnosił się do budowy tzw. „ustroju

narodowego”. Zamierzano przebudować ustrój państwa. Władza głowy państwa, a także senatu, miała

być bardzo silna, będąc przeciwwagą sejmokracji z dwudziestolecia międzywojennego. Zamierzano

zdecentralizować administrację oraz rozwinąć samorządy. System wychowawczy miał być oparty na

etyce katolickiej oraz solidaryzmie narodowym. Aby plan się powiódł, potrzebna była silna rodzina

oraz tzw. szkoła samorządowa (wzorowana na systemie brytyjskim). Podporą ustroju gospodarczego

miała być własność prywatna, głoszono też potrzebę umiarkowanej reformy rolnej 20 . Zdecydowanym

rozróżnikiem pomiędzy NSZ a ZWZ-AK był stosunek do ZSRR. W odróżnieniu od ZWZ-AK, NSZ

uznawały ZSRR za takiego samego wroga jak Niemcy, zaś od przełomu 1942/43r (po bitwie pod

Stalingradem), uznano, że klęska Niemiec to kwestia czasu i należy się przygotować do nowej

okupacji – sowieckiej. Odrzucono idee powstania antyniemieckiego, gdyż wg NSZ, byłby to czyn

samobójczy, w dodatku szedłby na rękę komunistom. Dlatego postanowiono, że należy zlikwidować

16 Muszyński W.J., W walce..., s. 52; Żebrowski L., NSZ a Polskie Państwo Podziemne, w: NSZ na Podlasiu, t.

II, s. 11; NSZ – dsp, t. I. s. 5 – 6; ZSS, NSZ, s. 68 – 88; Tajne oblicze..., t. I, s. 214.

17 Żebrowski L. NSZ a PPP, w: NSZ na Podlasiu, t. II, s. 11 – 12.

18 NSZ – dsp, t. I, s. 76 – 98; Ład (dod. hist. ) nr 5/93, czerwiec 1993, s. II - III; ZSS, NSZ, s. 75; Komorowski K.,

Polityka i walka..., s. 285 – 286; Szpakowski Z, Geneza..., s. 53 – 54; Muszyński W.J., W walce..., s. 245 – 266.

19 Szerszą definicję Wielkiej Polski lub inaczej Katolickiego Państwa Narodu Polskiego, podaje Zdzisław

Szpakowski (Geneza TAP, NSZ i NZW w Polsce, w: Płońsk i ziemia płońska w walce z dwoma okupantami

1939 – 1956, Warszawa 1998, s. 53 – 54). Wg niego, hasło KPNP przekładało się na program społeczno –

gospodarczy. Gospodarka ta miała na celu stworzenie dla państwa i narodu polskiego takich warunków, aby w

przyszłej Polsce nie było ludzi głodnych, Polacy zaś mieliby być samodzielni, pełni inicjatyw gospodarczych,

bez żebractwa, pijaństwa, złodziejstwa, prostytucji itd. Chodziło oto, aby Polak był podmiotem a nie

przedmiotem, który wyciąga rękę po jałmużnę. Chciano, aby słowo Polak, znaczyło – dumny. Zamierzano także

upodmiotowić Naród Polski i co się z tym wiązało, stworzyć miejsca pracy dla każdego człowieka, stworzyć

warunki, aby każdy swoją pracą i przedsiębiorczością mógł się dorobić, chciano, aby Polacy przejęli w swoje

ręce odpowiedzialność za własne losy poprzez utworzenie samorządów i korporacji. Zob. też: Muszyński W.J.,

W walce..., s. 227 – 244; ZSS, NSZ, s. 75; Komorowski K., Polityka i walka..., s. 285 – 286; NSZ – dsp, t. I. s.

76 – 98.

