HISTORIA I POJĘCIE KRYMINALISTYKI
Definicja:
Kryminalistyka jest to jedna z nauk penalnych oprócz prawa karnego, kryminologii i polityki kryminalnej; nauka o taktycznych zasadach i sposobach oraz technicznych metodach i środkach rozpoznawania i wykrywania prawnie określonych ujemnych zjawisk społecznych, a w szczególności przestępstw i ich sprawców oraz udowadniania istnienia lub braku związku między osobami i zdarzeniami; a także zapobiegania przestępstwom, strategią przewidywania i przyszłego rozpoznawania oraz zwalczania tych zjawisk, poprzez zapobieganie ich powstaniu i rozwojowi. Można więc powiedzieć, że funkcjami kryminalistyki są:
- funkcja rozpoznawcza,
- funkcja wykrywcza,
- funkcja dowodowa,
- funkcja zapobiegawcza
Historia pojęcia kryminalistyka
- współcześnie kryminalistyka uważana jest, słusznie, za naukę,
- w relacji do innych dziedzin powstała stosunkowo niedawno XIX wiek (ostatnie dziesięciolecie) i wówczas została ujęta w ramy definicyjne
Historia kryminalistyki:
- jej powstanie było konsekwencją zjawisk społecznych narastających w ciągu XIX wieku, a także burzliwego rozwoju nauki i przemiany w kodyfikacjach zmierzających do usunięcia tortur z procesu karnego,
- przyczyny wzrostu przestępczości - pod wpływem modernizacji w świecie doszło do narastania anonimowości ludzi, alienacji społecznej, kryzysy gospodarcze, które powodowały bezrobocie, wzrost bezdomności, tempo zmian było na tyle szybkie, że przerosło możliwości adaptacyjne wielu osób, co było także źródłem napięć i frustracji,
- bezradność organów ścigania wobec ogromnego wzrostu przestępczości, w obliczu wprowadzenia zakazu tortur,
- nadziejna pomoc w okresie XIX wieku stanowiły niewątpliwe osiągnięcia techniczne,
- ponieważ wówczas kryminalistyka oparta była głównie na badaniu śladów i dowodów rzeczowych, Gross określił ją jako „naukę o realiach prawa karnego”, a Locard „studium techniki przestępstwa”
- Ojcowie kryminalistyki:
* Alfons Bertillon – twórca antropometrii, fotografii kryminalnej
* Franciszek Galton – twórca systemu identyfikacji daktyloskopijnej,
* Hans Gross – austriacki sędzia śledczy, autor książki Podręcznik sędziego śledczego jako system kryminalistyki - jest to podstawowe dzieło z zakresu kryminalistyki;
* Leon Blumenstok – Halban, Leon Wachholz (wybitny medyk sądowy; próba Wachholza – Sieradzkiego – metoda oznaczana hemoglobiny tlenko – węglowej; pionier kryminologii w Polsce; autor wielu podręczników medycyny sądowej, zawierających sporo informacji z dziedziny kryminalistyki; auto wielu pojęć np. „morderstwa z lubieżności”), Jan Stanisław Olbrycht, Władysław Sobolewski (broń; „Identyfikacja łusek i pocisków z krótkiej broni palnej”);
- początkowo przestępcy chcieli nadążyć za rozwijającymi się metodami badań kryminalistycznych i ich skuteczności przy wykrywaniu przestępstw, stąd także korzystali z wyrafinowanych metod technicznych, potem zdali sobie sprawę, że takie same efekty mogą osiągnąć przez brutalne i prymitywne metody działania
- działy kryminalistyki –
* taktyka kryminalistyczna – (I) ogół sposobów i metod postępowania organów ścigania i sądowych, mających najskuteczniej doprowadzić do ujawnienia przestępstwa, wykrycia sprawcy, odzyskania dóbr materialnych, zebrania środków dowodowych i osiągnięcia dowodów przed sądem, a także metody zmierzające do zapobieżenia przestępstwom; (II) dział obejmujący naukę o celowych i skutecznych metodach szybkiego oraz zgodnego z etyką zawodową i prawem osiągania zamierzonych celów określonych funkcjami kryminalistyki.
* technika kryminalistyczna – (I) całokształt środków i procesów (gł. technicznych) oraz umiejętność posługiwania się nimi w celu identycznym z celem taktyki kryminalistycznej. W zakresie zapobiegania to całokształt środków skierowanych na uniemożliwienie lub utrudnienie dokonania przestępstwa; (II) obejmuje metody, środki i sposoby wykorzystania zdobyczy nauk kryminalistycznych i przyrodniczych oraz własnych osiągnięć kryminalistyki do realizacji funkcji tej nauki głównie w sferze badania informacji i ich źródeł pochodzących z dowodów rzeczowych i śladów.
* strategia kryminalistyczna – prognozowanie określonych kierunków rozwoju przestępczości, w oparciu o badania prowadzone m.in. przez kryminologię, opracowuje metody mające zapobiegać temu rozwojowi i zdatne do zwalczania tej przyszłej przewidywanej przestępczości.
* metodyka kryminalistyczna – konkretyzuje niejako ogólne zasady i metody taktyki jak i techniki kryminalistycznej, odnosząc je do zadań zwalczania poszczególnych grup przestępstw, a zatem określa zasady, środki i metody rozpoznawania, wykrywania i udowadniania w ramach zespołów działań związanych z dochodzeniem np. w sprawach zabójstw, kradzieży, rozbojów itd.; metodyka systematyzuje te metody i adaptuje je do stale zmieniającego się obrazu przestępczości.
* teoria kryminalistyczna – bada wykorzystywane w praktyce metody i środki kryminalistyczne, a przede wszystkim ich zgodność z prawem i etyką, wytycza nowe drogi i kierunki rozwoju.
Nauka kryminalistyki w Polsce:
- w okresie międzywojennym na żadnej polskiej uczelni nie było Katedry Kryminalistyki,
- pierwsza placówka kryminalistyki powstałą w latach 50-tych na Uniwersytecie Warszawskim,
- 18 maja 1949 Rada Wydziału Prawa powierza dr Janowi Sehnowi zajęć zleconych z techniki śledztwa w wymiarze 20 godzin rocznie,
- w 1952 roku zajęcia dr J. Sehna zaczęły być nazywane ‘kryminalistyką’ – przedmiot ten wykładany był jako zajęcia zlecone na wszystkich kierunkach studiów (zaoczne, dzienne) do 1963 roku,
- 1 czerwca 1963 rok powstanie na UJ pierwszej placówki z zakresu kryminalistyki – Zakład Kryminalistyki prowadzony w ramach Katedry Prawa Karnego, kierowanej przez prof. Woltera,
- 1963-1965 Zakładem Kieruje dr J. Sehn,
- po śmierci dr Sehna przez cały okres 1966 roku zakładem kierował T. Hanusek,
- 1967 T. Hanusek zostaje powołany na stanowisko kierownika Zakładu Kryminalistyki,
- 1984 zakład został przekształcony w samodzielną Katedrę Kryminalistyki
OGLĘDZINY
Wprowadzenie:
- jeden ze sposobów uzyskiwania wiedzy o przestępstwie uwzględniony w KPK,
- podstawa prawna: art. 207 par. 1 KPK
- polegają na prowadzeniu badania określonego fragmentu rzeczywistości – miejsca, osoby, rzeczy lub zwłok, a następnie utrwalenie wyników określonego badania,
- ma sens tylko wtedy, gdy jakaś przestępcza akcja dokonała istotnych zmian w danym wycinku rzeczywistości,
- utrwalenie rezultatów musi być odpowiednio udokumentowane i spełniać wymogi procedury karnej,
- aspekt taktyczny i techniczny nie jest uregulowany szczegółowo w KPK i należy do domeny kryminalistyki,
- przyjmuje się, że oględziny są czynnością procesową i kryminalistyczną,
- poznawcze cele oględzin wyrażane są za pomocą reguły siedmiu złotych pytań śledztwa:
* co się zdarzyło?
* gdzie?
* kiedy?
* w jaki sposób?
* za pomocą czego?
* kto dokonał przestępstwa?
- cele informacyjne oględzin ograniczają się do ustaleń dotyczących:
* rekonstrukcji zdarzenia,
* modus operandi sprawcy,
* materiałów pozwalających na identyfikację sprawcy,
* przesłanek łączących osoby, miejsca i obiekty,
* wiadomości przydatnych w planowaniu przyszłych przesłuchań,
* wszelkich innych czynności mających znaczenie wykrywacze i dowodowe.
- podziały oględzin:
* oględziny miejsca pierwotnego i wtórnego,
* oględziny makroskopowe i mikroskopowe,
* oględziny według rodzaju przestępstwa (np. oględziny miejsca zabójstwa, włamania)
* oględziny według fizycznego charakteru miejsca (przestrzeń otwarta, zamknięta, w lesie, banku, w prywatnym mieszkaniu).
- oględziny złożone takie, w których brał udział biegły
Organizacja oględzin:
- jest to zawsze czynność tak skomplikowana, że wymaga ona współpracy wielu osób, które tworzą tzw. grupę operacyjno – śledczą.
* pracami grupy kieruje prokurator, albo funkcjonariusz służby dochodzeniowo śledczy,
* przedstawicielowi służby dochodzeniowo śledczej towarzyszy oficer operacyjny odpowiedzialny głównie za realizację zadań wykrywczych,
* specjaliści czyli technicy kryminalistyki, których zadaniem jest ujawnianie i zbieranie śladów oraz pomoc w dokumentowaniu przebiegu czynności,
* jeśli okoliczności na to wskazują do grupy dołączani są eksperci, którzy mają na celu fachową interpretację śladów,
Ewentualnie:
+ przewodnik psa tropiącego
+ dzielnicowy znający realia określonego miejsca
* funkcjonariusze służb prewencji, mający nie dopuścić do miejsca oględzin osób niepowołanych,
- w takcie oględzin pierwszeństwo przysługuje udzielaniu pierwszej pomocy ofiarom, jak również zachowanie bezpieczeństwa całej grupy dochodzeniowo śledczej,
- strefy dostępu w trakcie oględzin:
* pierwsza strefa – wewnątrz znajdować się mogą tylko osoby służbowo związane z czynnością,
* druga strefa- oprócz osób wykonujących obowiązki służbowe zawiera punkt działania kierownika grupy oględzinowej,
* trzecia strefa – osoby upoważnione przez kierownika i wykonujące konkretne działania,
- fazy oględzin
* faza ogólnoorientacyjna – ogólne zorientowanie się co do charakteru zdarzenia, warunków miejsca; pozwala określić liczbę i kwalifikację uczestników oględzin; rozpytania osób, które mogłyby ewentualnie udzielić informacji o przestępstwie i kierowanie ich kolejno
* faza statyczna – bliższe poznanie zakreślonego miejsca oględzin, ewentualne modyfikacje zakresu tego miejsca, statyczne zbadanie wyrazistych śladów, klasyfikacja śladów pod kątem kolejności ich zabezpieczenia, niezwłoczne zabezpieczenie śladów zapachowych i w miarę możności śladów termicznych,
* faza dynamiczna – polega na skrupulatnym, systematycznym i planowym badaniu każdego śladu kryminalistycznego lub miejsca, gdzie mógłby się on znajdować, wymaga to poruszenia przedmiotów oględzin, badania ich podłoża, struktury.
* faza końcowa – przegląd i reasumpcje ustaleń wersyjnych, przegląd dokumentacji i jej uzupełnienie, przegląd czynności, które należałoby uzupełnić, decyzja o ewentualnym dalszym zabezpieczeniu miejsca zdarzenia,
- oględziny zaczynają być przeprowadzane już w momencie podjęcia decyzji o ich przeprowadzeniu to znaczy jeszcze na terenie jednostki policyjnej,
- patrole otrzymują polecenie zabezpieczenia miejsca zdarzenia,
- tworzy się wstępną koncepcję oględzin, określa zakres czynności niecierpiących zwłoki, wyznacza osoby do grupy dochodzeniowo – śledczej, przygotowuje niezbędne instrumentarium techniczne,
- po przybyciu na miejsce dokonuje się uzupełnienie wiedzy o warunkach prowadzenia oględzin, dokonuje się modyfikacja zabezpieczenia terenu, penetracja terenów przyległych, uzupełnienie lub redukcja gotowych do działania sił i środków,
- w tym samym czasie kiedy w/w czynności mogą toczyć się czynności zmierzające do ujęcia sprawcy,
Taktyka oględzin:
- ustalenie zmian spowodowanych czynem przestępczym,
- buduje się roboczą wersję zdarzenia, a na jej podstawie plan czynności,
- wykonuje się zdjęcia ogólne, korzystając z faktu, że ta faza nie zmieniła jeszcze nic w wyglądzie miejsca zdarzenia,
- szczegółowe badanie fragmentów miejsca oględzin w celu poszukiwania, ujawniania, dokumentowania i zabezpieczania śladów,
- porządki dokonywania poszukiwań śladów:
* porządek obiektywny – myślowy podział danego obszaru na poszczególne segmenty i następnie ich systematyczna penetracja po liniach spiralnych albo promienistych od lub do punktu centralnego,
* porządek subiektywny – przyjęcie hierarchii ważności poszczególnych miejsc i badaniu ich w kolejności wynikającej z ich ważności,
- w praktyce porządek poszukiwania śladów w trakcie oględzin podyktowany jest zdroworozsądkowo w zależności od konkretnego miejsca oraz w związku z doświadczeniem funkcjonariuszy,
- ślady zabezpiecza się zgodnie z ich specyfiką i regułami techniki kryminalistycznej,
- celem każdego zabezpieczenia jest zachowanie fizycznej integralności śladu, ograniczenie jego degradacji i zapobieżenie jego kontaminacji,
- sprzętem najczęściej wykorzystywanym do takich czynności są walizki śledcze, które dzielą się na uniwersalne i specjalistyczne,
- w uzasadnionych przypadkach na miejsce zdarzenia kieruje się tzw. ambulans kryminalistyczny czyli samochód mieszczący laboratorium umożliwiające dokonanie określonych badań eksperckich,
- po zakończeniu zbierania śladów dochodzi do ostatniej fazy czynności, czyli – podsumowanie informacji, sprawdzenie kompletności działań, ponownym przeglądzie obszaru i ewentualnym powtórzeniu niektórych czynności,
- kierownik grupy uznaje oględziny za zakończone,
- każdy ślad należy odpowiednio opakować
Dokumentacja oględzin:
- podstawowym sposobem formalnego zabezpieczania dowodów jest protokół oględzin, a regułą konieczną jest sporządzenie go w trakcie oględzin w obecności wszystkich uczestników czynności,
- do poprawnej i łatwiejszej dokumentacji stosuje się formularze protokołów oględzin.
- odpowiednie udokumentowanie konkretnego śladu opatrzeniem go metryczką,
- możliwe także wsparcie dokumentacją techniczną:
* nagrania video,
* zdjęcia,
* szkice.
- zastosowanie fotografii sprowadza się do wykonania następującego rodzaju zdjęć:
* ujęcia ogólnoorientacyjne – prezentacja szerokiego planu miejsca oględzin,
* ujęcia sytuacyjne – sporządzane w celu rejestracji istotnych fragmentów badanego miejsca z zapisem lokalizacji określonych śladów,
* ujęcia szczegółowe – dla utrwalenia charakterystyki konkretnych śladów.
- szkice – można w nim zapisywać informacje, których nie można wpisywać do protokołu; forma komplementarna wobec fotografii,
- dla spisania wniosków i koncepcji, które nie mogą być wpisane do protokołu, organ procesowy spisuje tzw. notatkę z oględzin lub notatkę pooględzinową
WERSJA KRYMINALISTYCZNA (ŚLEDCZA)
- wyobrażenie o wyjaśnianym zdarzeniu,
- wersja kryminalistyczna to rezultat procesów myślowych w postaci przypuszczenia, które jest alternatywną próbą wyjaśnienia jakiegoś zdarzenia, jego przyczyny, okoliczności, przebiegu
Rozwinięcie zagadnienia:
- wersję tworzy się albo przez posłużenie się możliwie pełnymi, sprawdzonymi, pewnymi informacjami – wówczas stosujemy wnioskowanie redukcyjne,
- albo w oparciu o doświadczenia własne lub cudze w rozwikłaniu podobnych spraw – wówczas stosujemy wnioskowanie przez analogię,
- możliwości rozwikłania danej sprawy nie są ograniczone do jednej początkowej hipotezy, więc należy tworzyć kilka wersji, a kolejno każdą sprawdzać dokładnie,
- może odnosić się do całości zdarzenia, ale częściej dotyczy tylko określonego jego fragmentu,
- szczególnie istotnym elementem jest tzw. wersja osobowa, która dotyczy założeń co do osoby sprawcy,
- każda wersja bezwzględnie powinna spełniać warunek sprawdzalności,
- celowe jest zhierarchizowanie wersji co do stopnia ich prawdopodobieństwa,
- na powstanie dobrej wersji składają się takie elementy jak:
* znajomość tła (charakterystyki terenu, świata przestępczego i jego aktywności itd.),
* należyta podstawa informacyjna,
* istotne są elementy pojawiające się w treści przesłuchania pokrzywdzonych,
* użyteczna może być analogia ze zbiorem zdarzeń podobnych.
- swoistą metodą budowy wersji jest tzw. profilowanie – wykreślanie hipotetycznych cech sprawcy, które zebrane razem tworząc tzw. profil sprawcy,
- alibi – definiuje się jako bytność podejrzanego w chwili popełnienia przestępstwa na miejscu innym niż to miejsce, w którym popełniono przestępstwo, wykluczającą tym samym jego udział w zarzucanym mu czynie; częsta forma obrony podejrzanego – sprawdzenie alibi jest ważnym elementem sprawdzania wersji osobowej.
- cechy osoby tworzącej wersję kryminalistyczną:
* cechy osobiste: inteligencja, wyobraźnia, intuicja, obiektywizm,
* właściwości nabyte przez osobę, takie jak wiedza ogólna, zawodowa, o terenie i środowisku, problemach zw. Z przedmiotem wizji, doświadczenie życiowe i zawodowe,
- metody tworzenia wersji kryminalistycznych:
* metoda preferencji motywu działania sprawcy,
* metoda oparcia wersji wyłącznie na analizie obiektywnych faktów i ich następstw,
* metoda polegająca na próbie odpowiedzi na konkretne pytania
* metoda tworzenia hipotetycznych algorytmów,
* metoda analizy stopnia prawdop...
Filus2912