20 Żebrowski L., NSZ i NZW..., w: Płońsk... , s. 149 – 152; NSZ – dsp, t. I, s. 9.

komunistyczną agenturę (czyli oddziały Gwardii Ludowej – Armii Ludowej oraz partyzantów

radzieckich) w Polsce, co też robiono w praktyce (czyli likwidowano) od przełomu lipca i sierpnia

1943r . 21

Pion wojskowy NSZ dzielił się na: Oddziały Akcji Specjalnej (OAS lub AS), Oddziały Dyspozycyjne

(OD), Oddziały Partyzanckie (OP) i Oddziały Pogotowia Akcji Specjalnej (O PAS) 22 . AS utworzono

w październiku (listopadzie) 1942r., na mocy rozkazu Komendanta Głównego NSZ płk Czesława

Oziewicza ”Czesław”:

Uznano, że walka z Niemcami powinna mieć miejsce wówczas, gdy będzie to absolutnie potrzebne.

Powód był prosty: rezultaty akcji zbrojnej były niewspółmiernie duże wobec odwetu Niemców na

ludności cywilnej 23 . Należy tu wspomnieć, że w pierwszym okresie wojny (1939 – 1942) podziemie

pro-londyńskie uznało, że istnienie większych stałych oddziałów partyzanckich prowadzi do

przedwczesnej intensyfikacji walki oraz naraża kadry dowódcze, a przede wszystkim ludność cywilną

na duże, a zarazem niepotrzebne strat y 24 . W ten sposób chciano uniknąć niepotrzebnych ofiar wśród

ludności cywilnej, potrzebnej do odbudowy Polski po wojnie. Nie zapominajmy, że jednym z

głównych celów istnienia i działalności oddziałów partyzanckich była ochrona ludności cywilnej.

Zdawano zaś sobie sprawę z tego, że konieczne jest prowadzenie konspiracji cywilnej i wojskowej w

terenie. Dlatego postanowiono utworzyć specjalne jednostki, które przeprowadzałyby akcje militarne

(takie jak: sabotaż, samoobrona,...). I tak ZWZ-AK utworzyła Kedyw (Kierownictwo Dywersji), a

NSZ – Akcję Specjalną 25 . Oddziały partyzanckie AS NSZ ograniczały się do kilku celów:

Akcje zaopatrzeniowe (zdobywanie broni i pieniędzy),

Odbijanie więźniów,

Ochrona ludności cywilnej (zarówno przed okupantem hitlerowskim jak i bandami

rabunkowymi)

Pierwsze oddziały partyzanckie NSZ powstały jesienią 1942r. Najwięcej było ich w okręgu V –

kieleckim (por. „Morskiego”, por. „Bema”, por. „Groźnego” i inne) oraz w okręgu III – lubelskim

(por. „Grota”, mjr „Zęba”, por. „Stepa”, por. „Cichego”, ppor. „Znicza” i inne) 27 .

21 Muszyński W.J., W walce..., s. 53 – 54; Żebrowski L., NSZ a PPP, w: NSZ na Podlasiu, t. II, s.14 – 17,

Jaworski St., ZJ – NSZ, s. 4 – 7; NSZ – dsp, t. I, s. 8; Komorowski K., Polityka i walka..., s. 283 – 284; ZSS,

NSZ, s. 95 – 97.

22 NSZ – dsp, t. I, s. 12.

23 Muszyński W.J., W walce..., s. 52 – 53.

24 Chodakiewicz M.J., Akcja Specjalna NSZ na Lubelszczyźnie, WPH r. XXXVIII nr 2 (144), s. 53.

25 Chodakiewicz M.J., AS NSZ na Lubelszczyźnie, WPH r. XXXVIII nr 2 (144), s. 53 – 58.

26 Muszyński W.J., W walce..., s. 52 – 53; zob. też: „Wytyczne ogólne dla AS”[NSZ], b.d. [1943 – 1944] oraz

„Deklarację NSZ” z 1943r. [w: NSZ – dsp, t. I, s. 30 – 31]. Zbigniew S. Siemaszko podaje (za St. Żochowskim),

że w październiku 1942r. płk Oziewicz wydał rozkaz uruchomienia AS nr 1 (która miał za zadanie walkę z

bandami rabunkowymi, Niemcami oraz akcję zaopatrzeniową), a pod koniec 1942r. AS nr 2 (pomoc

wysiedleńcom z Zamojszczyzny).

27 NSZ – dsp, t. I, s. 11.

Struktura organizacyjna NSZ uwzględniała podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej z

1939r. (była podstawą podziału), choć zasięg organizacyjny NSZ obejmował tereny nie należące do

państwa polskiego w 1939r. Cała Polska była podzielona na inspektoraty (obszary) 28 : Centralny

(Okręg I A, I B, XII), Ziem Zachodnich (VI, VIII, IX, X, XI), Górnej Wisły (III, V), Północny (II,

XIII), Południowo – wschodni (IV, VII, XIV), Północno – wschodni (pozostał tylko w projekcie - XV,

XVI, XVII ) 29 . Obejmowały one po kilka okręgów (warto zaznaczyć, że tylko AK miała podobny

podział terytorialny). Każdy Okręg był podzielony na Obwody (choć z uwagi na rozległość terenu

albo problemy z łącznością, istniały gdzieniegdzie Podokręgi). Obwody obejmowały zazwyczaj kilka

powiatów te zaś podzielone były na Obwody (z uwagi na rozległość terenu lub problemy z łącznością

istniały w niektórych przypadkach Podokręgi). Najmniejszymi komórkami terenowymi były Powiaty i

Placówki. Na szczeblu Okręgów i Powiatów istniały komendy na czele z Komendantami Okręgowymi

i Powiatowymi. 30 .

Rozmowy scaleniowe z AK 31

Utworzenie NSZ zostało wrogo przyjęte przez czynniki oficjalne w kraju, gdyż komplikowało

prowadzoną przez AK akcję scaleniową. 11 kwietnia 1943 r. w oficjalnym piśmie Komendy Głównej

AK, "Biuletynie Informacyjnym", ukazał się artykuł pt. "Warcholstwo", w którym Delegat Rządu na

Kraj, Jan Piekałkiewicz, potępił powstanie NSZ. Pomimo tego wkrótce rozpoczęły się rozmowy

pomiędzy obiema organizacjami w sprawie podjęcia współpracy wojskowej. Komendant Główny

NSZ, płk I. Oziewicz był zwolennikiem takiego współdziałania, ale pod warunkiem zachowania

autonomii wewnętrznej przez NSZ. Natomiast Komendant Główny AK, gen. Stefan Rowecki ps.

"Grot", żądał całkowitego podporządkowania NSZ dowodzonej przez siebie organizacji. Rozmowy

zostały przerwane z powodu aresztowania przez Niemców na pocz. czerwca 1943 r. płk. I. Oziewicza,

a następnie gen. S. Roweckiego.

Nowym Komendantem Głównym NSZ w lipcu 1943 r. został mianowany płk dypl. Tadeusz

Kurcyusz. Był on związany z Grupą "Szańca", czyli politykami wywodzącymi się z przedwojennego

Obozu Narodowo-Radykalnego "ABC", którzy zajmowali nieprzejednane stanowisko w sprawie

scalenia z AK. W ich opinii współpraca wojskowa mogła się odbywać tylko na zasadzie

równorzędności obu organizacji.

28 Tamże, s. 324. Uważa on, że inspektoraty nie spełniły pokładanych w nich nadziei, a część z nich pozostała

tylko na papierze.

29 Tamże, s. 324 – 388, NSZ – dsp, t. I, s. 297 – 310.

30 Komorowski K., Polityka i walka..., s. 324.

31 Dział napisany na podstawie książek i artykułów Leszka Żebrowskiego, książki K. Komorowskiego, notatek

własnych oraz Wikipedii.

NSZ - historia.skrypt.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: